Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1979, Blaðsíða 3

Gðmul teikning, sem sýnir mormóna á ferð vestur yfir óbyggðirnar. Þegar stórfljót urðu
á veginum, var sá einn kostur fyrir hendi aö hefja brúarsmíöi.
Og í grein sem hann skrifaði í Bombay
nýkominn frá Kína árið 1957 hrósar
Laxness Maó fyrir að fæða og klæöa þjóð
sína, og samanburður á Kínverjum og
mormónum verður honum tilefni til bjart-
sýni á framtíðarhag Kína:
Kínverjar eru núna á handvagnastig-
inu sem mormónar voru á þegar þeir
fóru yfir Miðvestureyðimörkina árið
1846. Mannlegar verur eru ennþá
áburðardýr í Kína eins og tíðkaöist
með mormónum á landnámsárum
þeirra. Báðir höfðu að baki sér Gaung-
una Miklu. Báðir halda að Sannleikur-
inn og sérleg örlög þeirra sjálfra séu'
partur af sömu visku, ritaðri á gullnar
töflur. í báðum tilfellum vissu hand-
vagnakeyrarar í hverja átt þeir voru að
fara, og það var til fyrirheitna landsins.
Það er ekki ástæöa til að halda að
marxisminn, trú iðnbyltfngarinnar, sem
kend er við London, reynist Kínverjum
Ijúgfróðari boðskapur en tilamunda
Gullnu Töflurnar hans Jósefs Smiðs,
sem dugöu til þess áþreifanlega þó
ósýnilegar væru, að gera úr mormón-
um eitt farsælasta og geöugasta
samfélag Bandaríkjanna.14
Laxness er síöur en svo blindur á galla
og grillur mormónasamfélagsins í Utah.
Hann fullyröir viö lesendur Samvinn-
unnar að flest sé „með nokkrum hætti
kalt vatn úr krananum. Ég byrjaði
náttúrlega af kurteisi að lofa guð fyrir
að fá nú loksins kalt vatn að drekka
eftir að hafa veriö í tveim til þrem
kokkteilboðum á dag í meira en
mánuð austur í ríkjum; en rétt sem ég
er byrjaður að vefja þetta, þá grípur
frúin frammí fyrir mér og segir: Viljið
þér lofa mér að fara með svolítið
kvæöi sem ég hef gert um kokkteilinn.
Nú upphófst ein geysileg ríma þar
sem fyrst var sagt frá sköpun heims og
syndafallinu, og síðan taldar allar meiri
háttar slysfarir, sjálfskaparvíti og önn-
ur ógæfa sem íþýngt hefur mannkyn-
inu frá upphafi vega til þessa dags.
Voru jafnan teknir apar til hliðsjónar,
með þeirri ófrávíkjanlegu reglu, aö
alltaf höfðu mennirnir lakar í samlík-
íngunni. Þessi hrakfallabálkur mann-
kynsins endaði á því slysi er menn
fundu upp kokkteilinn, og var sannað í
kvæðinu að þessi drykkur væri há-
mark allra slysfara, heimsku og ógæfu
á jarðríki. Þetta var mesta kvæði sem
ég heyrði á allri för minni umhverfis
jörðina.18
Öllu meiri alvöru gætir í bréfi Laxness til
kaþólska tímaritsins Wort und Wahrheit
þar sem hann tekur prest einn í Vínarborg
til bæna fyrir að ráöast með ofstæki og
skömmum á skoöanakerfi sem ekki er
svara eftir bestu samvisku, að mér sé
nákvæmlega sama hvort aðrir menn
eru fjölkvænismenn eða ekki.
Það er ekki svo að sjá að Laxness hafi
mikinn áhuga eöa sérlega glöggan skiln-
ing á mormónakenningunni í sjálfri sér. í
frásögn hans af guðræknisamíbmu í
Brigham Young háskólanum þar sem
David O. McKay ávarpaði nemendur,
segir meðal annars svo: „Þetta hraustlega
vel búna og þó tilhaldslausa æskufólk,
sem virtist hafa alt til als þeirra hluta sem
gera menn að mönnum, hlustaði með
hátíðlegum áhuga á einhverskonar kristi-
lega eða hálfkristilega speki sem hefði
getað verið hver fjárinn sem var, en hefur
án efa verið ómeingaður mor-
mónismus."11 Hann virðist líta á kenning-
una sem sambreisking úr hugmyndum
héöan og þaðan, enda beinist áhugi hans
George
S. Tate
tók doktorspróf í miðalda-
fræðum frá Cornell-háskóla.
Hann er kunnugur íslandi og
íslenzkum bókmenntum og
var gistiprófessor viö Háskóla
íslands á vegum Ful-
bright-stofnunarinnar veturinn
1971 — ’72. Núna er hann pró-
fessor í samanburðarbók-
menntun viö Brigham Young
háskólann í Utah.
fyrst og fremst að þeim efnalegu og
félagslegu afleiðingum sem af því hljótast
þegar menn helga sig yfirskilvitlegri
hugsjón sem komin er til fyrir opinberun.
