Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1965, Blaðsíða 2

S VIP
MVND
>
Ifebrúar 1962 birtist hér í
Lcsbúkinni svipinynd af
U Thant, en þá var hann nýsettur
framkvæmdastjóri Sameinuðu þjóð
anna- llann var settur framkvæmda
stjóri í nóvember 1961, en skipaður
ári síðar, í nóvember 1962. Nú, þeg-
ar hann hefur gegnt þessu mikil-
væga embætti í fjögur ár og á eftir
að gegna því í tvö ár til viðbótar,
þykir hlýða að gera nokkra grein
fyrir manninum og störfum hans
við S.Þ., ekki sízt á þessum tíma-
mótum í sögu samtakanna, en þau
urðu tuttugu ára síðastliðinn sunnu
dag, 24. október.
Adlai Stevenson kallaði framkvæmda-
stjórastöðu S.Þ. mikilvægustu stöðu í
heimi. Fyrsti framkvæmdastjórinn,
Trygve Lie, kallaði stöðuna hina erfið-
ustu í heimi. Hyort tveggja er enn sann-
ara nú eftir fyrstu tuttugu ár S.Þ. en
það var í upphafi, ekki sízt síðan Dag
Hammarskjöld, annar framkvæmda-
stjórinn, efl.di þátt persónulegrar stjórn-
kænsku. í hlutverki framkvæmdastjór-
ans,.
U Thant, þessi 56 ára gamli diplómat
frá Birma, hefur gegnt þessu örðuga
starfi í næstum fjögur ár. Starfið reynir
mjög á líkamlega hreysti framkvæmda-
stjórans, og að því leyti hefur U Thant
staðið sig tiltölulega vel. Að vísu héfur
hann fengið magasár á þessum fjórum
árum, en hann lætur það ekki standa
í vegi fyrir þvi, að hann reyki án af-
láts biksvarta, birmanska smávindla og
ameríska „cigarillos“. Einnig lætur hann
það annað veifið eftir sér að bragða
áfengi, en þá alltaf sömu drykkjarteg-
und. Það er Daiquiri-kokkteill • bland-
aður krapa. Fidel Castro vandi U Thant
á þennan drykk árið 1962, þegar Kúbu-
deilan stóð sem hæst.
U Thant var lítt þekktur utan
heimalands síns, Birma, þegar Hammar-
skjöld beið bana árið 1961. Þá var hann
sendiherra Birma við S.Þ. Hann var
kosinn sem eins konar bráðabirgða-
framkvæmdastjóri S.Þ. til eins árs, og
var kosning hans mótleikur þeirra, sem
vildu veg S.Þ. sem mestan, gegn áróðri
Krústjoffs fyrir því, að framkvæmda-
stjórar S.Þ. yrðu þrír. Samkvæmt þrí-
eykishugmynd Krústjoffs (,,troika“) átti
að beita þremur mönnum fyrir vagn
Sameinuðu þjóðanna, einum frá komm-
únistaríkjunum, einum frá vestrænum
ríkjum og hinum þriðja frá „hlutlausu“
ríkjunum. Þegar kjörtímabil U Thants
rann út að ári liðnu, var hann einróma
kjörinn framkvæmdastjóri til næstu
fimm ára.
Ekki er auðvelt að skýra, hvernig
U Thant tókst að vinna traust allra
hinna deilugjörnu fulltrúa á þingi Sam-
eínuðu þjóðanna á sama tíma og við lá,
að samtökin klofnuðu eða legðust niður
vegna innbyrðis deilna.
Hann var upphaflega skólastjóri,
og samlandar hans og vinir ávarpa hann
enn með titlinum „saja“, sem merkir
„kennari“. Yfirkennari við skóla U
Thants var U Nu, síðar forsætisráðherra
Birma. Þeir urðu mjög nánir vinir, og
lengi mátti segja, að U Thant væri hægri
hönd U Nus í sjálfstæðisbaráttunni. Sagt
er í Birma, að vinátta þeirra hafi fengið
órjúfandi innsigli, þegar skólastjórinn
aðstoðaði yfirkennarann við að strjúka
með dóttur skólanefndarformannsins, en
U Nu hefur ávallt þótt feiminn maður.
