Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1965, Blaðsíða 10

SIGGI SIXPENSARI
Á erlendum bókamarkaði
Bókmenntir
Selected Poems. Apollinaire
Translated with an introduction
by Oliver Bernard. Penguin
Books 1965. 3/6.
Guillaume Apollinaire fæddist
f Róm 1880 og dó í París 1918.
Hann varð írumkvöðuil margvis-
legra nýjunga 1 ljóðagerð og
mikill áhugamaður um máiaralist
og mikill stuðningsmaður kúbist-
anna. í fyrstu ljóðum hans gætti
mjög áhrifa sýmbólistanna; síðar
verður stíll hans og íorm mjög
persónulegt og hann hefst handa
um margvíslegar tilraunir í Ijóða-
gerð óg ljóðaprentun. Ljóðið var
honum allt og hann áleit endur-
nýjunarmátt þess lítt takmarkað
an og vald þess mikið. Tilraunir
hans urðu írjóvgandi og höfðu
og hafa haft mikil áhrif í nútíma
líóðlist
Saga
Garibaldi and the Thovsand. G.M.
Trevelyan. Penguin Books 1965.
8/6
Fyrsta útgáfa þessa rits birtist
1909. Höfundurinn er einn fremsti
eagnfræðingur Englendinga. Þessi
hók er ein af þremur um þessi
efni, þ.e. sameining Ítalíu, og er
hún sú bezta þeirra. Bókin hefst
með útlegð Garíbaidís eftir fall
„Rómverska lýðveldisins" 1849.
Höfundur rekur síðan söguna.
Frelsishetjan er kvödd til þess
«f Gavour og V'ictor Emmanuel
að hefja aðgerðir gegn Austurrík
ismönnum. Hann kemur sér upp
fámonnri sveit og með henni
tekur hann Sikiley, þótt þar sé
til vamar tuttugu þúsund manna
her Napoli-konungs. Þetta er
lurðuleg saga um margt og vel
akrifúð. Garíbaldí heíúr löngum
verið roönnum hugstæður. Hann
var snjall bardagamaður og hers-
höfðingi og mikill meistari i
sk-seruhemaði. Skæruhernaður er
ekki nútíma uppfinning og meist-
arar þeirrar hemaðartækni eru
ekki skæruliðar nútímans, íyrir-
myndanna er að leita aítur í öld-
um og meðal þeirra voru Fabius
Maximus og Garíbaidi.
Catherine the Great. A Biography
of the Empress of All the Russi-
ans. Zoé Oldenbourg. Heinemann
1965. 42/—
Höíundur þessarar þókar er vel
þekkt íyrir sögulegax skáldsög-
ur, sem hún hefur sett saman, og
er einn íærasti höíundur um það
efni sem nú er uppi. Þetta er
fyrsta ævisögurit hennar. Höf-
undi tekst að vekja þessa iiðnu
keisaraynju til lífsins aítur og
gerir það með slíkum ágætum að
bókin verður lesin eins og spenn-
andi reyfari frá upphafi til enda.
Höfundur hefur mestan áhuga á
keisaraynjunni sem konu, er
hefst til mikilia valda. Höfundur
leggur mikla alúð í það að rekja
fer-il hennar í æsku og tekst með
því að skýra margt sem hefur
verið mönnum ráðgáta til þessa.
Höíundurinn er skáldsagnahöf-
u«dur og það kemur vissulega 1
ljós í þessari bók; þótt þetta sé
ævisaga þá hættir höfundi til þess
a@ geta nokkuð í eyðurnar og
laga eínið um margt í hendi sér,
svo sagan verður ekki eins gott
sagníræðirit og hún er skemmti-
leg. Þarna eru ágætar lýsingax
af vinum drottningar og hjúskap-
arsögu hennar, sem var nokkuð
sérstæð. Oldenbourg er rússnesk
að ætterni og er fædd 1 Lenin-
grad. Hún ólst upp á byltinga-
tímunum og lifði íyrstu ár komm-
únismans. Fjöiskyldunni tókst að
flýja land og settist síðan að í
París; þá var telpan níu ára göm-
ul. Menntun sína hiaut hún í
Frakklandi. Vegna uppruna síns
á hún því hægara með að skilja
og skynja rússneskt aldarfar og
þá umbrotatíma sem söguhetja
hennar lifði. Þetta er sem sagt
skemmtileg og vel skrifuð bók.
