Lesbók Morgunblaðsins - 16.09.1973, Blaðsíða 8

Viðgerðin á
listaverk-
unum
í Flórens
Klukkustund fyrir dögun,
regnvotan morgun hins fjórða
dags nóvembermánaðar árið
1966, sendi vatnsbólgið Arno-
fljótið frá sér miklar flóðöldur
yfir þröng stræti Flórens og
skildi eftir hálfa milljón tonna
af eðju og for, rotnandi slátur-
kjöti, saur og seigri svartri
brennsluolíu á stéttum og stein-
lögnum borgarinnar. Á þeirri
stundu sýndist allt á huldu um
framtíð Flórensborgar og list-
rænnar arfleifðar hennar. Vatn
var yfir öllu — það seig inn í
viðkvæman við gamalla trjá-
skurðarmynda og veggjaskreyt-
inga, þandi út trefjar hans og
sprengdi þær, það þrengdi sér
upp eftir veggjum og út um
freskumálverkin á yfirborði
þeirra og myndaði blöðrur,
mygiugróður og upplitun svo
myndirnar flögnuðu af gljúp-
um steininum eins og smjör-
deig.
Flórensborg stóð andspænis
erfiðasta vandamáli í sögu list-
verndar. En eins og í ljós kom i
síðari heimsstyrjöldinni hafa
ófarir örvandi áhrif á tæknina.
Nú eru iistverndarstofurnar í
hinum fjögur hundruð ára
gamla kastala Fortezza da
Basso í Flórens orðnar að
heimsmiðstöð fyrir prófanir í
viðhaldsaðferðum — en það er
að miklu leyti að þakka
samverkan rannsóknastofa í
háskólum og stórra efnafyrir-
tækja eins og Montedison á
Italiu. Tæknin, sem beitt er af
hinum 60 starfs- og f agmönnum
i Fortezza, gerir allar fyrri
aðferðir fornfálegar. Umberto
Baldini, fimmtugur, starfs-
glaður yfirmaður rannsókn'a-
stofanna, segir: „Fyrrum voru
viðgerðarmenn eins og læknar,
sem ætla að skera upp mann án
þess að hafa áður kynnt sér
líffærafræði. En náttúruham-
farirnar gerðu lýðum ljóst að
listir og visindi yrðu að haldast
í hendur í víðtækri rannsókna-
áætlun.
Samlíking Baldinis við lækn-
isfræðina er ekki alveg út í
bláinn. Jafnvel eftir að flóðið
hafði sjatnað, var svo mikill
raki í hundruðum veggmál-
verka í Flórens, að þeim var
hætta búin af myglu og sveppa-
gróðri. „Hefðum við ekki
fundið lausn á málinu,“-segir
Baldini. „hefði gerlagróður étið
málverkin upp til agna.“ Hann
og samstarfsmenn hans reyndu’
marga tugi mygludrepandi
Iyfja og áhrif þeirra á
málningu. Eitt varð eftir:
Nystatin frá Squibb, magalyf,
sem ekki skaðaði litarefnin. En
það var aðeins til í töflum, sem
ekki var unnt að gefa veggnum
inn. Að lokum fann efnafræði-
deild háskólans í Flórens
aðferð til að gera Nystatin-
duftið uppleysanlegt og síðan
var því úðað á freskurnar.
Einn markverður árangur
þessarar samvinnu lista og vis-
inda verður nú í sumar séður í
fyrsta skipti í sjö ár. Eins og
mörg önnur veggmálverk var
„Krossfestingin" eftir Fra
Angelico í samkomusal San
Marco klaustursins, illa haldið
af langvinnum kvilla frá því
löngu fyrir flóðið en það voru
bólur og útbrot, sem stöfuðu af
kristöllun í gipsinu. örlitlar
bólur mynduðust og málningin
flagnaði af smátt og smátt.
Hinn reyndi 'viðgerðarmaður
Dino Dini, sem er rúmlega
sextugur, kallaði til efna-
fræðing frá háskólanum i
Flórens, Enzo Ferroni, en hann
uppgötvaði. að það sem krist-
ölluninni olli var að kalk, eða
kalsium karbónat breyttist í
kalsíum súlfat. Hann var ár að
finna ammoníaksblöndu, sem
gat breytt kristöllunum aftur í
kalsium karbónat. Dini og að-
stoðarmaður hans vættu bút af
japönskum rispappír í upp-
lausninni og þrýstu honum í
fimm mínútur að yfirborði
freskunnar — þetta var síðan
endurtekið með annarri
upplausn. Þeir voru í tvö ár að
fara yfir hvern blett á hinu
risastóra málverki.
Þúsundir örsmárra gíga voru
fylltir vatnsmálningu, sem af
ásettu ráði var höfð ögn daufari
en upphaflegi liturinn, þannig
að viðgerða svæðið yrði sýnilegt
æfðu auga. Eftir nærri sex ára
starf í San Marco segir Dini
• hróðugur: „Sjáið hversu litir
Fra Angelicos hafa skýrzt. Þeir
eru svo miklu tærari, skærari!"
Sumum Iistaverkum verður
ekki bjargað og verða þau
aðeins varin frekari skemmd-
um. Hið frægasta þeirra er
„Crucifix“ Cimabues frá
þrettándu öld, sem flutt hafði
verið frá Uffizi til upphaflegra
heimkynna sinna í Santa Croce
skömmu fyrir flóðið. Vatnið af-
máði rúmlega 75% af málning-
unni, og hefði leyst upp meira,
að sögn viðgerðarmannanna,
hefði Cimabue ekki rekið alla
nagla á kaf og fyllt yfir þá með
litlum trénöglum. Hefði vatn
komizt að þeim, hefðu þeir
ryðgað og valdið enn meiri
spjöllum. Sá litur, sem eftir
varð, var fram til ársins 1969 of
mjúkur til að hrófla við honum,
en þá var hann tekinn af með
mikilli gætni og hreinsaður.
Brátt verður hann límdur aftur
á fleka imabues.
Starfsfólk Baldinis hefur
gert hinar merkilegustu upp-
götvanir er hvert lagið á fætur
öðru af yfirmálun og fyrri við-
gerðum hefur verið fjarlægt.
Tréskurðarmynd Donatellos af
Maríu Magðalenu, sem stóð i
Skírnarkirkjunni, var árum
saman lýst sem allt að því
expressionisku verki. Augun
voru elliblind og hörundsmáln-
ingin í einum brúnum lit. Þessi
einkenni reyndust síðar til-
komin. Er myndin var hreinsuð
komu í ljós skær augu, ljós húð