Lesbók Morgunblaðsins - 21.08.1982, Blaðsíða 11

arfleifðar, en einnig glöggt
dæmi um félagslega stöðu fólks
sem byggt hefur afkomu sína á
hirðingjabúskap og teppagerð.
Kashkai-arnir eiga sér all lit-
ríka sögu. Síðustu 4—5 aldir
hafa þeir að mestu lifað á
hjarðbúskap og lagt mikla rækt
við teppagerð, verið efnalega
sjálfstæðir og náð til virðingar
og áhrifa í sinni stétt, ef svo má
komast að orði. Um miðja þessa
öld þegar stórátak var gert til að
skipuleggja framfarir í Iran,
urðu hjarðbændur illa séðir,
farandbúskapur samræmdist
ekki nútímalegum lífsháttum og
félagsleg aðstoð og uppbygging
var miðuð við fasta búsetu.
Kashkai-ættflokkurinn reyndist
stjórnvöldum sérstaklega óþæg-
ur ljár í þúfu. Þrátt fyrir að
samtök þeirra væru bönnuð,
tókst þeim að halda ættflokkn-
um saman sem heild, og meiri-
hluti þeirra stundar áfram
hefðbundinn hjarðmennskubú-
skap, þar sem búferlaflutningar
taka um það bil mánuð bæði
haust og vor, 5 mánuðir fara í
sumardvöl og aðrir 5 í vetrar-
dvöl. Þeir halda reisn sinni og
menningararfleifð. Má það fyrst
og fremst þakka mikilhæfum
leiðtoga þeirra, sem er vel
menntaður maður. Hann vann
mjög merkilegt starf með því að
skipuleggja farskólakerfi fyrir
ættflokkinn og nær það nú til
allra, sem farandbúskap stunda
hvar sem er í Iran og hafa
stjórnvöld falið honum yfir-
stjórn þessa menntakerfis.
Kennslan fer fram í tjöldum
víða um landið, þ.e.a.s. fyrstu 5
árin. Eftir það taka við fram-
haldskólar í borginni Shiraz,
þar sem Kashkai-arnir hafa
einnig aðsetur. Teppin sem þeir
framleiða eru merkt þessu borg-
arnafni og þykja ein bestu og
fegurstu austurlensk teppi, sem
völ er á. í þeim er aðeins ull,
sem þeir vanda mjög og jurtaliti
nota þeir eingöngu.
Þá er ótalið merkilegt fram-
lag þeirra til verndar hefðbund-
inni austurlenskri teppagerð:
Stofnaður hefur verið listiðnað-
arskóli fyrir atbeina hins ötula
leiðtoga ættflokksins, þar sem
stúlkum (eingöngu) er kennt
hvaðeina, sem lýtur að hefð-
bundnum aðferðum við gerð
teppanna. Á meðan á námsdvöl-
inni stendur, í eitt ár, sér skól-
inn stúlkunum fyrir öllum nauð-
synjum. Áhersla er lögð á að
kenna þeim listina í þeim stíl og
þau vinnubrögð, sem einkennt
hafa teppi Kashkai-ættflokksins
og koma þannig í veg fyrir að
listtækni þeirra deyi út. Að
námstíma loknum fær skólinn
stúlkunum nægilegt fé til að
kaupa í og vinna fyrsta teppið;
síðan eiga þær að vera færar um
að sjá sér farborða með listiðn
sinni.
Hugsanlega tekst Kashkai-
ættflokknum að varna því að
þessi þjóðlegi heimilisiðnaður
deyi út austur þar; um það er við
tímann, hraðann og olíuna að
keppa.svo og breytt viðhorf til
lífskjara.
Heimildir:
World of Islam Festival 1976,
Whitworth Art Gallery University of
Manchester.
How to know Oriental Carpets and
Rugs 1952—1974, Heinrich Jacoby.

ppupp
mín aurasál
Það hefur lengi legið í landi
hér að gera takmarkaðar kröf-
ur til söngljóða, að ég nú ekki
tali um til þeirra kvæða, sem
ætluð eru til sönglunar við
fjörug danslög. Og í ábæti við
hádegismatinn á meðan við
bíðum eftir fréttum útvarpsins
hafa í áratugi verið sungin yfir
okkur væmnustu og leiðinleg-
ustu lögin í plötusafni þeirrar
góðu stofnunar, oft til þess
valdir bestu söngvarar lands-
ins. Þó er ég nú ekki frá því, að
heldur hafi skánað síðustu
mánuðina, þó ekki mikið.
