Lesbók Morgunblaðsins - 01.06.1968, Blaðsíða 3

Siglaugur Brynleifsson: 2. hluti
UIMDAIMFAFH
IMÚTIMA LJOÐUSTAR
Baudelaire
The everlasting universe of things
Flows trouglh the mind, and rO'lls
its rapid waves,
Now dark — now glittering — now
reflecting gloom —
Now lending splendour, wihere
from secretsprings.
Th.e source of human tihought its
tribute brings
Of waters, — with a sound but
half its own.
Náttúran er lifandi og maðurinn get-
ur steypt sér í hið stöðuga flóð hennar
og er hluti þess, þó ekki alltaf með-
vitað. Maður og náttúra og umhverfi
verða eitt í voldugum straumi eilífrar
hringrásar. Þessi samrunakennd manns-
ins við náttúruna er eitt aðaleinkenni
stefnunnar. Allt sem hefti Shelley, dró
hann frá því að leita „heim“ í þá hugar
heima, sem hann byggði, var honum
andstyggilegt, erfðavenjur, lög konung
ar, kirkja. Hann var fæddur uppreisn-
armaður og leitaði sér fróunar í and-
stæðu allra hafta, sem voru ekki leng-
ur bundnar róttækum skoðunum frá
frönsku stj órnarbyItingunni, heldur yf-
irfærðar á yfirskilvitlegt svið náttúru-
dýrkunar. Mikið af ljóðum Shelleys eru
því marki brennd að vera ofspennt, mis
ræmi milli eigin reynslu og skynjunar
og tjáningar þess í ljóði. Hrikaieg
fjöll, gljúfur, úthafið, himingeimurinn,
eldingar, stormar og loftandar sveima
um í þessum ljóðum, náttúrukraftarnir
ráða sviðinu. En stundum tekst honum
að hemja þessi öfl og tjá þau í nokkr-
um lýrískustu ljóðum enskrar tungu:
Away, the moor is dark beneath fche
moon,
Rapid clouds have dranik the last
pale beam of even.
f síðustu ljóðum hans nær hann hæst
og þar bryddir á óihugnaði og dýrkun
dauða og eyðingar, einhver dimm djúp
undirvitundar hans virðast tjá sig í þess
um ljóðum hans, og þau brjótast út
eem eyðingar og dauðaþrá. Hugsjón
hans leysist upp og neikvæði hennar
nær tölkum á honum:
The awful shadow of some unseen
Power
Floats, though unseen, among us.
Beztu ljóð Shelleys eru orkt á Ítalíu,
The West Wind, The Skylark, Hymn of
Pan og fleiri náttúruljóð eru þaðan. í
allra siðustu ljóðum Shelleys kveður
við daprari tón eð áður:
O world, O.life, O time,
On whose last steps I climb.
Trembling at that where I had stood
before:
When will return the glory of your
prime?
No more — Oh, never more!
Náttúrudýrkun Shelleys var meiri
heldur en flestra annara rómantíkera,
Afstaða þeirra flestra til náttúrunnar
er að vissu leyti trúarleg. Shelley talar
við vestanvindinn og óskar sér:
If I were a swift cloud to fly with
fchee;
A wave to pant beneath thy power,
and share
The impulse of thy strength, only
less free
Than tihou, O uncontrollable. . . .
og Hölderlin yrkir:
. . . o dorthin nehmt mich
Purpurne Wolken, und möge droben
In Licht und Luft zerrinnen mir
Liebe und Leid.
Einkenni rómantíkurinnar voru sam-
þjóðleg. Hölderlin segir að orðin verði
að spretta sem blóm „Wie Blumen ent-
stehn“. Stefnt var að því að samtengja
listina náttúrunni, tungan skyldi vera
raunveruieikinn, orðið, táknið og goð-
sagan.
