Lesbók Morgunblaðsins - 01.06.1975, Blaðsíða 8

Hinn 23. aprfl sl. voru liðin tvö
hundruð ár frá fæðingu eins
frægasta málara Englands. Tvf-
mælaiaust var hann með mestu
áhrifavöldum um þróun mynd-
listar f heimalandi sínu og
Evrópu á sfðustu öld og áhrifa
hans gætir jafnvel greinilega f
verkum málara þessarar aldar og
eru okkur nærtæk áhrif hans á
list Jóhannesar Kjarvals.
Byltingarkennd nýjung þessa
einstaka málara í meðferð litar-
ins ruddi braut nýjum og fersk-
um hugmyndum i Evrópu og það
er með góðri samvisku hægt að
fullyrða að í sfðustu verkum
sfnum standi hann á þröskuldi
impressjónismans, og jafnvel, að
hann fari fram úr þeirri stefnu f
sumum mynda sinna í átt til um-
búðalausrar og litrænnar
skynjunar umhverfisins. I slíkum
myndum renna himinn, haf og
hauður saman í eina, á köflum
lítt aðgreinilega heild, e.t.v. glitt-
ir rétt í seglskip við sjónröndina,
sem nær hverfur í rauðglóandi
vígahnött ljósgjafans að baki,
sjálfa sólina. — Birtan, þá
einkum sólarlags eða afturelding-
ar, er mettuð óteljandi litum og
Ijósbrotum, er flæða um himin,
haf og hillingar hauðursins, svo
að sindrar og leiftrar af sf-
hvikulli, litrænni upphafningu,
Ifkast óspilltri verund árdagsins.
— Um leið cinkennir þessar
myndir eins konar eilífðarró,
svipað og í sjálfsmyndum Rem-
brandts, enda er ekki ólfklegt, að
Turner hafi hrifist af glímu hans
við dulmögn Ijóssins. Alla vega
hafa þeir verið andlega skyldir,
því að áhrifin, er skoðandinn
verður fyrir augliti til auglitis við
myndir þeirra, eru ósjaldan svip-
uð, enda þótt þeir séu að öðru
leyti ólíkir málarar ólfkara við-
fangsefna.
Joseph Mallord William Turn-
er var fæddur 23. apríl 1775 f
Maiden Lane, Covent Garden við
London, og var sonur hárskera
nokkurs. Lítið segir af foreldrum
hans, nema hvað þau kenndu
honum að meta gildi peninga,
ráðdeildarsemi og sparnað, sem
hafði mikla þýðingu fyrir líf hans
og varð honum ómetanlegur
stuðningur á Iffsbrautinni. Alitið
cr, að æska hans hafi ekki verið
ánægjuleg, -þar sem móðir hans
varð sinnisveik, haldin sjúklegri
hræðslu, sem endaði f algerri vit-
firringu. Hún var flutt á geð-
veikraspftala árið 1800 og dó á
einkahæli fjórum árum síðar.
Virðist furðuoft stutt f geðveikina
í ætt snillinga.
Þvf hefur talsvert verið haldið á
loft, að Turner var af fremur lág-
unt stigum, en hann var fæddur á
tímum, er enn var f heiðri höfð
erfðavenjan að taka sér skjól-
stæðinga. Menn af æðri þjóð-
félagsþrepum voru reiðubúnir til
að viðurkenna hæfileika, og voru
bæði fúsir og færir til að veita
þeim brautargengi með fjárhags-
legum stuðningi. Eigandi veit-
ingastaðar, sem áður var til húsa i
kjallara faíðingarstaðar Turners,
Riehard I’orson að nafni, var ekki
aðeins nafntogaður fyrir drykkju-
skap sinn, heldur einnig fyrir að
stuðla að þvi að hæfileikar Turn-
ers voru viðurkenndir í hverfinu
og undir þá lyft af örlæti svo
lengi sem hann lifði.
