Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1965, Blaðsíða 7

Mynd E: Hús Haída-höfðiingja.
(Eftirlíking í American Musenm of Natural History í New York).
dýrið. Gríma með arnarnefi er öm.
Mynd E er eftiriíking af höfðingjahúsi
Haída-Indíána, þar sem þrir svokailað-
ir „trúarstólpar“ em á framhlið. Við
ejáum ef til vill aðeins aragrúa af
éfrýnilegum andlitsgrímum, en í augum
tiinna innfæddu er stólpinn þjóðsaga í
myndum.Okkur kann að finnast þjóð-
sagan klaufaleg og ósamstæð, eins og
myndirnar, en við verðum að hætta að
undrast þótt frumstæðir menn hugsi
öðruvísi en við. Þjóðsagan fer hér á
eítir.
í borginni Gwaís Kun var eitt sinn
ungur maður, sem haíði þann sið að
lit'gja í rúminu allan daginn, unz tengda-
móðir hans íór að gera sinar athuga-
eemdir við háttalag hans. Hánn
ekammaðist sín, fór á stjá og ákvað að
drepa ófreskju sem hélt sig í vatni
nokkru og lifði á því að eta menn og
Ihvali. Fagur íugl hjálpaði honum til
eð búa til gildru úr trjáviði, þar sem tvö
■börn dingkuðu sem agn. Skrímslið gekk
1 gildruna og ungi maðurinn skreið inn
í ham þess og veiddi þaðan fiska, sem
hann síðan lagði reglulega við húsdyr
hinnar eríiðu tengdamóður sinnar. Hún
varð svo upp með sér af hinum óvæntu
gjöfum, að hún áleit sig vera stórkost-
lega galdranorn. Loks þegar ungi mað-
urinn upplýsti hana um hið sanna beið
hún bana af skömm.
Öllum þátttakendum sorgarleiksins
er komið fyrir á miðstólpanum; gríman
íyrir neðan inngangsopið er af öllum
Iþeim hvölum, sem ófreskjan var vön að
eta. Stóra gríman fyrir oían inngangs-
opið er aí ófreskjunni. Fyrir ofan hana
er hin óhamingjusama tengdamóðir. Neí
gríman fyrir oían hana er af fuglinum,
sem hjálpaði hetjunni Hetjan sjálf er
þar fyrir ofan, iklædd ham ófreskjunn-
er og með fisk, sem hann hefur veitt.
Fyrir ofan harm eru myndir af börn-
unum, sem hann notaði fyrir agn. Okk-
ur finnst ef til vill, að slík vinna sé
háð tilviJjunarkenndum hugmyndum, en
í augum þeirra, sem unnu verkið, var
um fuJJkomna alvöru að ræða. Það tók
mörg ár að höggva út hina háu- stólpa
«neð frumstæðum áhöldum þeirra tíma,
og stundum tóku allir karlmenn við-
komandi borgar þátt í verkinu sem unn-
ið var í þeim tilgangi að skreyta og
heiðra hús einhvers mikils höfðingja.
Án skýringa erum við sjálfsagt ekki
þess megnug að skilja tilgang þessara
verka, sem menn hafa Jagt svo mikla
alúð og vinnu í, og þannig er það yfir-
leitt með frumstæða Jist, en þó að eng-
in útskýring sé fyrir hendi, þá komum
við þrátt fyrir allt auga á það, hvernig
form náttúrunnar eru samstillt í eitt
heilsteypt, fulJkomið mynstur.
(Eggert E. Laxdal þýddi úr dönsku).
SVIPMYND
Framhald af bls. 2.
Havana, til þess að reyna að hafa álrrif
á Castro, og um leið gerði hann allt,
sem í hans valdi stóð, til þess að sam-
bandið milli Kennedys og Knústjoffs
rofnaði ekki. Fyrir þetta hlaut hann
virðingu beggja deiluaðila. Bóðir Jærðu
að meta einurð hans og skörulega
framgöngu.
