Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.1980, Blaðsíða 6

Viö kofa innfæddra
Viö höfum dvalizt hér viö fenin nokkra
daga og kynnt okkur aðstæður og rætt
viö sérfræðinga, sem fást við rannsóknir
á lífríki plantna og dýra. En það er einnig
fróðlegt að kynnast háttum innfæddra
manna á þessum slóðum. Hér eru nokkrir
eintrjáningar í flæðarmálinu, nauðsyn-
legir farkostir til veiöa og feröalaga um
fenin. í skugga stórra trjáa eru þrír
leirkofar með stráþaki umluktir reyrgerði.
Utan dyra hangir þurrkað antilópukjöt á
stagi og rám. Það er rist í mjóa þvengi og
nefnist boldang. Innfæddir skera sér
hönk og snæða með mjölmatnum. Grjón
og rætur eru að bakast í svörtum potti á
hlóðum. Innanstokks eru nokkrir trjákoll-
ar, riðnar körfur og sefmottur, sem sofið
er á. Þetta fólk lifir einföldu lífi, en það
virðist sælt og hraustlegt. Hér ríkir ekki
offjölgun og hungursneyð, en veikindi og
slys geta auðvitað borið að höndum.
Innfæddur veiðimaöur hefur meiðzt illi-
lega, og hann er fluttur að flugvélinni og
fariö með hann til læknis í Maun, sem er
smáþorp í útjaðri fenjanna. Viö erum
einnig á förum, siglum á báti út að
flugbrautinni. Cessna-flugvél flytur okkur
í norðaustur frá fenjunum yfir að náttúru-
verndarsvæðum nyrst við landamæri
Zimbabwe-Rhodesiu. Fílar og vísundar
reika um þurra mörkina og vélin raskar ró
þeirra, þegar hún svífur yfir hjarðirnar.
Við lendum á grasvelli við Savuti-kílinn,
sem rennur i Chobe-ána, og síðan ökum
við yfir sendið land í átt að nýjum
dvalarstað þar sem menn hafa búið um
sig í tjöldum.
Tjaldbúöir viö Savuti
Lágvaxnir runnar vaxa meðfram braut,
sem liggur frá rjóðrinu að tjaldstæðinu. Á
leiðinni förum við framhjá fallinni bráð
eftir næturveiðar Ijóna og gamma sitja
yfir sleiktum beinum. Sjö tjöld hafa verið
reist hér upp á lækjarbakka. Fíll gengur
upp á milli tjaldanna og gerir sig
allheimakominn. Slíkar heimsóknir end-
urtaka sig þráfaldlega á meðan við
dveljumst þarna og einstaka Ijón hefur
einnig sést ganga í gegnum tjalbúðirnar.
Viö ökum aftur út aö kílnum og horfum á
fíia hakka í sig runnana. Landið er ofbitið.
Hingað aö þessu þrönga vatnasvæði
safnast allar hjaröir gresjunnar á meðan
þurrkatíminn stendur sem hæst. En
þegar tekur að rigna eftir nokkra daga
dreifast hjarðirnar aftur. Við sjáum flóð-
hesta svamla í vatninu og fíl koma niður
bakkann til að ná sér í vatnssopa. Sagt er
að hann geti þambað um 200 lítra í einu.
Bavíanar eru hoppandi annars vegar, þeir
snuðra eftir sporðdrekum og fræjum og
leita hver öðrum lúsa. Við höldum aftur
að tjöldunum, nóttin skellur á. Villisvína-
kjöt er tilreitt og við drekkum kaffi úti viö
opinn eld. Það rignir svolítið um nóttina.
Ég hrekk upp af beddanum af værum
svefni við skrölt og glamur. Eitthvað er á
seyöi úti í náttmyrkrinu, en ég læt það
afskiptalaust. Bezt er að láta sem minnst
á sér bæra og fyrir alla muni að kveikja
ekki á luktinni, því sagt er að flóðhestar
espist við Ijósið. Viö dögun sézt að
greifingi hefur komizt inn í eldhústjaldið
og rótað niður pottum og pönnum í
matarleit. Vatnabukkur er á beit niðri við
lækinn við tjaldið.
Athugun á lífshögum Ijóna
Við fáum okkur tesopa og förum svo í
skoðunarferð með ungum náttúrufræð-
ingi og leiðsögumanni, sem við köllum
Krissa. Á leiöinni út á mörkina mætum
við mönnum sem eru að gera talningu á
fjölda testseflugna eftir skordýraeiturs-
dreifingu. Þeir segjast hafa heyrt í Ijónum.
Krissi sér spor, rekur þau og finnur svo
karldýr liggjandi í skugga af tré, síðan
sjáum viö átta Ijón bæöi Ijónynjur og ung
karldýr. Við stöndum lengi við bæli þeirra
og skoðum hátterni þeirra og myndum.
Ein Ijónynjan er merkt með hálsbandí.
Krissi þekkir hana og veit að hún er í
©
Efri myndin: Innfæddir skordýrafræðingar athuga fjölda tsetsefiugna eftir úöun meö
eitri. Flugur þeasar bera sýkla, er valda svefnsýki og þessvegna eru mennirnir varöir
gegn stungum.
