Lesbók Morgunblaðsins - 21.08.1982, Blaðsíða 5

kvæmdaáætlun sinni, þar á
meðal byggingu allmargra
nýrra skóla, svo og framkvæmd-
ir við byggingu hinnar nýju höf-
uðborgar landsins í Dodoma.
Hagvöxtur í
Sovétríkj-
unum dregst
sífellt saman
Ekki árar betur hjá þjóðum
hins kommúníska hagkerfis
heldur en hjá þjóðum hins
frjálsa markaðskerfis. Vélakost-
ur verksmiðja í Sovétríkjunum
er stöðugt að verða lélegri og
úreltari, enda hefur dregið svo
mjög úr sovézkum hagvexti, að
hann er nú kominn niður fyrir
2% á ári, samanborið við 4,8%
aukningu fyrir aðeins fimm ár-
um. Eftir þriðja alvarlega upp-
skerubrestinn í röð, verða Sov-
étríkin að flytja inn 44 milljónir
tonna af kornvörum, meira en
nokkurn tíma fyrr. Leppríki
Sovétríkjanna í Austur-Evrópu
hafa hleypt sér í skuldir við rík-
issjóði og banka vestrænna
ríkja upp á 60 milljarða Banda-
ríkjadala, en þar af skuldar Pól-
land eitt sér um 25 milljarða
dala.
Einasta vinin í efnahagsauðn
heimsins er ef til vill strand-
ræman austast í Asíu. Með því
að selja framleiðsluvörur í
mjög háum gæðaflokki við
lágu verði, hafa Japan, Suður-
Kórea, Singapore, Taiwan og
Hong Kong náö að auka svo
hagvöxt sinn, að hreinum undr-
um sætir. Þessi iðnríki hafa nú
þegar náð undir sig veigamikl-
um hluta heimsmarkaðarins
fyrir bifreiðir, stál, skipasmíö-
ar, rafeindatæki og fatnað.
Þrátt fyrir verulegan hagvöxt
í þessum ríkjum Asíu, eru drun-
urnar frá efnahagsbrestinum
um víða veröld einnig teknar að
heyrast austur þar. Hinn sila-
legi hagvöxtur á Vesturlöndum
hefur valdið minnkandi eftir-
spurn eftir útflutningsvörum
frá Asíulöndum. Ennfremur
hafa viðskiptahömlur reynst
efnahagslífi þessara ríkja mjög
þungar í skauti. Þannig hafa t.d.
Japanir neyðst til að draga stór-
lega úr bifreiðaútflutningi sín-
um til Bandaríkjanna og ýmissa
landa Evrópu, eftir að japanska
bílaiðnaðinum hafði verið hótað
vissum kvóta.
Svartsýni ríkj-
andi á bata
Ýmis teikn eru á lofti um að
afturkippurinn í efnahagslífi
heimsins sé eitthvað annað og
meira en aðeins tímabundin
lægð, sem geti komið með vissu
reglubundnu millibili. Margir
sérfræðingar í efnahagsmálum
eru nú komnir á þá skoðun, að
nýtt og ef til vill langvarandi
tímaskeið hins hægfara hag-
vaxtar sé þegar gengið í garð.
Herberg Giersch, forstöðumað-
ur vestur-þýzku „Stofnunarinn-
ar fyrir hagsýslu og viðskipti í
heiminum" í Kiel hefur þetta
um ástandið að segja: „Það verð-
ur ekki unnt að koma aftur
hreyfingu á staðnað efnahagslíf
Evrópu fyrir lok þessa áratugs."
Bandaríska ráðgjafafyrirtækið
„Chase Econometrics" sem not-
ar tölvumódel til þess að gera
forspár um þróun efnahagsmála
í heiminum, hefur sýnt fram á,
að á árunum 1982—1991 muni
hagvöxturinn í flestum iðnríkj-
um verða að meðaltali aðeins
2—3%. Og það sem verra er,
ráðgjafafyrirtæki þetta spáir
því, að atvinnuleysið í Banda-
ríkjunum og í Evrópu muni
næstu tíu árin haldast á bilinu
8-9%.
