Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1981, Blaðsíða 15

Taliö er fullvíst, að í hallargarðinum
hafi fariö fram leikar, sem ef til vill voru
trúarlegs eðlis og fólust í fimleikum
ungra manna — og kvenna — í viöur-
eign viö naut. Á veggmyndum hefur sést,
aö karlar skipuðu áhorfendasvæöi á
jaröhæö og höföu sérstakan vegg sér til
varnar. Á efri hæð stóöu konur og
horföu á.
Þaö er og veröur spurning hvort hér
var verið aö fórna nautinu ungmennum
og Dow telur mögulegt aö Minos kon-
ungur hafi komiö þeirr kvöö á í Aþenu,
að þaðan yrði aö senda ungt fólk til
þessa leiks, sem vel gat orðið banvænn.
Þetta er augglaust ekki verri tilgáta en
hver önnur og skiptir ekki verulegu máli.
Jarðskjálftinn mikli og
170 ára „Grand finale“
Eins og stormboöi eöa áminning um
örlagarík tímamót, reiö jarðskjálfti yfir
Krít sem næst 1550 f. Kr. Jarðskjálftar
hafa raunar oröiö í Eyjahafinu bæöi fyrr
og síöar, en þessi var sérlega haröur og
hlaönir steinveggir og súlur í höllinni í
Knossos gáfu sig alveg í þessum ham-
förum. En egísk menning stóö þá meö
miklum blóma og ennþá verulegur lífs-
kraftur í þjóöinni. Höllin var endurreist í
síö-minóskum stíl og áfram héldu Krít-
verjar aö smíöa dýrgrípi úr fílabeini og
gulli og þeir gátu meira aö segja fram-
leitt næfurþunnt postulín, sem þykir
vandasamur iönaöur á vorum dögum.
Þar á eftir blómstraöi minósk menn-
ing í aöeins 170 ár og þaö var tímaskeið,
sem bar í sér blóma og hnignun í senn.
Listin tók breytingum: Náttúrustældar
myndir af fólki og dýrum tóku viö af
stílfærðum og stöönun lýsir sér í stæl-
ingum á því sem eldra er. Tímarnir uröu
órólegri en veriö haföi um aldraraöir;
herskáir þjóöflokkar úr noröri hjuggu
strandhögg og svo grimmileg árás var
gerö á Krít áriö 1380 fyrir upphaf tíma-
tals okkar, aö Knossos var lögö í rúst;
konungshöll Minosar þar meö.
í smærri atriðum er ósköp lítið vitað
hvernig þessi árás átti sér staö; hvort um
verulega mótspyrnu varö aö ræöa og
hvaö tók viö. Aö öllum líkindum hefur
konungurinn veriö drepinn og .ugglaust
hefur margur góður gripur veriö tekinn
herfangi og fluttur til Grikklands til aö
veröa þar kveikja aö nýju menningar-
skeiöi. Aö einhverju leyti voru Krítverjar
hnepptir í ánauö, en litlum sögum fer af
hinni myrku tíö, sem viö tók eftir aö min-
óskri menningu haföi verið greitt bana-
höggiö. Viö getum nú aöeins gizkaö á,
hvort henni heföi auðnast aö eiga lengri
lífdaga, ef Krítverjar heföu lagt í þann
herkostnað aö koma upp öflugum land-
vörnum til aö bægja aösteöjandi óvinum
frá. En kannski var hnignunin of mikil;
grunnmúrinn brostinn eins og síöar varö
hjá Rómverjum.
