Lesbók Morgunblaðsins - 16.09.1973, Blaðsíða 13

— Maður
með hund
Framh. af bls. 10
hann gekk burt úr þessu
stóra dimma húsi og út í
hríðina.
Síðan hafði hann
ákallað hana á hverju
kvöldi og stundum var
hann svo heppinn að
dreyma hana á nóttunni,
en alltaf hvarf hún
honum áður en hann gat
snert hana. En sá sem
verður fyrir slíkri
reynslu er ekki samur og
áður. Hans líf verður
eirðarlaus leit, og henni
verður ekki lokið fyrr en
við skaut þessarar konu
sem er sjálfur tilgangur
mannsandans í þrá hans
til þeirrar fullkomnunar
sem hann má við una um
aldir alda.
Lágt framundan blasir
stjarnan við þeim. Lítill
fugl fjýgur snöggt upp af
svartri kræklóttri grein
og þyrlar um leið svo-
lítilli mjöll á ótroðinn veg
þeirra, flóðlýstan daufu
skini mánans. Þeim er
svo undarlega létt um
gang, fönnin virðist enga
mótstöðu veita og hvutt-
inn klýfur hana að því er
virðist án fyrirhafnar og
maðurinn fylgir í kjöl-
farið, líkast því að þeir
vaði þunnt ský. Hvað er
nú orðið um hina frægu
uppgötvun Newtons?
Trén líða hjá, fyrst ofur-
hægt síðan hraðar, þeir
lyftast yfir þau meðan
þunn þokan þyrlast með
Framhald af bls. 5.
hinnar þjökuðu Jóhönnu, en gat-
minna fyrir söguna. Vald hans yfir
listformi kvikmyndarinnar mátti nú
heita algert í „Heilagri Jóhönnu"
hefur sérhver mynd, hver einasta
hreyfing djúpstæða merkingu. Mynd-
in var langmest unnin úr nærmynd-
um; myndavélia hvíldi nær látlaust á
andlitum leikaranna, en þaðan dró
höfundurinn þá andlegu dulúð, sem
var innihald listar hans. Þjáningu og
pislarvætti heilagrar Jóhönnu náði
Dreyer að sýna svo'frábærlega í nær-
myndum sinum, að þar er hann talinn
hafa náð hámarki þess „innra raun-
sæis" sem hann leitaði jafnan og vildi
ná að túlka.
Svo var það 1 932, að Dreyer gerði
fyrstu talmynd sina, „Blóðsugan",
einnig i Frakklandi. Þetta er hryllings-
mynd, kviknuð af sögu Sheridan le
Fanu, demónískt og myndrænt Ijóð,
ef til vill sterkasta listaverk Dreyers,
verk margra vidda og sibreytilegrar
fegurðar
Eftir gerð þessarar myndar varð.
langt hlé á myndgerð Dreyers.
Skömmu eftir 1930 var hann þó
viðriðinn gerð brezkra heimilda-
mynda, en hvarf fljótlega frá þvi aftur.
V
Árin 1935—1942 var Dreyer á
nýjan leik blaðamaður i Danmörku. En
árið 1942 sneri hann sér aftur að
kvikmyndun. Þá stjórnaði hann gerð
„Dagur reiðinnar" sem gerðist á tím-
um galdraofsókna. Enn verður sögu-
hetjan, kona, fórnardýr þröngsýni
tima og umhverfis.
„Tvær manneskjur" gerði hann i Sví-
þjóð 1944—1945. Sú mynd er al-
mennt talin hafa mistekizt fyrir það,
að Dreyer fékk ekki þá leikara, sem
hann hafði óskað eftir. Leikendur voru
aðeins tveir.
Árin 1946—1954 voru Dreyer
mjög erfið. Hann fékk aðeins til við-
fangs minniháttar verkefni og árang-
urinn ekki umtalsverður.
Það var ekki fyrr en 1955, að list
hans náði aftur þvi risi, sem honum
sómdi. Þá stjórnaði hann gerð mynd-
arinnar „Orðið" eftir Kaj Munk við
texta eigin handrits. Mannleg þjökun
er hér enn höfuðviðfangsefni Dreyers.
En breyting hefur orðið á hugmynda-
heimi Dreyers. í fyrsta sinn virðist
hann nú játa kristna trú. Sjálfur leit
Dreyer á þessa mynd sína sem þá
beztu; þó er hún ekki laus við dálítinn
stirðleika. Hún er að minnsta kosti
mörkuð áberandi óþarfa virðuleika,
næstum grafalvöru, sem gerði hana
ástríðulausa umfram aðrar myndir
hans.