Þegar á unga aldri ákvað Turn-
er að verða listamaður, og faðir
hans studdi hann og hvatti með
þvf að hengja myndir sonarins á
veggi rakarastofunnar. Myndirn-
ar voru til sölu fyrir verð, er nam
frá cinum upp f þrjá snillinga og
svo virðist, sem það hafi verið
gnægð viöskiptavina, er fúsir
©
Tré í stormi. Vatnslitamynd eftirTurner.
Bragi Ásgeirsson
-
MÁLARINN J.M.W.
TURNER
200 ára afmæli. Fyrri hluti.
voru til að kaupa myndir. Fjórtán
ára að aldri hóf hann nám við
konunglega listaháskólann, og
skólatíminn skiptist milli
teikninga af gipsmyndum og lif-
andi fyrirmyndum. En teikning
lifandi og dauðra likama áttu
ekki við skapgerð hans, og sneri
hann sér þvf að landslagsmynda-
deildinni, sem opnaði augu hans
fyrir hinu iðandi raunverulega
lífi. Fyrstu myndirnar, er hann
sýndi á vegum listaháskólans
1790 og 1791, voru vatnslitamynd-
ir af sögufrægum byggingum, og
seinna komu svo myndir frá
Kent, Wales og fleiri stöðum.
Turner hlaut verðlaun fyrir
landslagsteikningu 1793 vcitta af
Society of Art.
Sem byrjandi í staðarlýsingum
var hlutverk Turners að ferðast
hingað og þangað og rissa niður
kirkjur, svcitabýli, fornsögulegar
byggingarústir, fallega staði og
yfirlcitt allt, sem vakti athygli á
vegi hans og bjó yfir nothæfum
kröftum. „Hvert skynditillit er
skyndiathugun" („Every glance
is a glance for stydy“) sagði hann
mörgum áruni seinna í einum af
sfnum skemmtilegu fyrirlestruin.
Ferðalög scm hann iðkaði reglu-
lega sumar hvert fram að sjötugs
aldri, sáu honum fyrir öllu mynd-
efni allt hans líf. Á yngri árum
gekk hann iöulega allt að 25
mílur á dag berandi áhöld sfn í
klúti. Ilann hafði sama hátt á við
niðurriss sem skriftir, hélt á riss-
bókinni í mittishæð og lét teikni-
blöðin vera grunn fyrir vandlega
unnar vatnslitamyndir. Skissu-
bókin þjónaði þannig einnig sem
samsafni af skipslíkönum fyrir
framan sjómálverk og hentugri
dagbók, þar sem hann skráði at-
huganir sfnar á breytingum ljóss-
ins og hreyfingum hafsins. Hann
fyllti sfður af athugunum og
rannsóknum sínum á því, hvernig
brotsjórinn brotnaði á sandinum
nálægt Bass Rock, hann mældi
hve hratt þokuslæðurnar náðu að
umlykja Dolbadern-kastala og
gerði athuganir á sólsctrinu
sem breytti Fonthill klaustur-
kirkjunni í rósrauða hillingasýn.
Þegar á tvítugs aldri hafði honum
hlotnast viðurkenning scm
frábær teiknari landslags og
húsaminja og gat selt vatnslita-
myndir sínar fyrir 30 gfneur og
hærra.
Þegar hér er komið byrjar
Turner að fást við olfuliti, og
fyrsta tilraun hans á því sviði var
myndin „Fiskimenn á sjó“, er
sýnd var á sýningu Konunglega
listaháskólans árið 1797, fremur
íburðarmikil tunglskinsmynd.
Arið 1799 verður hann meðlimur
f samtökum listaháskólans. Hann
heldur áfram að viða að sér efni í
skissubækur, — athuganir á vind-
blásnum skipalægjum, skýja-
myndunum og klettaformum, en
innblástur að málvcrkum sfnum
sækir hann f hollenskar sjávar-
myndir, gætti þar einkum áhrifa
frá Van der Velde og lciksviðs-
teiknun.
Fyrstu reynslu sína á þessu
sviði fékk Turner er hann málaði
sviðsmynd af orrustunni við Níl,
á siglingasafninu f Fleet Street.
Var hér um að ræða að setja upp
sviðsmynd af orrustunni með