Millikafli kenndur
viö Mykene
í þúsund ár mátti svo heita, aö minósk
menning gleymdist meö öllu. En um líkt
leyti og 1200 ára menningarskeiö leið
undir lok á Krít, lifnaöi dálitill neisti á
Peloponnesskaga syöst í Grikklandi og
varö aö báli. Þar er fjöllótt landslag og
oftast mjög skrælt af þeim þurrkum,
sem þar eru löngum. En þegar sagnarit-
un hófst í Grikklandi hinu forna, liföu
sagnir um þann volduga kóng Agamenn-
on í Mykene. Thukydid sagnaritari skráöi
aö kóngurinn á Krít heföi eitt sinn veriö
voldugastur í Grikklandi og haft yfirráöin
á sjónum, — og aö síðar hafi konungur-
inn í Mykene náö svipuðum völdum. Á
blómatíma'Hellena var fariö aö fyrnast
yfir Mykene, en Thukydid sagnaritari
sagöi, aö menn skyldu draga varlega
ályktanir af því, þótt þar væri litlar minj-
ar aö sjá.
Þaö kom í Ijós síöar, aö hann haföi
rétt fyrir sér; minjarnar voru þar raunar,
en ekki sýnilegar á yfirboröi jarðar. Það
kom i hlut Þjóðverjarns Schliemanns aö
leiöa þetta í Ijós og þar meö menning-
arskeið, sem kom næst á eftir því min-
óska, en saman er jafnan talaö um min-
óska menningu og Mykeneskeiöið sem
egíska menningu, kennt viö Egevshaf.
Bæöi þessi menningarskeiö mynda þann
næsta bakgrunn, sem gullöld Forn-
Grikkja byggöi síöan á — og ég líkti í
upphafi þessa máls viö einskonar gener-
alprufu fyrir vestræna menningu.
Heinrich Schliemann, f. 1822 d. 1890,
var merkilegur maöur. Þessi prestssonur
frá Mecklenburg í Þýzkalandi varð fyrst
innanbúðardrengur, síðan sjálfstæður
kaupmaöur og meö árunum auögaðist
hann aö fé. En þótt hann væri gersam-
lega óskólagenginn í fornleifafræöi, átti
hún hug hans allan; einkum var honum
hugleikin sagan forna um afdrif Tróju-
borgar í núverandi Tyrklandi. Menn
trúöu svona rétt mátulega á sannleiks-
gildi Hómers gamla, en sagan um Tróju-
hestinn var engu að síður skemmtileg.
Schliemann var aftur á móti viss um
aö Trójuborg væri hægt aö draga fram í
dagsljósið meö uppgreftri í hæö, þar
sem heitir nú Hissarlik. Fullur eftirvænt-
ingar hélt hann austur þangað haustiö
1871 og hófst handa ásamt hinni grísku
konu sinni, og síöar bættist ágætur forn-
leifafræöingur í hópinn, Wilhelm Dörp-
feld.
Þaö sýnir bezt hvert verk þessi upp-
gröftur var, aö Schliemann hafði í vinnu
120 gríska og tyrkneska verkamenn. Er
skemmst frá því aö segja, aö níu borgir
voru uppgötvaöar, hver ofan á annarri,
sú elzta frá steinöld. Schliemann fór
hinsvegar vegvillt um konungsborg III-
ions, sem Hómer kveður um; taldi hana
dýpra í rústunum, en síðar kom í Ijós. En
margskonar dýrgripir komu uppúr þess-
um rústum; þungir gullbikarar og
skartgripir.
Schliemann mokar ofan af
„höll Agamenons"
Þessi fornfræga borg viö Hellusund
haföi í hendi sinni allar siglingar inn til
Svartahafsins og þeirra kornauðugu
landa, sem þar voru og eru. Tóku Tróju-
menn tolla af þeim skipum, sem fóru um
sundiö, en lllionskviða segir okkur, aö sá
mikli konungur í Mykene á Grikklandi
hafi ekki viljað una slíkri afskiptasemi.
Haföi hann forgöngu um aö farin var
fræg herför á 1200 skipum austur til
Tróju. Sú för endaöi meö því aö Tróju-
borg var gersigruð með frægu her-
bragði: Trójuhestinum, eftir tíu ára um-
sátursástand.
