Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.1980, Blaðsíða 11

HVER VAR
STÚLKAN?
Framhald af bls. 9.
til mjög fróös manns í þessum efnum í
Danmörku, sem ég þekkti, en það var
fyrrverandi inspektor fyrir Fritlandsmus-
eet í Kaupmannahöfn, doktor phil Kai
Uldall, en þá vildi svo illa til aö hann haföi
fengiö heilablæöingu og var mjög las-
buröa. Af veikum mætti sendi hann mér
þó kort og skýröi mér frá því, aö hann
heföi sent erindi mitt til Nationalmuseet
til athugunar.
Ég hef nú fengið svar frá overinspektör
við III deild Nationalmuseet í Kaup-
mannahöfn en í því staöfestir hann aö
málarinn F.C. Lund hafi aldrei ferðast til
íslands. — Ennfremur skýrir hann svo
frá, aö þar sem safnið hafi ekki haft
upplýsingar um frummálverkið hafi þeir
gert fyrirspurn til: „Kobberstiksamlingen
ved Statens Museum for Kunst“; þaö hafi
sent erindiö áfram til Nationalmuseet í
Stockholm, en frá því hefur enn ekki
borist svar. Svona stendur þá þetta
málefni.
Viö vitum nú að málverk F.C. Lund „En
Pige fra Mööruvellir" er málað eftir ööru
málverki, geröu af öörum málara á
Mörðuvöllum einhverntíma fyrir 1854.
Viö vitum einnig að F.C. Lund hefur
haft frummálverkiö undir höndum árið
1854 og ef til vill eitthvaö síöar. Þá vakna
nokkrar sþurningar, svo sem; Hver mál-
aöi frummyndina, hvenær var hún máluð
og hver var stúlkan og hvar er frummynd-
in nú, ef hún er til enn? Rósa var á heimili
amtmannsins á Möðruvöllum frá hausti
1813 til vors 1815. Á þessum tíma komu
sjálfsagt margir útlendingar til Akureyrar
og þá til amtmannsins á Möðruvöllum. —
Þá bjó t.d. major Scheel á Akureyri, en
hann fékkst hér viö landmælingar á
vegum dönsku ríkisstjórnarinnar. Hann
var í Reykjavík sumariö 1814, þegar
Ebenezer Henderson kom hingaö frá
Danmörku í leiöangur sinn og uröu þeir
samferöa yfir hálendi íslands þá um
sumariö, á leiö til Akureyrar. Sennilegt er
aö Scheel hafi haft færa teiknara eöa
málara í liöi sínu viö landmælingarnar en
hann fluttist frá Akureyri til Danmerkur
síðsumars 1814 og hlýtur hann aö hafa
þekkt Pál Melsted, sem þá var viö
laganám í Kaupmannahöfn. Ebenezer
Henderson kom tvisvar noröur, sumariö
1814 eins og áöur segir og aftur 1815. —
í feröabók hans eru teikningar af íslensk-
um þjóðbúningum t.d. myndir á bls.
48—49 og lýsingar á bls. 79—80 í
ferðabók hans. — Henderson fór héöan
beint til Danmerkur áriö 1815.
Það eru sjáanlega margir möguleikar
og eitt er víst: Aö hér eftir getur það ekki
talist nein goögá að fullyröa, aö nefnt
málverk sé eöa í öllu falli geti veriö af
Skáld-Rósu.
Danir viröast hafa haft nokkurt dálæti
á þessari mynd. Margir Danir hafa sent
vinum sínum hana aö gjöf, enda er hún
aö minni hyggju fallegasta myndin í
„Akvarelle serien“ og hún er sumstaöar á
opinberum stöðum í Danmörku, t.d. hefur
doktor phil. Ólafía Einarsdóttir tjáö mér,
aö hún hafi séö þessa mynd á vegg á
veitingahúsi á Jótlandi. Nú seinast hefur
danska póststjórnin tekið þessa mynd
sem tákn íslands í Skandinavíu og þykir
mér eðlilegt aö við fáum að vita svo sönn
deili á henni sem kostur er á.
Ég mun ekki sinna þessu málefni
frekar en orðið er, en vilji einhverjir
áhugasamir fræöimenn í listum, gera
frekari athuganir, t.d. reyna aö finna
frummálverkiö, þá er mér Ijúft aö láta
þeim í té upplýsingar, sem ég hef safnaö.
Aö síöustu þakka ég Halldóri J.
Jónssyni viö Þjóðminjasafn íslands fyrir
Ijósrit af þýsku og dönsku ritunum sem
ég vísaöi til hér aö framan, og sem hann
lét mér góðfúslega í té.
Reykiavík íjanúar 1980.
Jón Olafsson.
Nytsamir sakleysingjar hefur
þaö fólk verið nefnt, sem af góðu
hjartalagi en litlu viti veitti braut-
argengi útþenslustefnu Hitlers á
fjórða áratugnum og síðan Rússa
eftir styrjöldina, með þeim hætti að
krefjast afvopnunar vestrænna
lýöræðisríkja, án þess að geta
tryggt hliðstæöa afvopnun and-
stæðinganna né haft nokkra mögu-
leika til að flytja boöskap sinn í
þeim herbúðum. Ferill nytsamra
sakleysingja, sem einnig kalla sig
fridarsinna er blóði drifinn. Það var
þetta fólk, sem á fjórða áratug
aldarinnar kæfði hverja rödd, sem
varaöi við andvaraleysi og undan-
látssemi við Hitlers-Þýzkaland. Það
bar því ekki lítinn skerf af ábyrgð-
inni á Síðari heimsstyrjöldinni.
