Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1981, Blaðsíða 14

Blómi og hnignun minósku menningarinnar á Krít
Heinrich Schliemann og Sophia kona hans meö djásn, sem
Schliemann fann viö uppgröft Trójuborgar. Síöar gróf hann upp
konungshöllina í Mykene.
örin bendir á Sir Arthur Evans, þar sem hann stjórnar uppgreftri
hallarinnar viö Knossos aldamótaáriö 1900.
osar í Knossos. Margt skarplegt kom
honum til hugar, en í einu atriði skaut
hann yfir markiö. Hann sá meö réttu, aö
þarna haföi ekki staöiö forn-grísk menn-
ing, heldur undanfari hennar. En hann
truöi því statt og stööugt, að Minos kon-
ungur heföi lagt undir sig Grikkland.
Krítverjar voru ekki herveldi og stóöu
ekki í árásum á aörar þjóöir; aftur á móti
barst menning þeirra uppá „fastalandið“
eins og Danir og Vestmanneyingar
segja. Minósk menning lagði Grikkland
undir sig, en ekki Minos Konungur.
Krítverjar höfðu veriö aö þróa meö
sér og fullkomna notkun á bronsi í 6—7
aldir, þegar Grikkir, barbarískur þjóö-
flokkur úr norðri, barst suður til Grikk-
lands um 2300 f. Kr. og settist þar aö.
Um þaö leyti hefur veriö geysilegur mun-
ur á menningarlegu ástandi þessara
þjóða.
Sú tilgáta birtiSt síöastliöiö sumar í
tímaritinu Archeology í grein eftir Sterl-
ing Dow, aö Labyrinthos — völundar-
húsiö fræga í goösögninni, sé mjög lík-
lega sjálf konungshöllin. Þegar Evans
haföi grafiö hana út, komu í Ijós feiknar-
langir gangar og ranghalar. Þar komu
víöa fyrir myndir af tvíeggja exi, sem ein-
hverskonar tákni og á bronsöld þýddi
Labrys einmitt tvíeggja exi, hvaö sem
það nú annars táknar.
Hvernig var hversdagslegt líf þessa fólks á Krít fyrir 4000 árum? Margt vantar inn í þá mynd, en sumt er vitaö, t.d.
þaö aö konur gengu ávallt meö brjóstin ber.
Evans var af welskum uppruna og
auöugur vel. í leiðangri um Balkanskaga
bárust honum fyrir augu leirtöflur meö
einkennilegu myndletri, sem braskarar í
Aþenu höfðu verið aö selja og var sagt
að þær væru frá Krít. Þetta vakti forvitni
Evans; hann hélt til Krítar áriö 1900 aö
grafa í hæöina viö Knossos; eyddi þar
því sem eftir var af ævinni og auðæfum
sínum og opinberaði stórkostlega leynd-
ardóma. Evans stóö á fimmtugu þegar
uppgröfturinn hófst og hann varö níræö-
ur.
En ekki byrjaði verkið gæfulega.
Þegar á fyrstu dögunum komu menn
niöur á heilan stafla af leirtöflum meö
myndletri og í bili lét Evans raöa töflun-
um á jöröina. Um nóttina rigndi og töfl-
urnar leystust upp. En það var ekki stór
skaöi skeður; þúsundir fundust til viö-
bótar.
Brátt varö Ijóst, aö þarna voru ekki
venjulegir mannabústaðir, heldur höll og
aö öllum líkindum konungshöll. Önnur
eins fágun, glæsileiki og íburöur kemur
ekki fyrir í Evrópu fyrr en kannski 2000
árum síðar. Varlegt er aö draga þá álykt-
un, aö höllin í Knossos gefi hugmynd um
ríkjandi húsageröar- og innréttingatízku
á Krít 2000—2500 fyrir Krist. Hér er vfs-
ast um aöfluttan hirðkúltúr aö ræöa og
fyrirmyndir sóttar til Egyptalands, Sýr-
lands og Mesópótamíu. í því sambandi
má nefna, aö grafin hefur veriö úr jörð
viölíka höll í Alalakh á Sýrlandi, sem
Krítverjum hefur veriö kunnugt um og
vel gæti verið fyrirmyndin.
En freskurnar á veggjunum voru aö-
eins aö litlu leyti á sínum staö, heldur í
molum eöa nánast mylsnu. Evans lagöi
gífurlega vinnu í aö endurgera þessar
veggmyndir og fékk til þess myndlist-
armenn frá París. Sjálfsagt hefur Edou-
ard Gillérion og félagar hans gert sitt
bezta, en sumar myndirnar þykja minna
grunsamlega mikiö á jungendstílinn
svokallaöa, sem var í tízku í Evrópu ein-
mitt um aldamótin. Sveigöar og stílfærö-
ar línur einkenna þennan stíl og vísast
hér á myndina af „gangandi manni“ úr
höllinni í Knossos, sem fylgir hér með.
Þeir stóðu ekki í
árásum á aörar þjóðir
Evans vann jöfnum höndum meö
skóflunni og pennanum og haföi um það
er lauk skrifaö geysilegt verk í sjö stór-
um bindum, sem hann nefndi: Höll Min-