Þaö var því ekki aö undra, aö annar
eins áhugamaöur og víkingur viö upp-
gröft og Schliemann vildi nú snúa sér aö
höll Agamennons í Mykene. Þangaö
flutti hann allt sitt hafurtask 1876 og hóf
aö róta til grjóti og möl. Þegar upp var
staöið frá öllum þeim greftri, kom í Ijós
aö hér haföi veriö „Akropolis" eða miö-
læg háborg eins og í mörgum grískum
borgarsamfélögum.
I sögum haföi veriö greint frá „hinni
gullríku Mykene" og nú gat Schliemann
leitt í Ijós, aö enn uröu fornleifarann-
sóknir til aö styöja sagnirnar. i kringum
sjálfa háborgina voru mörg konunga-
grafhýsi — hlaðin úr steinum og byggö
meö hvelfingu á þann hátt aö hleöslan
var látin ganga aö sér aö ofan. En graf-
arræningjar höfðu fyrir langalöngu tæmt
öll verömæti þaðan. Undir rústum sjálfr-
ar hallarinnar fann Schliemann aftur á
móti kynstur af gulli og verömætum
fornminjum, sem hann færöi Þjóöminja-
safninu í Aþenu, þaö á meöal örþunnar
andlitsgrímur úr drifnu gulli og höföu
þær eölilega flatzt út undir farginu. i
Höllin við Knossos
endurgerð. Vegg-
myndirnar voru fall-
nar niður, en Arthur
Evans varði lífi sínu
og fjármunum til
þess að endurgera
þessa glæsilegu
höll, sem trúlega
hefur verið bústaður
Minosar konungs.
Að ofan er dyngja
drottningar, en að
neðan hluti af há-
sætissalnum meö
veggmyndum af
kynjadýrum, sem
sýna austurlenzk
áhrif.
Hvílíkir meistarar hafa þeir verið Krítverjar í meðferð línunnar og hrynjanda í
teikningu. Að ofan: „Bláu stúlkurnar", hluti af fresku úr höllinni við Knossos frá því
um þaö bil 1500 f.Kr.
annaö sinn haföi hann hitt naglann á
höfuðiö og leitt berlega í Ijós, aö sagn-
irnar voru ekki út í bláinn.
En Schliemann fann líka nokkuö ann-
aö í Mykene, sem olli honum heilabrot-
um. Það voru vasar og aðrir hlutir, sumt
úr leir, annaö úr fílabeini og meö dýrind-
is skreytingum úr gulli og silfri. Af stíln-
um mátti sjá, aö þessir fornu hlutir voru
ekki grískir og þeir voru ekki heldur meö
stíl Forn-Egypta. Einnig fann Schlie-
mann gríska muni, sem virtust stæling á
þessum dularfullu hlutum. En hvar var
uppsprettan; hvaöan var þetta komiö og
hvar haföi sú menning blómstraö, sem
gat af sér svo háþróaöan listiönað?
Þessum spurningum var ekki svarað
fyrr en Arthur Evans hóf aö grafa viö
Knossos. Uppsprettan reyndist þar;
fyrsta Evrópumenningin og stóð í blóma
fyrir heilum fjögur þúsund árum. En
mörgu er ósvarað, vegna þess aö Krít-
verjar höfðu ekki tök á sagnaritun, —
ellegar þá aö þaö hefur allt glatast. Því
stendur þetta friðsama eyjafólk í hálf-
geröu rökkri og viö vitum næsta lítið um
gleöi þess og sorgir, hugsunarhátt og
viöhorf.
Af því sem þetta fólk hefur látið eftir
sig, talar listin skýrustu máli og vitnar
um frábært handbragö og slíka tilfinn-
ingu fyrir formi og hrynjanda línunnar aö
ekki viröist sú tilfinning skarpari nú eftir
fjögur þúsund ár.
Gísli Sigurðsson tók saman.
Heimildir: Archeology maí-júní 1980.
History ol the World eltir P.S. Fry.
Grimbergs Verdenshistorie 2.
15