Nytsamir sakleysingjar og frið-
arsinnar fjórða áratugsins eiga sér
þó meiri málsbætur en sama fólk
nú. Menn höfðu ekki raunhæfa
reynsu af brigðmælgi nazista né
kommúnista. Hvorugir höfðu sýnt
óumdeilanlega í verki, að þeir lifðu
staðfastlega í þeirri skoöun að
tilgangurinn helgaöi meöalið og
þeim bæri bókstaflega skylda til aö
hafa orð sín og heit að engu, ef það
þjónaði hugsjón þeirra. Bæði Hitler
og Stalin reyndist á þessum árum
auðvelt að villa um fyrir almenningi
með yfirlýsingum um að þeir hygöu
ekki á útþenslu ríkja sinna. Hitler
kvaöst einungis ætla að reisa
Þýzkaland úr rúst styrjaldarinnar
og kregpunnar, en Stalin að tryggja
Sovétríkin gegn árás.
Þegar Hitler taldi tíma til kominn
að sýna sitt rétta andlit, og kallaði
heim friöardúfur sínar, höföu lýð-
ræðisríkin engan tíma til stefnu.
Heimsstyrjöld var óhjákvæmileg.
Fyrir tilstilli friðarsinna, sem höfðu
gengið í sakleysi sínu erinda Hitl-
ers, varð alþýða lýðræðisríkjanna
að ganga með trébyssur móti
Þeir
vilja
frið, en
valda
stríði
fallbyssum nazista. Þessi heims-
styrjöld væri ekki skollin á enn, ef
raunhæft mat í stað draumóra
hefði ráðið málum í lýðræöisríkjun-
um. Þaö var hlegið aö blaöa-
mönnum, eins og Douglas Reed,
sem staðhæfðu aö hinar fjölmennu
og velskipulögöu fylkingar þýzkra
íþróttamanna væru í raun fylkingar
herþjálfaðra manna, sem þyrftu
ekki annað en skipta um klæöi og
griþa upp falda þyssustingi til aö
hefja styrjöld. Þekktara er þó
dæmið um Churchill, sem var
aðhlátursefni nytsamra sakleys-
ingja og friðarsinna á þessum
árum. Chamberlain var þeirra
maður. Utan örfárra skarpskyggnra
lýðræðissinna, voru kommúnistar
þeir einu, sem skildu nazista og
vissu hvers var að vænta af þeim.
Þeir hugsuðu sjálfir nákvæmlega
eins.
Ferill rússnesku kommúnistanna
við útfærslu ríkis síns er alger
hliöstæöa við feril þýzku nazist-
anna nema þeir hafa gefið sér meiri
tíma og varast þá skyssu, sem
nazistarnir geröu að reiöa sverðið
svo hátt til höggs, að þeir gátu ekki
slíörað þaö aftur og sent á loft
friðardúfur milli högga. Kommún-
istar hafa notað friöardúfurnar og
sverðiö á víxl og þeir hafa sýnt
miklu meiri klókindi í röksemda-
færslu fyrir aðgerðum sínum. Rök
þeirra runnu eins og Ijúffengur
drykkur ofan í nytsömu sakleys-
ingjana. í „varnarskyni“ sögðust
þeir gera vináttusáttmála við naz-
istana, sem þeir höfðu marglýst
sem ósættanlegum erkiféndum,
„sósíalskt ríki veröur aldrei árás-
arríki, “ sögðu þeir en réöust svo í
varnarskyni á Finna og unnu það
níöingsverk að skjóta Pólverja í
bakið. Þegar Pólverjar voru af
veikum mætti að verjast Þjóöverj-
um að vestan. Meðan þeir stóðu
höllum fæti ístyrjöldinni lofuðu þeir
Bretum og Bandaríkjamönnum öllu
fögru um frelsi til handa þjóðum,
sem nazistar höfðu kúgaö undir sig
og nörruöu Bandaríkjamenn, til að
hinkra við á vesturvígstöövunum
meöan þeir væru að leggja undir
sig hálft Þýzkaland austan frá. Það
þarf e'kki að nefna, að Rússar sviku
öll sín loforð purkunarlaust. Úr því
aö Finnland, Eystrasaltsríkin, Pól-
land, Tékkóslóvakía, Rúmenía,
Ungverjaland og Austur-Þýzkaland
hafa ekki nægt til að hinir nytsömu
sakleysingjar og friðarsinnar hafi
áttaö sig á að saga Hitlers-Þýzka-
lands er að endurtaka sig fyrir
augunum á okkur, þá skyldi enginn
ætla að þeir hrökkvi við útaf
Afganistan, enda heyrast þegar
raddir um, að viö megum ekki láta
þá árás verða til að afvopnunar-
viðræður leggist af. Rússar lögðu
undir sig Afganistan í varnarskyni.
Ásgeir Jakobsson.