Neöri myndin: Sturla Friöriksson fyrir framan einn kofann í Botswana. Innfæddir búa í
stráþöktum leirkofum. Stoöir standa utan veggja og halda uppi þakinu.
Dr. Sturla Friöriksson
LEIÐANGUR
UMFEN
OG GRESJUR
AFRÍKU
Síðari hluti
sárum eftir að hafa misst hvolp sinn.
Hann haföi gerzt of nærgöngull við eitt
karlljóniö í hópnum, sem ekki þoldi
áreitnina og veitti hvolpinum áverka sem
leiddi til bana. Þarna skammt frá komum
við auga á skjaldböku, gulbrúnn skjöldur- -
inn hlífir henni gegn þurrki og árásum,
þeim tveimur höfuðóvinum svæðisins.
Brátt er ekið fram á dauðan vísund, sem
hefur veriö drepinn af Ijónum. Inni í
hrísinu eru nokkrir vísundar á beit, og
bavíanar hoppa inni á sviðinni sléttu.
Eldar hafa farið hér um og eytt sinu og
brennt runna, en fílar brotið svo trén að
landið er eyðilegt og ofbeitt yfir að líta.
Villa á gresjunni
Okkur fýsir að sjá meira af þessu landi
og förum lengra út á mörkina til þess að
skoða hjarðir af zebradýrum, gíröffum og
vísundum og beitiland þeirra, þar til við
uppgötvum, okkur til mikillar hrellingar,
að við erum orðin villt úti á hinni
víðáttumiklu sléttu. Það sem verst er,
okkur hefur láðst að hafa vatnsbrúsa
með'í förinni, sem þó er alltaf fastur vani
sléttufara að hafa meöferðis. Þaö er
óhugnanlegt aö vera kolvilltur á enda-
lausri sléttu inni í miöri Afríku. Ekkert
kennileiti er sjáanlegt til viömiöunar.
Sólin er í hvirfilpunkti, heit og brennandi
og ógnar með uppþurrkun öllu lífi, sem
ekki nær að draga sig í hlé. Ýmis veiðidýr
eru hér allt um kring, en við erum
vopnlaus og gætum ekki aflað okkur
matar, ef í raunir rekur. Krissi ieiðsögu-
maður hefur aöeins verið hér í nokkra
mánuöi og er lítið staðkunnugur, gáska-
fullur strákur, áræðinn, en glannalegur.
Nú hefur hann farið allt of langt út frá
slóöinni, hringsólaö með okkur um runna
og rof, og krækt fyrir hrjúft fílatraðkið í
leirnum, sem hvarvetna er farartálmi fyrir
bíl. Við höfum snarsnúizt svo í leit aö
Ijónum og skoöun á gróðurskemmdum
aö ógjörningur er aö átta sig á staðsetn-
ingu. Viö lítum til baka til að leita hjólfara
en furöu fljótt mást förin út í þurrum
leirnum, og hjólin marka ekki í harðan
svörð gresjunnar, sem er útspörkuö af
ótal klaufum og hófum hjarðdýranna. Ég
er með áttavita, en þaö hjálpar lítið því
ekkert kort er með í förinni, engin
kennileiti til viðmiðunar, og Krissi veit
ekki í hvaða átt við ókum út frá búðunum.
Úti við sjóndeildarhring sést skógarjaöar.
Ákveðið er að stefna þangað til þess að
komast í skugga. A leiðinni þangað
rekumst við á bílaslóð. Við fylgjum henni
til austurs og komumst loks á rétta leið.
Því líkur léttir. Við vorum farin að
örvænta um okkar hag. Rætt var um að
flugvélar myndu ef til vill hefja leit að
okkur. Við vorum svo sannarlega fegin að
komast í tjaldbúðirnar.
Teikningar eftir búskmenn
Á einum stað á sléttunni eru kletta-
hæðir, sem rísa upp handan við kílinn.
Þangaö er ferðinni heitið einn daginn til
þess aö skoða ristur og myndir, sem
búskmenn hafa teiknað á hamravegginn.
Við gengum inn um runna við rætur
hæðarinnar upp í uröina. Ég hafði orö á
því að þetta væri tilvalið snákabæli, og
viti menn Krissi hafði gengið í farar-
broddi. Hann rekur nú snögglega upþ
varnaöaróp og hleypur upp á klett. Fyrir
framan hann var kolsvört eiturslanga
(nefnd mamba). Slöngur þessar geta
oröiö mjög langar og eru ekki frýnilegar
því þær eru baneitraöar. Þessi forðaði
sér og hlykkjaðist áfram niður eftir
urðinni og hvarf í fylgsni inni í runnunum.
Viö fikruðum okkur upp klettinn upp að
hellisskúta. Á sléttum hamravegg voru
myndir af dýrum, sem taliö er að geti
verið allt aö 4000 ára gamlar, og eru
handverk búskmanna. Þær lýsa vel stööu
dýra og hlaupum þeirra. Eru þær teiknað-
ar meö gulum og rauðum litum og sumar
skyggðar, til þess aö sýna þrívídd
dýrsins. Slíkar myndir eru minjar um
tilveru manna í þessu landi um þúsundir
ára.