Sú skoðun verður ríkjandi meðal
þýzkra rómantíkera, að ljóðið geti ver-
ið tjáning hins æðsta sannleika, sem sé
hin lifandi náttúru, sem tjiáiist í tákn-
máli og goðsögiu. Goefche, sem sumir höf
undar vilja ekki telja nema að nokkru
leyti rómantíiker, ber öll einkenni róm-
antíkurinnar í verkum sínum Hann iít-
ur á málið sem tjáningarform tákna og
hugmynda, hann er symbólisti og goð
sagan eða mýtan er þungamiðja allra
helztu verka hans. Hann gerir tilraun
til þe,ss að búa tii nýjar goðsögur
eins og i öðrum hluta Faust, þar sem
hann ber fram móðurmýtuna. 1812 skrif
ar hann, að inntak lífs síns sé, „að sjá
guð í náttúrunni og náttúruna í guði“.
Faust er verk rómantíkera, einkum
þó seinni hlutinn, þar örlar á einkenn-
um, sem má flokka tii dulskynjana og
sýna sem verða aðeins skildar með goð-
sögulegum skilningi, á táknmáli goðsög
unnar.
Þýzka rómantíkin gegnsýrði allt and
legt líf Þjóðverja og náði hæst í ljóð-
list og hljómlist. Áhrif stefnunnar urðu
víðtækari og ristu þar dýpra en víða
annarsstaðar, en ástæðan var sú, að
áhrif skynsemisstefnunnar þar í landi
voru minni og stóðu skemur heldur en
víðast hvar annars staðar. Iðnbyltingar
innar gæti þar síðar og þjóðerniskennd
in varð virkari þar, vegna baráttunnar
gegn Napóleon og frönskum áhrifum.
Skáldin sjálf voru mörg úr tengslum
við eigin stétt og því óbundnari og fær-
ari til þess að skapa bókmenntir fjarri
dægurþrasi og raunveruleika. Því er oft
haldið fram að rómantíkin sé upprunn-
in með Þjóðverjum, en því fer fjarri,
fyrsti vísirinn sprettur upp í Englandi
og aðstæðurnar verða síðan til þess að
efla stefnuna mjög á Þýzkalandi. Áhrif
þýzkra rómantíkera verða síðar mikil,
án þess þó að verða altæk. Heine var
sá þýzkra skálda, sem hafði hvað mest
áhrif erlendis. Hann var í fyrstu róman
tíker en 1833 snýr hann að nokkru
baki við fyrri átrúnaði með „Die roman
ische Schule“. Hann afsegir þar alla dul
speki, miðaldadýrkun, draumóra og
þýzka þjóðernishyggju. „Buch der Lie
der“ kom út 1827 og hefur ekkert þýzkt
skáld orðið jafn vinsæit utan heima-
landsins og hann. Honum tókst öllum
öðrum fremur að ná anda þjóðkvæð-
anna í ljóðum sínum, lipúrð og einfald
leiki ásamt hæfiileg'um skammti af gam-
ansemi einkenna mörg þessara kvæða
hans. Tilfinningar hans náðu ekki að
sigfa gáfuf hans, hann var einum of
gagnrýninn á sjálfan sig til þess að
geta lifað í rómantískum draumórum.
Hann hæddi jafnt þýzka og franska róm
antíkera og varð aldrei leiður á að
skopast að Hugo, sem var einn af leið-
togum franskra rómantíkera.
Þegar Napóleonsstyrjöldunum lýkur,
hneigjast þýzkir róma'n'tíkerar tdl
íheldni í þjóðfélagsmálum,, og það sama
gerist á Frakklandi, þar til upp úr 1820
Þá skipast veður í lofti. Á Frakklandi
var líkast sam fólk væri langþreytt
eftir hamsleysi frönsku stjórnairbylting
arinnar og Napóleonsstyrjaldanna.
