Lesbók Morgunblaðsins - 18.07.1976, Blaðsíða 10

MAGNClSMClRARI
Guðmundur
A. Finnbogason
Árið 1865, það er fyrir 111 ár-
um, kom ungt kærustupar aust-
an undan Eyjafjöllum suður að
Gauksstöðum í Garði. Stúlkan hét
Þuríður Jónsdóttir, fædd að
Stóru-Mörk undir Eyjafjöllum 19.
ágúst 1844. Foreldrar hennar
voru Guðbjörg Jónsdóttir, vinnu-
kona í Stóru-Mörk þrítug að aldri,
og Jón Jónsson, vinnumaður, þá
rösklega tvítugur, sonur Helgu
Hallgrimsdóttur húsfreyju í
Stóru-Mörk og Jóns Guðmunds-
sonar, bónda þar. Voru þau Þur-
íður og Þorsteinn Erlingsson
skáld systkinabörn. Ungi mað-
urinn hét Magnús Magnús-
son, fæddur að Berjanesi í
Landeyjum 25. júlí 1840. For-
eldrar hans voru hjönin Magnús
Ölafsson og Oddný Jakobsdóttir,
er þá bjuggu þar, en þau fluttust
laust fyrir 1850 að Efstu-Grund
undir Eyjafjöllum. Bróðir
Magnúsar, Sveinn Magnússon,
hafði þá fyrir nokkrum árum
flutzt að Miðhúsum í Garði og
farið að búa þar með konu sinni,
Eyvöru Snorradóttur, ættaðri úr
Garðinum. Þau bjuggu sfðar og
lengst af í Gerðum, og voru mestu
merkishjón. Mððal barna þeirra
voru Theódóra Sveinsdóttir og
Sigmundur Sveinsson, bæði vel-
þekkt. Þau Sveinn og Eyvör
fluttust úr Garðinum til Hafnar-
fjarðar laust fyrir síðustu alda-
mót.
Unga parið, Þuríður og Magnús,
tóku við búi á Gauksstöðum eftir
Jón Gamalielsson og Ingveldi Þor-
steinsdóttur, hjón er þar höfðu
búið í nær fjóra áratugi.
20. júlí þá um sumarið 1865 létu
þau Þuríður og Magnús gifta sig.
Séra Sigurður Br. Sivertsen gifti
þau í Utskálakirkju. Svaramenn
þeirra voru Sveinn í Miðhúsum,
bróðir brúðgumans, og Árni Þor-
valdsson bóndi og hreppstjóri á
Meiðarstöðum.
Á Gauksstöðum var dálitið gras-
býli og gátu þau hjón haft lítils-
háttar búpening, en aðalatvinna
Magnusar á þeim árum var
sjómennska. Heimavör hafði
Magnús til að róa úr.
Þau Þuríður og Magnús höfðu
eignazt döttur, Vilhelmínu, áður
en þau giftu sig, en hún fæddist
árið 1865. Svo komu fleiri börn
hvert af öðru, Guðbjörg fædd 14.
jan. 1866, dó kornung, Guðbjörg
aftur fædd 18. apríi 1867, komst
upp, Jakob fæddur 30. mai 1869,
dó ungabarn, Álfur fæddur 26.
febrúar 1871, komst upp, Helga
fædd 10. apríl 1872, Frímann
fæddur 1. sept. 1874, þau dóu
bæði ungabörn.
Nóg hefur Þuríður húsmóðir
haft að gera við heimilisstörfin
með börnin sín í þeim fátæka,
dimma og kalda heimi, er þá var
hjá alltof mörgum íslendingum.
Eftir tíu ára búskap á Gauksstöð-
um fluttust þau hjón að Eiði
(tómthúsi) í Garði og voru þá
þrjú börn á lífi af sjö, er þau
höfðu eígnazt, og nú gekk Þuríður
með áttunda barnið og var það
hennar síðasta meðganga. Þá um
haustið 1875, 16. okt., dó Þuríður
af barnsförum, rösklega 31 árs að
aldri.
í prestsþjónustubók Utskála-
kirkju segir: „Dó af bióðláti,
barnsförum, læknir sóttur til
hennar, gat ekki fætt, búin að
vera 11 ár í hjónabandi, 3 börn
lifa.“ Svona endaói æviganga
hinnar ungu konu og margra-
barna móður. Þær voru æði
margar mæðurnar á þessum
timum, er máttu fylgja öðru
hverju barni sínu eða fleirum til
grafar og falla svo að tokum
sjálfar í lifsbaráttunni með af-
kvæmi sínu.
Nú var Magnús orðinn ekkill,
heimilið var leyst upp og börnun-
um komið fyrir hjá nágrönnun-
um. Vilhelmína, elzta barnið, fór
að Rafnkelsstöðum og var þar
vinnustúlka 1880 hjá hjónunum
Arna Grímssyni og Elínu Árna-
dóttur. Guðbjörg var tökubarn á
Skeggjastöðum hjá Halldóri
Einarssyni og Sigríði Felixdóttur,
hjónum er bjuggu þar á þurra-
búðarbýli. Magnús fór að Melbæ í
Leiru til Kristínar Magnúsdóttur,
er þá var orðin ekkja eftir mann
sinn Guðmund Auðunsson.
Magnús hafði Álf son sinn þar
hjá sér. Þá var þar á heimilinu
Þorsteinn Gislason, faðir Hatldórs
f Vörum og þeirra systkina, var
alinn þar upp frá 10 ára aldri.
