Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1981, Blaðsíða 6

Módel af öryggisklefanum með opna fjöðrunargrind umhverfis hann. Módelið sýnir stærðarhlutföll og grunnsamsetningu
björgunarhússins.
Á síðastliðnu ári (1980) var undir-
rituðum veittur styrkur úr einum
vísindasjóði (DAAD) vesturþýska
ríkisins, í því skyni að vinna að og
setja niður á blað fyrstu hugmyndir
um húseiningu til varnar gegn al-
hliða náttúrulegum hamförum. Þar
sem fyrsta áfanga sérhannaörar hús-
einingar af þessu tagi er nú nýlokið,
er hygmyndin að segja lauslega frá
umræddri athugun í þessari grein.
Verkefniö nefnist í frumgerö sinni
Catastrophe Safe Housing (CASAH)
Report I.
í þessu verkefni er gengið út frá þeirri
staðreynd, að náttúruhamfarir, þar sem
mannslíf í tuga- og hundraðaþúsunda-
tali eyöast, hafi fariö hraövaxandi á
síðustu áratugum samkvæmt skýrslum
náttúruhamfaraskráningarstofnunar í
New York. Ráöstafanir viö slíkum stór-
slysum hafa aöallega falist í því aö reyna
aö segja fyrir um þær, en meö misjöfn-
um árangri.
Engar markvissar varnarráðstafanir
hafa veriö gerðar en hjálparaðgeröir
hafa veriö mjög víðtækar eftir á, þegar
staðreyndir um fjölda dauöra liggja á
borðinu. Hér er ennfremur gengiö út frá
því, að óhugsandi sé aö reisa héreftir
sem hingaötil heilu húsin, sem væru
algerlega hamfaratrygg, vegna kostnað-
ar og annars. Né heldur mun það
raunhæft aö gera ráö fyrir því aö rífa öll
eldri hús og reisa önnur í staö þeirra,
sem væru nægjanlega trygg. í þriöja lagi
er gengið út frá því aö hamfaratrygga
húseiningin veröi ekki raunhæf fyrr en
öryggi hennar er mun meira en hug-
myndir manna hafa stefnt aö hingaðtil
og þá um leiö bent á, aö með nægilegri
fjöldaframleiöslu (sjá bifreiöir) í há-
þróuöum iönaöarlöndum, má gera
hversu flókna framleiöslu sem er hlut-
fallslega ódýra, en þá skiptir raunar
mestu máli hversu margir hlutar fara í
hverja framleiðslueiningu.
Aö öðru leyti segir um verkefnið í
verkefnislýsingunni:
Alveg eins og hús skýla fólki fylli-
lega við eölilegar aðstæður á yfirborði
jarðar, er hugmyndin aö setja saman
húseiningu eöa björgunarhús er þjón-
ar manninum sem „farartæki“ við
óeðlilegar aðstæður á yfirboröi jarðar.
Samsvarandi við skip í stórsjó, sem
veröur að vera byggt til þess aö
standast gífurlega krafta, eöa hlið-
stætt við farþegaþotu, sem verður að
standast alla þekkta krafta loft-
straumafræöinnar eða eins og mannað
geimfar, sem verður að standast enn
meiri átök, á þetta „farartæki" að
standast þau ógnarátök, sem verða
viö öfduhreyfingar jarðskorpunnar í
jaröskjálftum, við flóöbylgjur eða eld-
gos, í hraun- og öskuregni, í hvirfii-
vindum eða í skriðuhlaupum. Þessir
atburðir eru að vísu ógnvekjandi og
sérstæðir en mega þó ekki gleymast,
þegar um það er aö ræða að bjarga
mannslífum.
Undir venjulegum kringumstæöum á
björgunarhúsið aö nýtast meö öörum
herbergjum í venjulegu húsi. Þaö verður
því annað hvort byggt inní eöa áfast viö
ný eöa gömul hús. Þannig er unnt aö
nota þaö jöfnum höndum í minniháttar
slysum af völdum eldsvoöa, vegna
reykeitrunar eöa af völdum annarrar
lofteitrunar. Þaö á aö vera hægt aö
byggja þetta tilbúna björgunarhús jafnt
inní háhýsi sem einnar hæöar húsi. En til
þess aö tryggja bestu hugsanlega
nýtingu svo sérstæös íverustaðar, er án
efa best aö gera ráö fyrir staðsetningu
þess viö hönnun nýs húss. Björgunar-
húsiö, sem í reynd veröur hluti húss,
veröur hægt að kaupa út úr verksmiöju,
t.d. eins og bifreiö.