Hann lýsir glettinn furöu sinni á auöæfum
mormónakirkjunnar og lífskjörum manna
í Utah:
Þeir [þ.e. mormónar] lúta kirkjulegri
hagstjórn sem naumast á sinn líka
með vestrænum trúflokkum þegar
kaþólsk kirkja er undanskilin. Obbinn
af jaröargæðum er kirkjueign í Utah,
auk þess er kirkjan frumhreyfill líkrar
sem ólíkrar starfsemi og mikill atvinnu-
rekandi. Hér er ekki ríkisauðvald
heldur kirkjuauðvald. Þegar ég ók með
Bearnson biskupi þá benti hann oft á
óvænta hluti og sagði, þetta á kirkjan.
Það minnti mig oft á Kannitferstan12 í
þýsku sögunni. Hann benti uppum fjöil
og hálsa þar sem var veriö að byggja
landhús í ríkismannastíl og sagði:
þetta á kirkjan. Við komum inn í
veitíngahús að kaupa okkur límonaði:
þetta á kirkjan (bæði veitingahús og
límonaöiverksmiðjuna). Undir fjallshlíð
standa miklir járnbræðsluofnar: kirkj-
an enn. í miðri Saltsævarborg ökum
við á bílastæði og borgum 25 sent:
þetta Pílastæði á kirkjan... Óvíða sem
maður kemur í Ameríku mætir auganu
jafn gróin velsæld með algerðri fjar-
veru fátæktarbæla... Ég hlýt aö
viöurkenna að almenníngur í mor-
mónaríkinu býr við meiri hagsæld en
almenníngur víðasthvar annarstaðar
þar sem ég þekki til; og þó skömm sé
frá aö segja mundi það gleðja mig ef
ég rækist á sannfærandi skýrslur um
fátækt og eymd, sukk og svall í
Utahríki. Mér er ekki nema í meðallagi
ijúft að verða að játa að flokkur sem
hefur svo gerólíkar hugmyndir mér
sjálfum um þaö hvernig efla skuli
alsnægtir og hamíngju í mannlegu
félagi, skuli bera góðan ávöxt, og
jafnvel betri en ég þyrði að láta mig
dreyma um.13
merkilegt i gerðum mormóna"15 og aö
tal þeirra sé „fræöandi, ’uppbyggilegt',
en heldur leiðinlegt.”16 Hann hendir
gaman að því þegar sannleikurinn er
studdur efnalegum rökum og talinn birt-
ast í því, ef tóbaksbindindismaður ekur í
Cadillac en reykingamaður í Chevrolet.17
Og í einhverjum alskemmtilegasta kaflan-
um í „Ævintýri um fyrirheitna landið” tekur
hann fyrir annað atriöi úr Spekiorðinu:
Ég vil ekki segja að ég sé mjög
gefinn fyrir kokkteil, en ég vil þó heldur
einn kokkteil en mikið af límonaöi með
guöbænum. Mér er sérstaklega minn-
isstætt er ég ók meö Bearnson biskupi
til að heilsa uppá tengdamóður hans
daginn eftir að ég kom til Utah
austanúr ríkjum. Ég var þyrstur og bað
frúna aö gefa mér að drekka. Frúin
flýtti sér frammí eldhús og sótti mér
Jósep Smiður, upphafsmaður mormóna-
trúar og aá er gulltöflurnar fann í
Kúmóruhóli. Hann var myrtur í fangelsi
1844.
eins og hans. Þar segir:
Það hefur hryggt mig stundum að
hlusta á góða vini mína meðal
mormóna og aðventista, og reyndar
fleiri herskáa sértrúarflokka, útskýra
fyrir mér hversu kaþólskir menn séu
allir fordæmdir af guöi, nema til komi
sérstök guðleg náð, ofar réttlæti, og
muni kannski frelsa einstöku sál meðal
þeirra. Þrátt fyrir þennan skort á
umburðarlyndi, er það þó reynsla mín
aö mormónar og aöventistar, ef miöað
er viö einstaklinga eins og gerist og
gengur, séu jafngott fólk og stundum
betra en þeir kaþólsku upp og ofan.19
Þrátt fyrir ummæli á borð við þetta ber
Laxness mormónum allt í allt mjög vel
söguna. Framarlega í skáldsögu sinni
Brekkukotsannál, sem kom út árið 1957,
þegar Laxness var að viða að sér efni í
Paradísarheimt, leggur hann sögumanni
þessi orð í munn:
„Þessi kona var á leið til Amríku af
fátæktarsökum sínum og einstæðíngs-
skapar, á flótta undan þeim sem réðu
fyrir íslandi. Mér hefur verið sagt að
borgað hafi verið undir konuna af
mormónum, enda hef ég sannspurt að
í þeim flokki séu ágætastir menn
einhverjir í Vesturheimi.”
Það fer ekki framhjá lesandanum hve
tilefnislaus þessi ummæli eru í munni
sögumanns, sem hefir ails enga reynslu af
Ameríku að byggja þau á; en þau eru gott
dæmi um hve gjarnt höfundinum var það
þessi árin aö taka á sig krók til aö hæla
afrekum mormóna.
í viötali viö Morgunblaðið áriö 1960 var
Laxness spuröur: „Og hvað finnst yður
svo sjálfum um þennan sannleik mormón-
anna, Halldór?” Hann svaraði: „Ef það er
rétt að sannleikurinn sé fólginn í því að
lifa vel, þá hafa mormónar komizt nær
sannleikanum en flestir menn. Þeir lifa
ákaflega fallegu og heilbrigðu lífi, ekki
endilega í mórölskum skilningi, heldur
blátt áfram í lífi sínu almennt. Þeir lifa i
Sjá næstu síðu
®