Hann var orðinn vinnumaður þar
1880. Á heimilinu var einnig 17
ára vinnukona, Kristín Þorláks-
dóttir, er síðar varð kona Þor-
steins Gíslasonar. Þau tóku við
búi i Melbæ af Kristínu Magnús-
dóttur vorið 1882. Þar bjuggu þau
fyrstu búskaparárin, fluttust
þaðan að Meiðarstöðum í Garði.
Voru þau mikilhæf merkishjón og
er margt velþekkt sæmdarfólk frá
þeim komið.
Séra Sigurður Br. Sívertsen
segir í Suðurnesjaannál sínum
um Kristínu Magnúsdóttur ekkju
i Melbæ:
„Hana má kalla kvenskörung og
ráðdeildiskonu, hún er tápmikil,
greind og góðgerðarsöm, hefir þó
OG
HANS
Hvalsneskirkja
ekki mikil efni, en verður allt
drjúgt í hendi. Stjórnsöm úrræða-
og atkvæðagóð.“
Hún hefur arfleitt tvö fóstur-
börn sín og ætlar þeim að setjast
að búi eftir sinn dag. Þor-
steinn Gíslason var annað fóstur
barnið. Álfur Magnússon var
skráður fósturbarn Kristínar, en
hann fór þaðan burt 10 ára
gamall, 1881, og kom ekki aftur.
Á þessum árum var Magnús
ekki að staðaldri i Leirunni. Á
árunum 1880 og 1881 var hann við
byggingu Alþingishússins í
Reykjavík. Þar lærði hann að
höggva til hleðslugrjót og hlaða
úr því veggi og múra á milli. Einn
þeirra manna er Magnús vann þar
með var Björn Guðmundsson
tómthúsmaður í Stöðlakoti í
Reykjavík. Var hann nefndur
Björn múrari. Sagt er að Björn
hafi kennt mörgum sitt fag og að
aðal námskeið hans hafi verið við
byggingu Alþingishússins.
Sæmir hér að segja frá,
söguslóðir geri fita.
Mjög er skylt að minnast á
mannaverk og um þau rita.
Magnús hét hann maður knár,
múrari var lengi tainn.
Kirkjusmiðsins heiður hár,
hann má ekki falla í valinn.
Minnisvarða hefur hann
helga reist sem lengi standa.
Minna þeir á meistarann,
mátt og snilli traustra handa.
I Innri-Njarðvík kirkjan klár,
kom úr listamannsins höndum.
Á Hvalsnesi hálfnuð stár,
þá hrifin var úr jarðlífsböndum.
Víst er það, að þetta frávik
Magnúsar frá hinu svo til ein-
hliða starfi Suðurnesjamanna,
sjómennskunni, hefur orðið eftir-
minniiegt, og áreiðanlega hefur
Magnús ekki órað fyrir þvi, er
hann vann að byggingu Alþingis-
hússins, að hann ætti eftir að
byggja musteri, fagrar kirkjur er
geymdu minningu hans um langa
framtíð. Innri-Njarðvíkurkirkju
hlóð hann að öllu leyti, en Hvals-
neskirkju að miklu leyti.
Magnús var nefndur múrari
eftir veru sína í Reykjavík. Hefði
hann eins mátt kallast Magnús
steinsmiður. Svo var nú ekki og
Magnús múrari var hann og er
hann í minningu okkar sem
heyrðum um hann talað.
Timburkirkjan í Innri-
Njarðvik, sem byggð hafði verið
upp að nýju árið 1859 var farin að
láta undan vindum og veðrum á
fyrstu árunum eftir 1880, og fóru
sóknarmenn að ræða um hvað
gera skyldi til úrbóta kirkjunni.
Svo var það sunnudaginn 6. júlí
1884 eftir messugerð hjá sóknar-
prestinum, séra Stefáni
Thorarensen á Kálfatjörn, að
haldinn var almennur safnaðar-
fundur í kirkjunni í Innri-
Njarðvík. Þar var fyrst rætt um
fjárhag kirkjunnar. Þar kom
fram að kirkjan átti til góða í
fardögum þá um vorið kr.
1.096,64. Aðalmál þessa safnaðar-
fundar voru umræður um viðgerð
á gömlu timburkirkjunni er þar
stóó. Hvort tveggja var rætt að
gera við hana svo hún yrði I góðu
standi næsta vor og eins að byggja
nýja kirkju frá stofni. Það var
samþykkt með öllum greiddum
atkvæðum að byggja skyldi nýja
kirkju næsta sumar. Sóknarnefnd
var falið að hefja þá þegar undir-
búning að þeirri byggingu og
ákveðið að kirkjan skyldi byggð
úr timbri og járnklæðast að utan.
Því næst fóru fram kosningar
safnaðarfulltrúa og sóknar-
nefndar. Ásbjörn Ólafsson bóndi i
Innri-Njarðvík var kosinn
safnaðarfulltrúi. I sóknarnefnd
voru kosnir Ársæll Jónsson bóndi
í Höskuldarkoti, Arinbjörn Ólafs-
son bóndi í Tjarnarkoti (bróðir
Ásbjarnar) og Jón Magnússon
bóndi í Narfakoti, sonur Magnús-
ar Jónssonar alþingismanns í
Bráðræði í Reykjavík.
Ásbjörn gaf sóknarnefnd loforð
um að aðstoða hana eftir mætti í
KIRKJURNAR