Lesbók Morgunblaðsins - 18.07.1976, Blaðsíða 14

— — —n — Ágúst Vigfússon
Einbúinn
og
harmsaga
hans Frásögn af Vestfjörðum
Hann Einar gatnli var n.vflultur
í kauptúnið. Þaó fúr ekki á milli
mála aú hann kunni ekki sem
hest við sig, enda umhverfi og
öllum aústæúum úvanur. Ilann
hafúi aliú allan sinn aldur í mjög
úlíku umhverfi. Á afskekktu
sveitabýli viú nyrsta haf hafúi
hann lifaú og starfaú og háú sína
ströngu lífsbaráttu.
Örlögin geta stundum orúiú
gömlum mönnum börú. Einari
gamla fannst þaú a.m.k. Fúlkiú
fluttist burl úr sveitinni. Fjöl-
mörg næstu býli fúru í e.vúi og
loks varú hann einn eftir. Hann
hafúi löngum veriú einrænn hann
Einar, þú mun honum hafa fund-
ist þaú hræúileg tilhugsun er
sveitungar hans og nágrannar
fluttust burt, hver af öúrum. En
sjálfur gat hann ekki lengi vel til
þess hugsaú aú yfirgefa þennan
staú, sem hann hafúi dvalist á alla
ævina. En honum fannst hann
einmana og yfirgefinn af öllum
og hann varú ennþá einrænni en
áúur.
Konan hans var löngu dáin og
einkasonur hans hafúi drukknaú
fyrir nokkrum áruni. En þrátt
fyrir allt gat hann Einar ekki
hugsaú til þess aú flytjast burt úr
sveitinni sinni. Hann var einn eft-
ir á gamla ættarúúalinu. Eina
sambandiú sem Einar gat haft viú
umheiminn var viú býli alllangt í
burtu. Þar var talstöú og því hægt
aú koma frá sér skilaboúum, ef
mikiú lá viú. Langur mun vetur-
inn stundum hafa orúiú einbúan-
um viú norúúrhjarann. Skamm-
degi og veúrakyngi er þar meira
en annars staúar og eykur á ömur-
leikakennd einsetumannsins.
En Einar var aldrei iújulaus —
aú sinna skepnunum mun hafa
veriú honum mikil afþreying. 1
tíu ár var hann einn og í rauninni
án samneytis viú annaú fúlk.
En svo var þaú eitt haustiú, aú
hann ákvaú aú reyna aú fá ein-
hvern til aú vera hjá sér yfir
vetrarmánuúina. Honum túkst aú
fá mann úr fjarlægum lands-
hluta.
Þaú var komiú haust og ekki
auúvelt aú komast til hans Einars.
Skipaferúir strjálar og svo varú
aú fara langan fjallveg gangandi.
Var þaú minnst fjögurra klukku-
tíma gangur. Einar fékk aú vita
hvenær von væri á manninum.
En maúurinn kom ekki á tilsett-
um tíma. Svo liúu nokkrir dagar.
þá var hafin leit. Maúurinn
fannst skammt frá býli Einars.
Hann hafúi orúiú úti.
Ekki mun Einari hafa liúiú vel
þennan vetur, sem í hönd fúr. Hiú
sviplega fráfall mannsins orkaúi
á hug hans og gerúi einveruna
ömurlegri. Um voriú gafst hann
upp og ákvaú aú flytjast í burtu.
En þaú var eins og hann sam-
lagaúist aldrei hinu nýja
umhverfi. Þaú var eins og ein-
veran ælti þrátt fyrir allt best x iú
hann.
Ilann yrti aldrei á nokkurn
mann aú fyrra bragúi, en svaraúi
jafnan kurteislega ef hann var
ávarpaúur. Hann bjú einn í kofa
innarlega í þorpinu. Öllum
skepnum sínum hafúi hann farg-
aú er hann fluttist, nema hund-
inum honum Lappa. En Lappi og
Einar voru úaúskiljanlegir. Lappi
fylgdi honum hvert sem hann fúr.
Þaú var ekki undarlegt þú Einari
þætti vænt um hundinn, hann
hafúi veriú hans nánasti félagi í
hinni löngu einveru. Líklega
talaúi hann Einar meira viú hann
Lappa sinn en nokkurn annan.
Strákarnir í þorpinu höfúu
gaman af aú standa á hleri viú
kofann hans Einars á síúkvöldum
og hlusta. Þeir heyrúu þá stund-
um aú þessi innhverfi, duli og
fámálugi maúur talaúi hátt og
mikiú viú hann Lappa sinn. Hann
talaúi viú hann eins og liann væri
aú tala viú mennskan mann. Jafn-
vel þau mál, sem hann hefúi
aldrei fengist til aú ræúa viú
nokkurn mann ræddi hann viú
þennan ferfætta vin sinn.