En ég ætlaði nú fremur að
tala um texta en lög að þessu
sinni, enda tel ég mig hafa
meira vit á skáldskap en tón-
list. Yfirleitt hefur það verið
eilífðarvandamál útvarpsins,
að val texta við danslögin og
þá tónlist sem í tísku er á
hverjum tíma, er lítt vandað.
Nokkur góð skáld s.s. Krist-
ján frá Djúpalæk, Jónas Árna-
son og Ási í Bæ, svo ég nefni
þá sem enn eru við lýði, hafa
þó ort ágæt dægurljóð og
söngva. Það er þakkarvert og
virðingarvert, því slík ljóð geta
þeir einir ort, sem auk skáld-
skapargáfunnar hafa næmt
tóneyra.
En það eru víst fyrst og
fremst danslagahöfundarnir
og hljómsveitarstjórarnir sem
velja sér hnoðara til að semja
textana sem sungnir eru. Eg
hefði viljað setja strangari
reglur hjá útvarpinu en nú
gilda um það hvað boðlegt er
þar til flutnings, beinlínis lag-
færa og leiðbeina, þegar þörf
er á, annars synja þar um
notkun ljóðs og lags.
Efni þessara danstexta hef-
ur lengi verið rómantísk ástar-
þvæla og sjóarabull. Hin síð-
ustu ár hefur svo nýtt efni
komið í tísku í stað gömlu
væmninnar: hrá þjóðfélags-
ádeila og ýmiskonar róttækni
og gagnrýni. Bregður þar
stundum fyrir góðum athuga-
semdum, en oftar margtuggn-
um slagorðum. Því miður
kunna sumir þessara söngva-
smiða lítið til verka, nema þá
helst að raða atkvæðum eftir
hljóðfalli lagsins. Ungir menn
yrkja nú mest rímlaust og
halda sumir, að orð megi velja
af handahófi og láta skeika að
sköpuðu um hrynjandi máls-
ins. En þar fara þeir villur
vegar. Hvort sem menn ríma
eða láta vera að binda ljóð sín
við reglu höfuðstafa og stuðla,
verður að sýna sömu smekk-
vísi og tónskáldið þarf að sýna
við sinn hluta sköðunarverks-
ins. Linja sú sem ritdómarar
hafa sýnt bögubósum og við-
vaningum síðustu árin segir
hér til sín.
Mikið er um plötuútgáfu í
landinu. Upplög á þeim mark-
aði eru margfalt stærri en við
útgáfu ljóðabóka. Og svo bæt-
ist við útbreiðsluna allt sönglið
í æskulýðstímum útvarps og
sjónvarps. Og er þá ekki
nefndur markaður sjálfra
dansskemmtananna. Það sem
heyrist í þessu sambandi hlýt-
ur að vera örlagaríkt fyrir
málsmekk, eyra og auga varð-
andi skáldskapargildið. Um
plötuútgáfuna er svo ritað í
blöðin. Og þá er nú ekki alltaf
mikilli smekkvísi fyrir að fara,
þegar minnst er söngljóðin.
Hér er dæmi úr einu dagblað-
anna frá 17,—18. júlí sl.
„Það sem hreif mig mest á
þessari hljómplötu eru textarnir
og er langt síðan út hefur komið
plata með jafngóðum og
skemmtilegum textum. Eiga þeir
drengir lof skilið. Þeir eru að
vísu ekki allir jafn góðir, en
stærri hlutinn er virkilega góð-
ur.“
Svo er vitnað í texta sem
heitir Meðalaðsókn.
Meðalaðsókn þótti dræm
að undirbúningi prestsins
fermingarbarnið sat við bæn
um peningagjafir gestsins.
