Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1981, Blaðsíða 4

Höfuðbólin þrjú, Skál-
holt, Bessastaðir og Hól-
ar, eiga það sammerkt,
að bæjarstæðin eru ekki
tiltakanlega fíigur á móti
ýmsum öðrum — samt
eru einhverskonar töfrar
viðloðandi þessa staði.
Fallegt er að sjá heim að
Hólum, en í Skálholti og
á Bessastöðum er það út-
sýnið sem heillar.
tJClM AP HÖl HM
þó naumast sagt, að tiltakanlega fallegt
sé almennt á bæjum í Þingvallasveit.
Bæjarstæðið á sjálfum Þingvöllum er
vitaskuld sér á parti, annar eins undra-
reitur og er þar allt í kring. En þá er þess
að geta, að sá bær situr ekki lengur við
sama borð og aörir, hrauniö hefur fengið
aö halda sér í staö þess að vera sléttað
út og ræktaö, — og þar eru engin upp
og niöur peningshús aö draga athyglina
frá bænum, sem er í umsjá ríkisins og
vel við haldið eins og vera ber. Á bæjum
í Þingvallasveit þykir mér aö ööru leyti
fegurst í Heiðarbæ, fegurö vatnsins nýt-
ur sín mjög vel þaðan, svo og glæsilegur
fjallahringurinn. Raunar er einstaklega
fallegt bæjarstæði á Gjábakka með út-
sýni vestur um vatnið og Þingvelli, —
þar verður helzt að lifa á fegurðinni, því
ræktunarskilyröi eru ekki alveg aö sama
skapi, enda er Gjábakki ekki lengur í
tölu bújarða.
Aö eiga völina og kvölina
Getum viö núna sett okkur í spor
landnámsmanna, sem komu að lands-
hlutunum lítt numdum eða ónumdum og
gert okkur grein fyrir því hvort við hefð-
um byggt bæ okkar á sama stað og
þeir? Aðeins að litlu leyti, býst ég við. í
fyrsta lagi leit landið ööruvísi út, ef
marka má Landnámu; þaö var viöi vaxiö
milli fjalls og fjöru og vísindalegar rann-
sóknir styöja þaö raunar. Frá því all-
löngu fyrir landnámsöld og fram til loka
þjóöveldis, seint á 13. öld, virðist hafa
ríkt miklu hlýrra veöurfar en nokkru sinni
síöan. Má jafna því, segja sumir, til
Skotlands eða Englands eins og hitafar
er þar nú. Það gætu því hafa veriö tölu-
veröir skógar, sem höfundur Landnámu
kallar einungis „við“ og ólíkt hefur þá
verið umhorfs, þar sem nú er berangur
og allur jarövegur eyddur og blásinn á
brott. í annan stað er þess að geta, að
ýmsar ástæöur aðrar en fagurfræðilegar
eða búskaparlegar gátu legið til þess,
hvar menn kusu sér bólstað eins og frá-
sögnin af landnámi Skalla-Gríms sýnir.
Borg á Mýrum blasir við af þjóðvegin-
um, þegar fariö er vestur á Mýrar frá
Borgarnesi. Þar er óvenju fallegur bær,
kirkja og íbúöarhús með háu risi, sem
fer vel þarna. Þegar þess er gætt, hversu
óhemju víðfeðmt landnám Skallagríms
var, er dálítiö furöulegt, aö hann skyldi
byggja einmitt þarna. Bærinn stendur-
ekki hátt, aðeins nokkra metra yfir sjáv-
armál og víöa er miklu grösugra. Sjálft
bæjarstæðið er hlýlegt í skjóli undir
klettahrygg, en maður gæti ímyndað sér,
aö landnámsmaður eins og Skalla-
Grímur kysi aö sjá vítt yfir lönd sín og
byggja, þar sem mest væri útsýnið.
En Landnáma skýrir ágætlega þessa
ákvörðun Skalla-Gríms. Faöir hans
Kveld-Úlfur tók sótt í hafi á leið til ís-
lands og þaö var hans síðust bón, aö
kistu hans yrði varpað í sjóinn og sonur-
inn tæki sér bólstaö sem næst þeim staö
er hana bæri að landi. Ekki þurfti aö
efast um að Skalla-Grímur tæki tillit til
þessarar óskar. Hann kom sjálfur að
landi þar sem nú heitir Knarrarnes á
Mýrum og eftir að hafa numið mikið
flæmi og kannað allt héraðið, reisti hann
bæ sinn „hjá vík þeirri, er kista Kveld-
Úlfs kom á land og kallaði að Borg“.
Enda þótt Borgarfjarðarhérað sé góð-
um landkostum búiö og einmuna fagurt
yfir að líta á björtum degi, þykja mér
einstök bæjarstæði þar ekki nándar
nærri eins falleg og hægt er að benda á
annarsstaðar, bæði sunnanlands og

/
4