U Thant er talinn pólitískur lærisveinn
U Nus (sá fyrmefndi er fæddur 1909, en
hinn siðarnefndi 1907), en meðan U Nu
var forsætisráðherra, kallaði hann sig
„lýðræðislegan sósíalista“, hvað sem það
getur nú þýtt.
Við fyrstu sýn virðist U Thant vera
sönn ímynd hins geðprúða, mildilega og
íhugula búddatrúarmanns, að velsniðn-
um og klæðskerasaumuðum fötunum
undanskildum. Hann er sléttleitur og
sléttfelldur, feitlaginn á vöxt og kringlu-
leitur í andliti, fölur eins og fínlegt fíla-
bein í framan. Bak við lærdómsleg gler-
augu glóir í gáfuleg og austræn augu.
Munninum hefur verið líkt við blóm-
hnapp; varirnar þykkar og kjötmiklar
og drættirnir kringum munninn mjúkir.
Við kynni af manninum komast menn
samt fljótt að raun um það, — einkum
þegar þeir heyra ráman og lágværan
málróminn, að helztu einkenni skap-
gerðar hans eru heilbrigð skynsemi og
innri kraftur. Hann getur notað sterk
orð, ef honum finnst þeirra þörf.
E ngu er líkara en Hammarskjöld
og U Thant hafi snúið við fyrri hug-
myndum manna um hinn dæmigerða
Vesturlandabúa og hinn dæmigerða
Austurlandamann. Hammarskjöld virtist
beinlínis njóta þess að verá óræður, ó-
rannsakanlegur og dularfullur, en U
Thant er blátt áfram, gagnorður, hrein-
skilinn og heldur sér við staðreyndir.
Hammarskjöld var innhverfur að eðlis-
fari, skapgerð hans flókin og sálarlíf
hans torrætt. Mönnum fannst hann
fjarlægur, og stundum var eins og hann
lifði hátt yfir aðra hafinn í sérstökum
heimi, sem öðrum þýddi ekki að reyna
að skilja, U Thant er óbrotinn, vin-
gjarnlegur og hæverskur. Samanborið
við hina fíngerðu taugaspennu, sem setti
mark sitt á viðmót Hammarskjölds,
verkar Thant að vissu leyti hrjúfur í
viðmóti. Hann er því ekki eins viðkvæm-
ur og Hammarskjöld og mun léttara
yfir honum.
Sagt hefur verið með skáldlegu orð-
bragði, að Hammarskjöld hafi verið
maður hins kalda og hreina elds, en
U Thant sé jarðbundinn. Hammarskjöld
gat verið óþægilega langorður, þegar
hann var að leiða mönnum fyrir sjónir,
að hann væri gersamlega óhlutdrægur,
er um alþjóðleg deilumál var fjallað.
Hann átti það til að tala í gátum og
líkingum eins og Sibylla eða Gestum-
blindi í höllu Heiðreks konungs í Reið-
gotalandi. Hann hélt svo að segja aldrei
fram umdeilanlegum skoðunum á opin-
berum vettvangi, nema þegar hann var
að verja það, sem hann áleit grundvall-
aratriði Sameinuðu þjóðanna eða em-
bætti sitt. U Thant viðrar skoðanir sín-
ar hins vegar ófeiminn frammi fyrir
þingheimi og klípur hvergi utan af hlut-
unum, þegar honum finnst tæpitunga
ekki eiga við. Þegar hann tók við emb-
ætti, sagðist hann mundu verða
„óhlutdrægur, en ekki endilega hlutlaus.
Friður vinnst ekki með óvirku hlut-
leysi. Slík afstaða væri hið sama sem
að hætta baráttu fyrir friði“. — Hann
hefur staðið við þessi orð sín.
A síðustu árum hefur hann gagn-
rýnt öll stórveldin og alla valdahópa
innan S.Þ. Þótt gagnrýni hans hafi
stundum verið mjög hvöss, hefur hún
ekki skilið eftir ógræðanleg sár hjá
neinum, nema e.t.v. hjá Tsjombe, en
fyrstu stjórn hans í Katanga kallaði U
Thant eitt sinn „samsafn fífla einna“.