Nú skulum við í gamni virða
fyrir okkur þessar vísur: Fyrst
er verið að tala um fermingar-
undirbúninginn og er því sleg-
ið fram, að einhverjum
ónefndum aðilum hafi þótt
fermingarbörn sækja illa þá
fundi sem presturinn ætlaði til
slíks. Þó er allt svo óákveðið,
að lesandi eða hlustandi gæti
eins haldið að átt væri við það,
að færri en ætla mætti kærðu
sig um að láta ferma sig, þótt
til þess aldurs væru komnir.
Eitt fermingarbarn er nefnt í
vísunni og ekki gott að sjá,
hvort það er heima hjá sér eða
á fundi prestsins, áhugalaust
um það sem hann er að segja,
en hugsandi um gjöf einhvers
ónefnds gests, því vegna enda-
ríms kemur þarna þessi ágæti
gestur þarna við sögu. Hér er
því um æði óljósa hugsun og
vafasama málkunnáttu að
ræða.
Þá kemur annað vers í sálm-
inum og minnir nokkuð á ann-
an enn frægari eftir Hallgrím
heitinn Pétursson.
Upp upp mín aurasál
í fullorðinna tölu
buddan orðin þung sem stál
hugsjónin til sölu.
Hér setur höfundur sig í
spor fermingarbarnsins og
ávarpar sál sína eins og Hall-
grímur í passíusálminum, en í
sömu andrá hefur efnahagur-
inn hjá barninu breyst og það
hefur meira að segja einhverja
ónefnda hugsjón til sölu.
Svona ógreinilega má maður
ekki taka til orða í skáldskap.
Og þegar kemur að þriðja versi
tekur ekki betra við:
Komið er að kvöldi dags
peningaflóðið dvínar
drottinn lítur til sólarlags
á aurasálirnar sinar.
Hér eins og í fyrri vísunum
er orðavalið svo handahófs-
kennt að um heila brú í hugs-
uninni er í rauninni ekki að
ræða. Þó má með góðum vilja
ætla að höfundur sé farinn að
segja frá kvöldi fermingar-
dagsins, án þess að hafa þó bú-
ið lesanda eða heyranda sinn
undir það. Látum það þó gott
heita. Er þá gefið fyrirheit um
það í vísunni að guð fylgist
með atferli veislufólks og
fermingarbarna, sem hér eru
kallaðar aurasálir, sem ein-
hverjum myndi nú þykja hart
að kveðið. En sem sagt drott-
inn gefur því auga fram eftir
kvöldinu. Ef þá er ekki átt við
ævikvöldið, og er sú líking æði
langsótt og gamaldags og á nú
ekki béint vel við í nýtísku
dansljóði. — Við tökum eftir
því að endarím er í vísunum,
en að öðru leyti er ekki fylgt
íslenskum bragreglum.
Ekki hef ég hugmynd um
hver hefur barið þetta saman,
þes er ekki getið í greininni,
sem ég fer eftir. En þar er
„drengjum" þakkað, svo lík-
lega eru þeir fleiri en einn.
Kannski gætu þeir gert betur,
ef þeir gerðu sér ljóst, að ekki
er sama hvað fólk syngur fyrir
dansi. Þeir hugsa kannski sem
svo, að þetta drukkni hvort
sem er í hávaða, þar sem
bumbur eru barðar og málm-
gjöll slegin. Ekki veit ég held-
ur hver hefur skrifað þetta,
sem á víst að kalla gagnrýni.
Það er ekki von að yrkjendur
vandi sig, þegar svona sam-
setningur er lofaður hástöfum.
Nú má ekki skilja orð mín
svo að ungir menn, sem langar
til að yrkja, eigi ekki að láta
það eftir sér. En þeir sem fá^t
við söng og lagasmíðar og leika
auk þess á hljóðfæri verða að
gera sér grein fyrir því, að
skáldskapur er allt annar
handleggur, til þess að geta ort
frambærileg kvæði þarf ann-
arskonar gáfur. Sama máli
gegnir um blaðamann sem
gagnrýnir tónlist. Hann kann
að hafa brúklegt vit á þeim
greinum, en hvorki þekkingu
né þroskaðan smekk til þess að
tala um kveðskap. Sé sá síðar
nefndi tekinn alvarlega og
hæli svona leirbulli, vinnur
hann tvöfalt, ef ekki margfalt
ógagn.
Jón úr Vör.
11