Aldrei kom þaú fyrir aú dreng-
irnir sýndu Einari neina áreitni
eúa stríddu honum, sem þeir
gerúu þö stundum viú aúra. Þaú
var eins og þessi sérstæúi ómann-
blendni maúur byggi yfir sérstæú-
um persönutöfrum, eitthvað sem
hélt jafnvel böldnum drengjum í
skefjum. Þaú var eitthvaú virúu-
legl og tiginborið í fari þessa
gamla manns, þó var eins og ein-
hver skuggi hvildi yfir andlitinu
og hryggð í dökkbláum augum
hans, sem áttu það til aú skjóta
gneistum.
Þaú voru víst ekki margir sem
komu inn til hans Einars gamla,
enda kærúi hann sig kannski ekki
mikiú um heimsóknir. Hann tók
að vísu kurteislega á móti öllum,
sem erindi áttu viú hann, svo var
þaú ekki meir, en til hreinna
undantekninga mátti telja aú
hann biúi neinum inn. Einu sinni
er ég átti brýnt erindi viú Einar,
brá hann útaf þessari venju. Ég
varú satt aú segja undrandi er ég
kom inn til hans. Allt var þar svo
snyrtilegt og hreint og fágaú aú
undrum sætti og fátítt mun vera
aú sjá slíkt hjá einsetumönnum.
En tvennt var þó þaú, sem vakti
mesta athygli mina. Einn
veggurinn í stofunni hans var
þakinn bókum. Þær skiptu mörg-
um hundruðum. Allt voru þetta
úrvalsbækur. Þarna mátti finna
öndvegisrit okkar snjöllustu rit-
höfunda og skálda. Áberandi var
hve mikiú var af Ijóúabókum.
AHar ba*kurnarvoru í prýúisgóúu
bandi. Einar hafúi bundiú þær
inn sjálfur.
Þessi mannfælni maúur var þá
eftir allt saman bókamaúur og
gekk á vit höfuðsnillinga okkar.
Þannig stytti hann sér langar ein-
verustdndir. Hann átti andlegt
samfélag viú mestu andans menn
samtíúarinnar.
Ein ljóúabók Jóhannesar úr
Kötlum lá á borúinu. Hún var
opin, svo aú auúséú var aú hann
hafúi veriú aú lesa í henni. Ég leit
f opnuna: Þar voru þessar Ijóúlín-
ur undirstrikaúar meú blýanti:
„Nú er harpan hörnuð
og hefur skipt um róm.
Hún breytist eins og annaú
viú örlaganna dóm“
Já, lengi skal manninn reyna.
Mér kom í hug hve mannssálin er
óútreiknanleg. Síst hafúi ég búist
viú aú hann Einar væri mesti
bókamaðurinn í þorpinu. Annað
þaú, sem vakti athygli mína, var
stór mynd á veggnum. Hömruin
girt vík, útskorin í tré. Hiú feg-
ursta verk. Af hvaúa staú er þessi
mynd, spurði ég? Hann sagði mér
þaú. Hún var af heimahögum
hans. Hver hefur skoriú þetta út?
„Ég gerði það,“ sagði hann á ákaf-
lega látlausan hátt, eins og ekkert
væri sjálfsagúara en aú hver maú-
ur ætti að geta gert þetta. Svo
hann var þá eftir allt saman lista-
maúur. Ég reyndi aú hefja samtal
viú hann um bækurnar. Hvaúa
höfunda honum þætti nú mest til
koma, en ég varú litlu nær. A
svörum hans var Iítiú aú græúa.
Það var eins og það ylli honuni
þjáningu aú þurfa aú svara. Hann
svaraúi aú vísu kurteislega, en
aúeins meú fáeinum orúum. Uti-
lokaú var aú hefja neinar venju-
legar samræúur.
Einn sveitungi Einars var
þarna í þorpinu, hafúi flust þang-
aú nokkru á undan honum. Þetta
var maúur á aldur viú Einar og
hafði um áratugi verið nágranni
hans. Ætla mætti að þeir væru
miklir kunningjar: Svipaú upp-
eldi og aústæúur höfúu þeir búiú
viú öll sín uppvaxtarár og lífsskil-
yrúi verið lík. Engin óvild hafði
verið á milli hcimila þeirra, nema
síúur væri. Þó var eins og enginn
kunningsskapur væri á milli þess-
ara gömlu sveitunga. Aldrei varú
þess vart aú þeir heimsæktu hvor
annan. Þeir hcilsuúust aú vlsu er
þeir hittust á förnum vegi, svo var
þaú ekki meira. Menn tóku eftir
því, aú Einar var venju fremur
fámáll og innhverfur I návist
þessa sveitunga sfns. Þaú var eins
og hann hálfpartinn forúaúist
hann.