July 1914 — Die europaische
Krise und die Ausbruch des
Ersten Weltkrieges. Heraugegeb-
en von Jmanuel Geiss. Deutscher
Taschenbuch Verlag 1965. DM
4.80.
Hér eru skjöl og skilríki um
atburðarrásina, . sem kveikti fyrri
heimsstyrjöldina, gefin út. Þetta
er frumútgáfa dtv. Ástæðurnar
til þeirra átaka voru margvísleg-
ar og verða seint raktar, en hér
er gerð tilraun til þess að safna
saman því heimildamagni sem
gæti skýrt gang mála og nokkrar
ástæður fyrir upptökum ófriðar-
ins íyrri. 28. júní 1914 var Frans
Ferdinand myrtur ásamt konu
sinni í Sarajevó. Átökin og spenn
an miiii Serba og austurríska
keisaradæmisins voru það hat-
römm að sættir voru útilokaðar
og skuldbindingar stórveldanna og
margvísleg togstreyta þeirra á
milli hratt hildarleiknum af stað.
Þjóðernisstefnan átti ekki Jítinn
þátt í að útiloka samninga. Sum-
ir bafa haldið því fram, að um
klaufaskap hafi verið að ræða, að
ekki tókst að halda friðinn, Jand-
stjórnarmenn á þessum tímum
hafí verið meiri meðalmenn en
oft áður sátu hásæti Evrópu.
Enginn dómur er lagður á gang
mála í þessari bók, skjölin eru
lögð íram og annarra er að
dæma. Bókin er vönduð að öílum
frágangi og í bókarlok er skjala-
ski’á og efnisyfirlit.
A Documentary Hístory of Eng-
land. Vol. 2 (1559-1931). E. N.
Williams. Penguin Books 1965.
5/—
Þessi bók er frumútgáfa Pengu-
in-forlagsins. Höfimdurinn er
kennari og hefur sett saman tvær
aðrar bækur um söguieg efni.
Þetta er annað bindi þessa rit-
verks, sem á að vera í tveim
bindum, það fyrra mun koroa út
1966. Þetta er safn skjaJa og skil-
ríkja um þá atburði sem valdið
hafa þáttaskilum í sögu Englend-
inga frá því á 16. öld og íram á
þá tuttugustu. Atburðirnir, sero
þesssi skjöl votta, hafa orkað þvi
sero England er nú á dögum.
Skjölunum er raðað upp eftir
tímaröð og fylgja hverju skjali
skilgóðar úilistanir og skýringar
um sögulega þýðingu þess. Hér
er að finna skjöl varðandi póli-
tíska, kirkjulega og stjórnarfars-
lega sögu Englands á þessu tíma-
bili. Þetta eru frumheimildirnar
og þær þýðingarmestu að sögu
Englands. Þetta er þarft rit og
vel til þess vandað .
í ÞJÓÐARUPPELDI er nauðsynlegt að hyggja að þegnskap og
gera upprennandi kynslóðum Jjóst um hvað er þar að ræða.
Náinn skyldleiki er miiii þegnskapar og drengskapar. Hvort
tveggja er trúmennska í verki, þótt í sambandi við drengskap
séu einstakJingar hafðir í huga, en samfélag og stofnanir þar
sem þegnskapur kemur við sögu. Hve náskyJd hugtökin eru,
roá sjá í fornu máli, t.d. síðasta kafla Njáissögu.
Það kann að virðast konservativt hlutverk að sýna þegnskap
og hvetja aðra til hins sama, þegar kiíkuskapur er mjög í
tízku. Nú er það kunnugt að nýfrjálsar þjóðir, sem verið
hafa nýiendur um langt skeið, hneigjast til klíkuskapar frernur
en þegnskapar. En jafnvel byltingaleiðtogar, sem koroizt hafa
til vaida fyrir klíkuskap, geta ekki látið hjá Jíða að leggja
nokkra rækt við þau bönd, sem binda saman þjóðir og mann-
félög, og til íylgismanna sinna gera þeir strangar kröfur.