Niu ár liðu til næstu myndar Drey-
ers, sem varð lika hans siðasta. „Ger-
trud" er byggð á leikriti Hjalmars
Söderbergs. Myndin rótaði við mörg-
um óg varð gífurlegt deiluefnj.
Gagnrýnendur deildu hart á hana, en
almenningur sýndi ofsahrifni. Margir
töldu myndina vera hálfgert leikrit,
þar sem mikils jafnræðis gætti milli
orðs og myndar. Svo sem oft fyrrum,
er aðalhetjan kona, nema að þessu
sinni biður hún ekki lægri hlut. Enn
sýndi hann yfirburðahæfni sina að ná
fram innri baráttu hjá þessari hrifandi
konu.
„Gert'rud" varð siðasta mynd
Dreyers. Hann hafði uppi áform um
gerð myndar um Jesúm. Þegar hann
dó, 20. marz 1968, hafði hann gert
handritið og draumur hans um
myndina virtist ætla að rætast. Heim-
urinn beið eftir þessari mynd, sem
sennilega hefði innsiglað feril þessa
mikla listamanns. Sennilega hefði
Dreyer lokið þessari mynd ef mannleg
skammsýni hefði ekki verið söm við
sig — tafið það og flækt.
Carl Th. Dreyer var ekki í minnsta
vafa um sköpunarmátt sinn. Og hann
var ekki alltaf sérlega samvinnuþýður.
Allar kvikmyndir hans — eða flestar
að minnsta kosti — eru góðar, svo
góðar að margir áttu lengi erfitt með
að kyngja þvi, þótt það gangi nú öllu
betur eftir lát hans.
Danir hafa átt nokkra yfirburða-
menn á alþjóðastiku Það sem Niels
Bohr var vísindum og Jóhannes V.
Jensen bókmenntum, var Carl Th.
Dreyer i heimi kvikmyndarinnar.
síðum seppans og um
fætur mannsins en í
augum beggja speglast í
allri sinni hógværð sjál-
fur himingeimurinn með
sínum daufu ljóskerum
dreift af furðumikilli
smekkvísi um óendan-
lega víðáttu.
Ekkert hljóð, ekki
einusinni þytur af flugi
fugls. Aðeins þunnir flók-
ar, sem nú hafa fengið
daufan lit rósarinnar,
þyrlast um sfður hvutt-
ans og fætur mannsins.
Og stjarnan framundan
að því er virðist í sömu
fjarlægð, en skin hennar
hefur öðlazt djúpa glóð.
Og áfram er förinni
haldið eftir róslitaðri
braut hins þunna trafs er
þyrlast fram með þeim,
um fætur og síður,
meðan geimurinn spegl-
ast í votum og kúptum
augum hundsins, en í
augum mannsins spegl-
ast nú þessi eina stjarna .
Fólkið í bænum hélt
áfrarn að stunda menn-
ingu og ómenningu eftir
smekk hvers og eins. Allt
gekk þetta sinn vana
gang, og bílarnir héldu
áfram að sniglast um
götur og stræti, svartir
og guleygir og áþekkir
þeim kvikindum sem
kennd eru við bjöllur. Og
leikhúsin héldu áfrarn
með Shakespeare og
Gombrowicz og kunn-
áttumenn sögðu þetta
slæman Shakespeare og
góðan Gombrowicz, en
Tónlistarhöllin var nú
þögul um sinn. Afturá-
móti ómaði Eine kleine
Nachtmusik frá gramófó-
num um hlýlegar stofur
og einnig í hjörtum
þeirra sem höfðu verið á
síðasta konsert. Þannig
• gekk lífið sinn rétta gang
og mjöllin hlóðst upp á
kolli og í útréttum lófa
mikilmennisins sem
steypt var í kopar og
vildi segja eitthvað en
sagði aldrei neitt.
í blöðum og útvarpi
var lýst eftir litlum
manni með derhúfu og í
síðum frakka, en hann
hafði horfið heiman að
frá sér ásamt litlum
hundi sínum.
Blóðsugan. Frakkland 1932.
Orðið. Danmörk 1954.
Heiðra skaltu konu þína . . .
Danmörk 1924.
Tvær manneskjur. Sviþjóð 1945.