Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1979, Blaðsíða 13

BÆTT HEILSA - BETRA LÍF
Þættir um sjúkdóma, lœkningar og fyrirbyggjandi
aðgerðir Eftir Dr. Michaet Hatberstam
Augun eru
undratæki
Mannsaugað er mikið „tækniundur"
og flóknara en nokkurt rafeindatæki
sem upp hefur verið fundið. í nethimn-
unni einni saman, p.e. himnunni sem
pekur innra borð augans, eru 127
milljón præðir sem laga sig eftir
pörfum að Ijósbrigðum, allt að hundr-
aðpúsundföldum styrkleika og meira
pó.
Við gefum augum okkar almennt
lítinn gaum og hiröum yfirleitt ekki um
pau fyrr en við finnum aö pau eru farin
að bila. Enda eru uppi ótaldir fordómar
og ranghugmyndir um augun og sjón-
ina. Flestir munu t.d. kannast við pað,
að pað veiki augun og spilli sjóninni að
lesa við dauft Ijós, sitja mjög nálægt
sjónvarpstæki, ganga meö of veik
gleraugu, nudda augun og svo mætti
telja lengi.
Sannleikurinn í pví máli er sá aö
ekkert af pessu skaöar augun eöa
sjónina, nema hiö síöast talda og pað
ekki nema stundum. Þaö gerir augun-
um ekkert til pótt maður lesi við dauft
Ijós ellegar sitji mjög nálægt sjón-
varpsskermi. Það skiptir ekki máli
hvernig Ijósið berst inn í augun. Þaö
gerir peim ekkert pótt maður sé að
reyna að lesa í hálfgerðu myrkri og
„rýni úr sér augun“ að manni finnst.
Það er sem sé ekki hægt aö ofreyna
augun. Sama er að segja um gleraugu
eða snertigler, linsur, sem oröin eru of
sterk eða veik; pau kunna að valda
manni ópægindum, en pau gera aug-
unum ekkert til. Menn purfa alls ekki
aö skipta um gleraugu og línsur arlega
eða annaö hvert ár eins og margir
halda, peir purfa yfirleitt alls ekki að
skipta nema peim finnist sjóninni hafa
hrakað. En paö er pá ekki af völdum
glerjanna. Og um síöast talda atriðið
hér að framan, að pað geti skaðað
augun að nudda pau, er pað að segja
að oft berast einhverjar agnir ellegar
smit af fingrunum upp í augun er pau
eru nudduð og auk pess getur pað
vitanlega verið merki pess að eitthvað
sé að augunum ef menn nudda pau
mikiö. En yfirleitt gerir pað ekkert.
Þaö verður ekki ofbrýnt fyrir mönn-
um aö gefa pví gaum ef peir veröa varir
slíkra einkenna eða annarra, slikju fyrir
augum, peír fá oft höfuöverk, eða
svima, peim verður oft óglatt, peir
verða oft að loka ööru auganu til að sjá
sæmilega, verða aö halda lesmáli
óeðlilega nálægt augunum til að nema
orðin, depla augunum óeölilega oft,
eru sí og æ að missa sjónar á staðnum
par sem peir voru komnir í lestri eða
peir taka eftir pví að sjónin og
handahreyfingarnar eru ekki fyllilega
samræmdar lengur. í slíkum tilvikum
eiga menn að leita augnlæknis og
heldur fyrr en síðar. Augnlæknar eru
lærðir í almennum læknisfræöum en
sérfróöir um augun. peir geta ekki
einungis greint augnsjúkdóma heldur
og marga aðra, svo sem sykursýki,
heilaæxli, háprýsting, æöasjúkdóma,
ýmsar tegundir krabbameins og jafn-
vel iðrasjúkdóma. Allt petta geta peir
greint, ef um pað er aö ræöa, af
æðunum í augunum. Þær eru einu
æðar líkamans sem sjást utan frá, pví
yfir peim er engin húö.
Það mun útbreitt álit aö helzt purfi
maður að láta skoða í sér augun áriega
eða annað hvert ár. Samband banda-
rískra augnlækna telur pess pó ekki
pörf, menn purfi ekki að láta líta á
augun í sér nema peir gangi með
einhvern augnsjúkdóm ellegar peir
verði varir einkenna á borö viö pau
sem að framan voru talin. Sambandið
tekur pað hins vegar fram í upplýs-
ingariti sem dreift hefur verið meðal
almennings, að fólk eldra en fertugt,
purfi að gæta betur að augum sínum
en aðrir svo og purfi að gæta sérstak-
lega að augum barna. Foreldrar ungra
barna ættu að vera vel á verði viö
hugsanlegum augngöllum og augn-
sjúkdómum, og láta augnlækni líta á
börnin á nokkkrum fresti. Fólki eldra
en fertugu er aftur á móti oröin hætta
búin af glákomu, eöa gláku, og eykst
hættan meö aldrinum. Gláka er ein
algengust orsök blindu og stafar af
háprýstingi í augum; en sá prýstingur á
ekkert skylt við ofháan blóðprýsting.
Háprýsting í augum má finna með
sérlegu tæki, svokölluðum „tonomet-
er“. Ymsir læknar telja aö fólk ætti
almennt að láta skoða augu sín á
tveggja ára fresti eftir fertugt, ef ske
kynni aö gláka væri komin í pau.
Annars gildir pað um augun sem
líkamann yfirleitt, að pau endast bezt
ef menn gæta skynsamlegra lifnaðar-
hátta — fá nægan svefn og líkamsæf-
ingu og boröa hollan mat. Það parf
ekki meira ef annað er með felldu.