Endurreisn konungsvalds Búrbóna ætt-
arinnar var tekið með áhugaleysi og af-
skiptaleysi af öllum þorra frönsku þjóð
arinnar, hugsjónaeldur byltingarmanna
var kulnaður og efnalhagsleg framvinda
iðnbyltingarinnar var að hefjast. Borg-
arastéttin efldist að auði og völdum og
jafnframt óx sá fjöldi, sem varð að þola
þá nýju tegund volæðis og fátæktar
sem fylgdi vaxandi verksmiðjiuiðnaði í
Frak'klandi. Rómantíkerarnir frönsku
voru í fyrstu einkum afsprengi gömlu
yfirstéttarinnar, sem misst hafði vöidin
í frönku stjórna'Fbyltingunni. Ohateau-
briand. Frú de Staél, Lamartine og de
Vigny voru frumkyöðlar rómantíkur-
innar í Frakklandi og þau voru öll
meira og minna tengd hinni gömlu yfir-
stétt. Þau ásamt Sénancour, sem minnir
um margt á Wordsworfch, litu á náttúr-
una, sem uppsprettu og lífræna heild
anda gædda. Þessi skáld voru íheldin
fyi'st í stað, eins og áður segir, tíminn
sem þau lifðu var ekki þeirra tími og
nríaðan tjáningarfrelsi þeirra vár ekki
takmarkað voru þeir ásáttir með ríkj-
andi stjórnarfar. Frelsið var þeim sama
og lífsloftið og þegar Karl x hóf hina
fáránlegu aðgerðir sínar til þess að
festa völd sín með því að þrengja tján-
ingarfrelsi og rýra stjórnmálafrelsi, þá
breytist afstaða rómantíkeranna. Þótt
þeir hefðu ömun á þeirrar tíðar þjóð-
félagi og dáðu liðna daga, þá þoldu
þsir ekki að einstaklingshyggja þeirra
yrði hamin, þótt tilraunin til þess
væri gerð af öflum, sem vildu færa alit
til baka, til þeirra tíma, sem róman-
tíkerarnir dáðu, en þeir tímar voru alls
ekki merktir einstaklingshyggju heldur
alhyggju kirkju og konungsveldis af
guðsnáð. Afstaða hinna rómantísku ari-
stókrata til stjórnmála samtímans var
sprottin af draumórum um útópírma og
hömlulaus einstaklingshyggja þeirra í
heimi andans varð ekki skilin af sam-
tíð þeirra, svo nokkru næmi, þótt hún
ætti sér hliðstæðu þegar klemur fram
á miðja 19. öld í efnahagsstefnu þess
tíma. Skömmu fyrir júlíbyltinguna 1830
breyttist afstaða rómantikeranna. Nýir
menn hafa þá bætzt í þeirra hóp. Victór
Hugo, Gautier, Dumas og foru-stan hefur
færzt í hendur Gautier og Hugo. Þess-
ir menn átta sig fljótlega á því, að
efnaðir borgarar voru helztu stuðning
menn stjórnar Karls x og stuðningur
þsirra við stjórnina var henni mun þýð
ingarmeiri heldur en stuðningur gamia
aðalsins, sem var meira og minna fjár-
vana eftir eignaupptökuna á byltingar-
árunum.Andúð rómantíkeranna á borg-
arastéttinni hefst á árunum 1820-30 og
verður síðar meðal arftaka þeirra að
kennisetningu.
Borgarastéttin markaði alla pólitísk
og efnahagslega sögu 19. aldar, hún
eflist með stórauknum iðnaði og við-
skiptum. Fólki fjölgar stórllega og auk-
in þörf kemur upp fyrir aukið læsi
Olav H. Hauge
Svartir krossar
Svartir krossar
í hvítum snjó
í regni og rökkri grúfa.
Hingað komu þeir dauðu
yfir klungur og mó
með krossa á herðum
og lögðu þá frá sér.
Þeir leituðu að ró.
Leiðið er klakaþúfa.
Guðmimdur Arntfinnsson þýddi.
1. júní 1988
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3