Slíkar spár koma eins og
þruma úr heiðskíru lofti yfir
heila kynslóð Bandaríkjamanna
og Evrópubúa, sem hafa upplif-
að hina dæmafáu velsældartíma
áratuganna eftir lok heimsstyrj-
aldarinnar síðari. A góðæris-
tímabilinu milli áranna 1950 til
1972 varð algengur meðalhag-
vöxtur um 5% á ári og atvinnu-
leysi hélzt undir 4%. Lífskjör
stórbötnuðu, verzlun og við-
skipti í heiminum blómstruðu
sem aldrei fyrr. Viðskiptakrepp-
ur voru vægar og stóðu stutt,
þar sem ríkisstjórninrar voru þá
teknar að öðlast sjálfstraust við
að stýra efnahagslífi ríkja sinna
á farsælan hátt. Hagvöxtur virt-
ist svo auðfenginn og orðinn allt
að því óhagganlegur réttur.
Núorðið eru þessir góðu tímar
að verða að fjarlægum minning-
um einum saman. A öllum Vest-
urlöndum standa heilu þjóðfé-
lögin eins og steini lostin and-
spænis sömu áleitnu spurning-
unum: Hvað fór úrskeiðis? Hvað
var það, sem gat snúið svo al-
gjörlega velgengni milljóna
manna við á minna en einum
áratug? Hvað stendur í vegi
fyrir efnahagslegum bata á
Vesturlöndum?
Bretland:
Ekki batnar at-
vinnuástandiö í
Bretlandi og al-
gengt er aö sjá
verksmiöjur aug-
lýstar til leigu eins
og á myndinni til
hægri.
Kemur hagvöxtur
eftirstríðsáranna
aldrei aftur?
Hálærðir fræðimenn, sem
glímt hafa við þessar spurn-
ingar, eru farnir að álíta, að
hinn mikli hagvöxtur eftir-
stríðsáranna kunni að eiga ræt-
ur sínar að rekja til alveg sér-
stakrar sögulegrar happastund-
ar, skapaðri af sérstæðum að-
stæðum, sem munu aldrei koma
upp aftur. Sagnfræðingurinn
Charles Maier við Harvard-
háskólann í Bandaríkjunum
hefur eftirfarandi um þetta að
segja: „Áður hafði 500 ára sögu-
leg þróun gengið um garð í Evr-
ópu, alveg án þess að hagvöxtur
festi nokkurn tíma raunveru-
lega rætur sem ákveðið hugtak.
Góðæri og hallæri virtust skipt-
ast nokkuð jafnt á. Á 6. og 7.
áratug þessarar aldar naut
efnahagslíf Vesturlanda marg-
víslegra hagkvæmra aðstæðna,
sem við síðari tíma skoðun virð-
ast algjörlega einstæðar." Þessi
hagkvæmu öfl fólu m.a. í sér
byltingu í landbúnaði, sem jók
stórkostlega framleiðslu mat-
væla og losaði sig jafnframt við
heilan her landbúnaðarverka-
manna, sem fluttust frá bænda-
býlunum til borganna; öll tæki-
færi til menntunar jukust á
sama tíma geipilega, og svo var
næg ódýr orka fyrir hendi. Peter
Kenen, prófessor í hagfræði við
Princeton-háskólann í Banda-
ríkjunum, bendir þessu til við-
bótar á, að hagvöxtur hafi stór-
aukizt af því að „efnahagslífið
Þýzkaland:
Atvinnulaus fjöl-
skylda horfir út um
gluggann heima
hjá sér og lítil von
um aö úr rætist:
Mannfjöldi sem
nemur heilli þjóö
er án atvinnu.
Kórea:
Einn af fáum sól-
skinsblettum. Þótt
launin séu lág, er
mikil vinnugleöi
ríkjandi og í staö-
inn fyrir aö heilsa
meö „góöan dag-
inn“ segir fólk oft
„vinna — vinna“.
5