/
Maríus Otafsson
ÚTMÁNAÐASÓL
Fannbrciðan logar í geislanna gliti,
gullregnið bræðir hinn frostkalda snjó.
Skammdegis drunginn sig dregur til baka,
draumarnir vakna er oss sumarið bjó.
Draumar með heiðríkju hækkandi sólar,
hugboð um gróandans eilífa mátt;
vonina að birti í mannshjartans myrkri,
mannúðin veki þar bróðerni og sátt.
(Endurbirt vegna þess að orð féll
niður.)
Smösagan
Framhald af bls. 7
Skókaupmaðurinn spyr tíöinda að
norðan. Hann hefur veriö í sjóhernum í
heimsstyrjöldinni, segist þá hafa nálg-
ast ísland og þykist vera þó nokkuö
kunnugur íslandsmiöum æ síðan.
Einkasendiherra íslenskrar menning-
ar leysir úr spurningum fyrrverandi
sjóliða eftir því sem tungumálskunnátt-
an leyfir og tekur í þess staö aö spyrja
hann leyndardómsfullra spurninga um
menningu götunnar þeirra.
Þaö er rólegt í skóbúöinni þessa
stundina og kaupmaöur gefur sér
góöan tíma til ræöuhalds.
„Gistihúsiö, þar sem þú býrö, á sér
undarlega sögu,“ segir hann. „Þegar ég
var barn og faöir minn rak þessa
skóbúö var þaö notaö til annars. Þá var
þaö svo kallaö „stefnumótahús“ á fínu
máli. Þangað komu þá nefnilega menn
til aö hafa þar stefnumót viö léttlætis-
konur. Þetta var hvorki meira né minna
en stærsta hús þeirrar tegundar hér í
landi. Eigandi þess rakaöi saman fé.
Raunar mátti hann nú ekki reka þessa
afþreyingarstofnun á eigin nafni. Konan
hans var skráö eigandi fyrirtækisins.
Sjálfur sveif hann yfir vötnunum eins og
nokkurs konar drottningarmaöur. Gisti-
húsþjónninn var einkabílstjóri hans.
Hann var besta grey og geröi allt sem
honum var sagt aö gera. En svo fór
hann aö drekka til aö róa samviskuna
og lenti þá auövitað í ýmsu, skinniö aö
tarna. Meöal annars ók hann drukkinn
á fólk og varð aö minnsta kosti valdur
aö einu dauöaslysi. Þaö var þaggað
niöur, en hann varö aldrei síöan samur
og jafn. Sannleikurinn er sá aö hann
þoldi ekki andrúmsloftiö í þessu furðu-
lega húsi né þaö sem hann sá þar og
heyrði. Upphaflega var þetta nefnilega
mesti sómadrengur.“
íslendingurinn kvaöst hafa heyrt hans
aö góðu getiö.
„Því trúi ég vel,“ ansar skókauþmað-
urinn, „og auk þess lék allt í höndunum
á honum. Hann var sannkallaöur þús-
und þjala smiöur. En í fyrra var honum
sagt upp starfinu og nú er hann orðinn
húsvöröur í stórri íbúöarblokk.“
„Hvenær breyttist stefnumótahúsiö í
venjulegt gistihús?“ spyr íslendingurinn
sem nú er kominn alla leiö'ofan úr
himinbláma hugsjónanna niöur í gráan
veruleika strætisins.
„Jú, sjáöu til. Eigandi þess dó eftir aö
hafa grætt of fjár í stríðinu þegar borgin
okkar var hersetin. Hann var þá oröinn
svo auðugur að hann átti húseignir út
um allt, meira aö segja þrjú kvikmynda-
hús. Ekkjan hans erföi síðan allt þetta,
því þau voru barnlaus, og hún bjó
áfram á efstu hæö hússins. Hinum
hæðunum var síöan breytt í venjulegt
gistihús, en á neöstu hæðunum eru
verslanir eins og þú veist. Svo dó
ekkjan fyrir skömmu, hún varö rúmlega
níræö, og arfleiddi systurdóttur sína aö
öllum eignum sínum, hef ég heyrt. Sú
stúlka haföi hugsaö um hana síöustu
árin. Hún er nú orðin um sjötugt og býr
á efstu hæö gistihússins."
Nú fyllist skóbúöin af viðskiptavinum
og íslendingurinn hlýtur aö kveðja,
enda oröinn stórum fróöari en áöur. Að
skilnaði lofar skósalinn honum meiri
mannlífsfræöslu þegar gott tóm gefst.
Þau tíðindi hafa gerst hér í breið-
strætinu aö ungur Islendingur hefur
skyndilega veriö hrifinn úr paradísarvist
og viö honum blasir Kröflusvæöi veru-
leikans. En litli maöurinn okkar lætur
sér ekki bilt við verða. Hann treöur
kennslubók og oröabók niöur á botn í
ferðatöskunni sinni, en raöar líkams- og
sálfræöibókum úr kynfræöslubúöum í
nýju bókatöskuna sína. Síöan kveöur
hann þessar slóöir og heldur til höfuö-
borgar landsins til aö takast þar á viö
raunhæfari viöfangsefni en áöur. Ef til
vil fréttum viö síöar af honum sem
áhrifamanni í einhverri sendinefnd
þjóöar sinnar, þar sem hann hefur lent
af því aö hann hefur helgað stjórnmál-
unum krafta sína. Þá þarf vonandi ekki
aö kvíöa því aö honum veröi orös vant
ef hann þarf aö bregða sér frá í
fundarhléi.