Ein fyrsta deilan, sem hann lenti í, var
við Sovétstjórnina. Hann var í heim-
sókn í Moskvu, þegar hann ásakaðl
sovézku stjórnina fyrir það að leyfa ekki
ritfrelsi í Sovétríkjunum. Eftirlit hennar
með allri útgáfu blaða, bóka og tíma-
rita hefði valdið því, að þjóðir Sovét-
ríkjanna gætu ekki fengið að kynnast
sannleikanum um Kongómálið. Hinir
sovézku gestgjafar urðu mjög móðgað-
ir, en áttu óhægt um vik með að and-
mæla honum.
Hann hefur gert Bandarikjamönnum
gramt í geðí oftar en einu sinni, ekki
sízt vegna atburða í Dominikanska lýð-
veldinu og Vietnam. Einu sinni gerði
hann de Gaulle ævareiðan með því að
gagnrýna harðlega en rólega stefnu
Frakka í kjarnorkumálum. Gaf hann
i skyn, að de Gaulle stofnaði sinni kæru
Evrópu í stórfellda hættu með aðgerð-
um sínum. Kjarnorkusprengingu Kín-
verja kallaði hann „hörmulegan" við-
burð. Meðan Ben Bella var við völd,
bað U Thant alsírska þjóðþingið að líta
á kynþáttastefnu sem sjúkdóm, en e^ki
sem „tylliástæðu til hefndar- og ofbeld-
isverka“.
Hammarskjöld hefur gert eftir-
manni sínum auðveldara fyrir, með því
að iáta fulltrúa á þingi S.Þ. vcnjast því,
að framkvæmdastjórinn beiti stjórn-
kænsku og diplómatískrj lagni við lausn
hvers konar vandamála. Hann sá fyrir
hættuna af því, að Sameinuðu þjóðirnar
kæmust í sjálfheldu vegna deilna Banda-
ríkjamanna og Sovétstjórnarinnar, og
því beitti hann áhrifum sínum og valdi
til hins ýtrasta í því skyni að draga úr
kalda stríðinu. Útbreiðsla kalda stríðs-
ins og byltingar og styrjaldir í fyrrver-
andí nýlenduríkjum voru í hans augum
mesta hættan fyrir heimsfriðinn og fram
tíð S.Þ. Með aðgerðum sínum gerði hann
sjálfan sig óvinsælan meðal margra og
stofnaði bæði embætti sínu og stofn-
skrá S.Þ. í hættu.
Eitt helzta viðfangsefni U Thants hef-
ur verið að tryggja óg treyst'a þann
grundvöll, sem Hammarskjöld byggði
framkvæmdastjórastöðuna á, en reyna
um leið að draga úr áhættunni, sem felst
í beinum afskiptum framkvæmdastjór-
ans, Hann hefur orðið að leysa margvís-
leg vandamál, sem spretta áf skilningi
Hammarskjölds og hans sjálfs á embætt-
inu, og í heild má segja, að honum hafi
vel tekizt. Samkomulag Sovétstjórnar-
innar og Bandaríkjastjórnar ásamt deil-
um Rússa og Kínverja hefur orðið tiil
þess að efla friðargæzluhlutverk Örygg-
isráðsins. Þó á það enn langt í land, að
Öryggisráðið geti gegnt hlutverki sínu,
eins og stofnskráin ætlast til, og starf-
semi Allsherjanþingsins lamast oft vegna
fiokkadrátta hinna nýju ríkja í Afríku
og Asíu. Þrátt fyrir allar tilraunir U
Thants, hefur virðing manna fyrir S.Þ.
farið dvínandi á síðasta ári. Deilan um
Jemen er enn óleyst, og Kasmír-þrætan
virðist enn jafn óleysanleg.
U Thant hefur tekið að erfðum mörg
örðug vandamál frá tímum Hammar-
skjölds, án þess að hafa vald til þess
að geta leyst þau.
Arið 1962 var honum tekinn vari
fýrir þvi að blanda sér um of í Kúbu-
deiluna. Engu að síður fór hann til
Framhald á bls. 7.
Framkv.stJ.: Sigfus Jónsson.
Ritstjórar: Sígurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sfmi 22480.
Utgefandi: H.f. Arvakur. Reykjavlk.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐ3INS
35. tbl. 1965