Þeim er Ijóst að hætta er á ailsherjar upplausn ef enginn
er þegnskapurinn. Þá gleyma menn almennings heillum og
taka einhliða að hugsa um eigin hag.
Auk hinna alkunnu þjóðlegu verðmæta, tungu, sögu, lög-
gjafar, skóla, kirkju, bókmennta, ræktunar og sameiginlegs
lands eiga Jandvarnir þátt í að tengja mannfélögin saman og
aia menn upp til þegnskapar. En siðferðið og siðrænt gildis-
mat skiptir einnig mikJu máli. Vér getum ekki Jagt að líku líf
manns og nautgrips, þótt Hindúi á borð við Gandhi geti það
og geri í ritum sínum.
Þegnskapur er ekki fólginn í því að sætta sig við allt,
sem er fyrir hendi í samtiðinni, og drengskapur er ekki fólg-
inn í þvi að iáta að öllum duttlungum náungans eða hiaupa
eftir kenjum hans. Slíkt væri klíkuskapur, sem aðeins myndi
þjóna andfélagslegum öfium. Þjóðfélög endurnýjast jaínan,
stundum í jákvæða átt, en oft einnig í neikvæða, og er þá
um að ræða upplausn þegnskapar. Tíðindi haía borizt oss í
sambandi við ýms njósnamál hjá nágrannaþjóðunum, þar sem
menn hafa selt við fé mikilvæga hagsmuni eigin Jands, og
þar með reynt að ónýta þegnskap annarra manna og steypa
eigin þjóð í vanda, þótt hún hafi í alia staði gjört vel til
þeirra. Skattsvikin hjá oss eru þessu skyid, þótt ekki gangi
þau eins iangt, og í sama fiokki er smygl, andféiagsleg sölu-
mennska, sem stefnir að því að féfletta unglinga eða æsa
þá upp til iJira verka. Ekki er það heldur þegnskapur að
útvarpa efni eða sjónvarpa, „þegar það sér á öllum bekkjum
skólans daginn eftir", eins og kunnur skólamaður orðaði fyrir-
bærið við þann, sem þetta ritar.
Það er seinlegt verk að ala menn upp til þegnskapar. Þeir
þættir siðfræðinnar, sem um það íjaila, sociaiethik, hafa
ekki átt upp á háborðið hjá oss, og vandíundin mun vera bók
um það mál á vorri tungu. Að vísu kenna menn óbeint og
ómarkvisst börnum og unglingum nokkuð í þessum efnum,
en margt verður út undan og mönnum láist að rifja það
upp. Lítið eitt er kennt um þetta í kristnum fræðum, bæði
í barnaskóla og undir fermingu, einkum um þegnskap í fjöl-
skyiduiífinu, en þetta gleymist fljótt. Félagsfræði getur hér
ekki komið í stað siðræns uppeldis, þótt gagnieg sé, þar sem
hún er descriptiv og analytisk, en skortir hið normativa sjón-
armið. Þess vegna setur hún ekki fram þær kröfur um
þegnskap, sem lifið gerir til vor, og hagnýtir heldur ekki dæmi
frá sögunni, sem sýni oss hvernig írábærir menn leystu
vandamál síns tíma.
Þessa iþrótt, að ala menn upp til þegnskapar, kunna góðir
lýðháskólamenn betur en aðrir, enda er gildi þessara skóla
fyrir lýðræði og mannúðarhyggju almennt viðurkennt. Bretar
telja að hinar frjálsu stofnanir i þjóðfélagi þeirra hafi haft
ómetaniegt giidi fyrir þegnskaparuppeldi þjóðar þeirra, og eru
þeir þó manna sanngjarnastir í mati á öðrum þjóðum.
í vorri eigin sögu eru mörg dæmi um menn, sem sýnt
hafa þegnskap og drengskap og hvatt aðra til hins sama.
Koma þá í hugann Fjölnismenn, Jón Sigurðsson og ýmsir
fommenn, en einnig síðari tíma menn ekki fáir, ef vel er að
gætt. Sumir hafa stofnað minningarsjóði um látna vini eða
ættingja, í þeim tiigangi að áfram skuli haldið þegnskapar-
dáðum þeirra. Hvernig ávöxtum vér þau verðmæti og önn-
ur skyid?
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS'
35. tbl. 1965