Eg spurði einu sinni þennan
mann: „Voru nokkrir fáleikar
milli ykkar Einars þarna í sveit-
inni ykkar? „Nei, sfður en svo.
Þaú voru engir fáleikar okkar á
milli. Viú vorum meira aú segja
æskufélagar. Nei, viú Einar vor-
um og erum ekki neinir óvinir.
Ég held ég megi meira aú segja
fullyrða að við séum vinir. En
hann Einar minn er nú svona. Já,
hann er sérkennilegur og þaú má
kannski segja aú hann sé ekki viú
alþýúuskap. En hvers vegna er
hann þá svona? Hvers vegna vill
hann ekki hafa nema sem minnst
samneyti viú annað fólk? Hefur
hann alltaf verið svona? Nei,
hann hefur ekki alltaf verið eins
og hann er nú. Hann var glaú-
sinna, lífsglaður unglingur. Já,
meira aú segja hrókur alls fagn-
aðar. En hann hefur orðið fyrir
áföllum og þau hafa breytt hon-
um og gert hann eins og hann er.
Þetta vitum við gamlir sveitungar
hans. Ilann missti nú konunasfna
fyrir mörgum árum, og einkason
sinn missti hann einnig. Hann
drukknaði svo að segja uppi við
landsteina rétt fyrir framan bæ-
inn hans. Þetta var eins og gefur
að skilja þung raun, mikið áfall.
En þö er kannski þyngsta raunin,
mesta áfalliú ótaliú.“ Viúmælandi
minn þagnaúi. Hann starúi út f
bláinn hugsi. Sagði síðan: „Ég hef
nú venjulega ekki talaú mikiú um
þetta. Hér á vinur í hlut og máiiú
er viúkvæmt. En ef ég segi þér frá
þessu, þá verúur þú aú lofa mér
því aú geyma þaú og láta engan
vita meúan viú Einar erum báúir
ofar moldu. Viú erum nú báúir
orúnir gamlir menn, svo aú biúin
verúur sjálfsagt ekki löng. Þaú
eru nú fimmtfu ár síúan þetta
gerðist. Einar var þá rúmlega tví-
tugur maður og nýgiftur. Konan
hans var 15 árum eldri. Hún átti
dóttur frá fyrra hjónabandi, sem
var litlu yngri en Einar. Það var
rúmum tveiipur árum eftir að
Einar giftist aú hörmungin dundi
yfir. Menn fóru aú taka eftir þvf
aú stjúpdóttir Einars fór aú
þykkna undir belti. Þá var litiú
öúrum augum á þessi mál en nú.
Ömurlegur dapurleiki heltók
lieimiliú. Svo kom aú því er stúlk-
an yrði léttari. Sækja varú yfir-
setukonu um langan veg. En þeg-
ar hún kom hafúi stúlkan fætt.
Yfirsetukonan sá strax aú eitt-
hvað var að. Þaú var eins og ein-
hver tryllingsglampi væri f aug-
um stúlkunnar og svör hennar
bentu til, að hún væri ekki heil á
geúsmunum. Er yfirsetukonan
fór aú athuga barniú sá hún fljótt
hvað gerst hafði. Barnið var dáið
og á þvf var áverki. Æði hafúi
gripiú hina ungu móúur og í ein-
hverjum brjálæúistryllingi hafúi
hún unniú voúaverkiú. Dagarnir
sem í hönd fóru voru ægilegir
ekki eingöngu fyrir fólkið áþessu
heimili, þó þar brynni eldurinn
heitast, heldur einnig fyrir alla
hina fámennu sveit. Svo byrjuðu
yfirheyrslur og aftur yfirheyrsl-
ur, og síðan dómur. Einar og
stúlkan voru bæði dæmd: Hún aú
vfsu miklu þyngra. En bæúi voru
þau flutt suúur til aú taka út sina
hegningu. Stúlkan kom aldrei aft-
ur licim f sveitina. Én Einar kom
aftur. En hann varú uppfrá þessu
annar maúur. Hann vildi sem
minnst hafa samneyti við annað
fólk.
Nú skiluröu kannski hvers
vegna hann Einar er svona. Lff
hans hefur veriú harmsaga og
ekki að undra eftir allt sem hann
hefur reynt þött einhverjir
hraunkarlar séu á skapgerúinni."
Nú eru þessir kunningjar mfnir
báðir horfnir yfir móðuna miklu.
En kofinn hans Einars stendur
enn og minnir mig í öllu sínu
látleysi á harmsögu einbúans.