Viö lausn á þessu verkefni var
meginhugmyndin sú, aö tryggja kyrfi-
lega tiltölulega smáan íverustað, sem
t.d. rúmar eina fjölskyldu og koma
honum þannig fyrir, aö ávallt megi grípa
til hans. Þó er á þaö bent, að útilokað er
aö finna patentlausn gegn dauðsföllum
af völdum náttúruhamfara; einungis aö
auka möguleikana á því að fleira fólk lifi
þær af en nú vill verða, ef þaö hefur þá
viöleitni til þess aö vilja bjarga sér sjálft.
Hiö fyrsta sem aö þarf aö hyggja, er
aö gera húseininguna nánast brotör-
ugga, þannig aö hún standi af sér hvers
konar krafta, t.d. ef heilt háhýsi hrynur
ofan á hana. Ef tekið er mið af
náttúrulegum varnarhjúp, þá þarf hús-
einingin eins og hann aö geta breytt
formi sínu viö átök og vinna þannig úr
kraftaáhrifunum án þess að brotna. Um
leið veröur Ijóst aö hagkvæmasta form-
iö fyrir byggingu af þessu tagi er
kúluformið, þar sem það hefur ekki
tilhneigingu til þess aö gefa eftir í neina
sérstaka átt vegna lögunar sinnar.
Hér er því lagt til aö útbúa þetta
tilbúna björgunarhús yst meö fjöðrun-
arkerfi, sem getur breytt formi sínu og
unnið þannig á stærstu kröftunum, sem
einingin verður fyrir. Gerö þess er sniðin
eftir fyrstu leikfangaboltunum, sem not-
aöir voru til knattleiks hér á jöröu svo
vitaö sé. Boltar þessir eru enn fram-
leiddir í Austurlöndum fjær og notaðir
þar á sinn upprunalega máta. Þeir eru
gerðir úr viðartágum og fléttaöir saman
úr sex hringjum þannig aö þeir mynda
bolta. Þetta gerir þá mjög fjaðurmagn-
aöa og um leiö sterka. Brotþol boltanna
byggist sem sé á því, aö þeir gefa eftir
og brotna því ekki, þegar fast verður
fyrir þeim. Sú breyting er þó gerö hér á
þessu aldagamla fjaöurkerfi, aö í staö
sex hringja úr tágum er í björgunarhús-
inu notast viö fjóra fjaðurhringi úr stáli
og eru þeir u.þ.b. 4 metrar í þvermál
hver fyrir sig.
í annan staö þarf aö tryggja súrefni
og nægilegt rými til aö hreyfa sig í
kúlunni. Hér er það leyst meö klefa, sem
tekur 6 manneskjur og er hann útbúinn
á svipaðan hátt og lítill kafbátur eða
geimfar. Hann er loftþéttur, hefur þar-
afleiöandi loftþéttar dyr og er aö öllu
leyti úr málmi. Stærð klefans er um 23
rúmmetrar og tenging hans viö ytra
fjöðrunarkerfið er á þann hátt, aö
klefinn og/eöa fjöörunarkerfiö geta snú-
ist sjálfstætt um eöa inni í hvoru öðru.
Þetta er gert mögulegt með kúlulegum,
sem festar eru á ytra borö klefans og
hvíla hver fyrir sig á vökvaþrýstifjöörum.
Kúlulegurnar snerta síðan neöra borö
ytra fjöðrunarkerfisins, sem er íhvolft.
Þetta er raunar yfirboröiö á sérstakri
stýrisgrind, sem einnig getur gefiö eftir.
Þegar klefinn og fjöörunarkerfiö snúa
rétt saman, þ.e. þannig aö dyr klefans
snúa út að ferhyrndu opi á fjöörunar-
grindinni, er enginn þrýstingur á kúlu-
legunum. Um leiö og klefinn snýst hins
vegar frá þeirri stööu kemur þrýstingur
á þær og því leitast þær alltaf viö aö
©