Hann £erir sér þá staðreynd fuJlkom-
lega Jjósa (þótt honum þyki hún að öll-
um likindum óskemmtileg), að stórveld-
in geta sín á miJli ráðið ölJu um S.Þ.,
og honum verða aldrei þau mistök á að
gieyma þessari staðreynd. Þótt hann taki
jsfnan svari smálþjóða, er hann samt
fjjótur að minna þær á, hve aðstaða
þeirra getur verið gersamlega vonJaus
undir vissum kringumstæðum. Hann
minnir þær á að rugla ekki saman fjölda
þeirra innan S.Þ. og hinu raunverulega
vaidi þeirra í veröldinni. Vegna þess að
hann er sjálíur fuJJtrúi einnar af hinum
gulu, brúnu og svörtu smáþjóðum, taka
þær meira mark á orðum hans en
Hammarskjölds.
U Thant hefur í þjónustu sinni flesta
af nánustu ráðgjöfum fyrirrennara síns.
Mú þar sérstakiega neína Ralph Bunche,
Brian Urquhart og Rikhe, hinn ind-
verska ráðgjafa í hernaðarlegum mál-
efnum. Hann notíærir sér þjónustu
þejrra á aJJt annan hátt en Hammar-
skjöld, sem myndaði eins konar „innri
efcjórn“ S.Þ. úr þeim og hélt með þeim
fundi daglangt og náttlangt, þegar ein-
hvern vanda bar að höndum. U Thant
lætur sér nægja að ráðfæra sig við þá,
meðan sól er enn á lofti, og hann er
sialdan að finna í skrifstofu sinni eítir
klukkan hálfniu á kvöldin. Þegar taka
þarf mikilvæga ákvörðun, gerir hann
það sjáifur upp á eigin spýtur. Þá er
hann ekkert að flýta sér, kemur rólega
fiam og virðist ekki þjást tiltakanJega
af nagandi, innri efasamdum, eins og
Hammarekjöld.
Hann fer á fætur klukkan sex að
morgni og biðst fyrir í litlum Búddista-
beJgidómi í binu þægi.lega húsi sinu í
Riverdale, sem er ein af úlborgum New
York, þar sem efnaðir miðstéttarmenn
búa. Síðan ver hann kJukkutíma til hug-
leiðinga í einveru og algerri ró, og því
næst syndir hann nokkra stund í einka-
sundlaug sinni, ef veður Jeyfir. Þá fær
hann sér kaffisopa með fjölskyldu sinni.
Hann á tvö uppkomin börn, gifta dóttur
og son, sem hæði hafa numið við laanda-
ríska háskóla. Kona hans er nær alger
öryrki. Að Jokum ekur hann inn í borg-
ina með bílstjóra sinum, sem jafnframt
er Jífvörður hans, og les blöðin á leið-
inni. Hann les ákaflega mörg blöð og
timarit; einkum fylgist bann vel með
því, sem ensku vikuritin segja, svo sem
„Economist" og „Observer".
U Thant hefur ákveðnar hug-
myndir um hlutverk S.Þ. og það, sem
verður að ganga fyrir öðru í þróun
heimsmálanna. Tvennt hugsar hann
mest um: hvernig hindra megi írekari
útbreiðsJu kjarnorkuvopna, og hvernig
aðstoða megi vanþróuð ríki. Hann er
hiynntur aðild Kommúnista-Kína að
S.Þ. og sagði við eitt tækifæri, að hann
sæi fram á, að í framtiðinní yrðu fjög-
ur stórveldi á jörðinni, Ameríka, Rúss-
land, Kána og Evrópa. Ha.nn nefndi
ekki, í hve náinni framtið þetta yrði, og
athygJisvert er, að hann notar orðin
Amerika og Rússiand, en ekki Banda-
ríkin og Sovétríkin, eins og hann búist
við enn öflugri bandaríkjum í Vestur-
heimi (e.t.v. rikjasamsteypu Bandaríkj-
anna, Kanada, Mexikó og fleiri rikja),
og uppiausn Sovétríkjanna í nokkur
þjóðriki, þar sem RússJand yrði að sjálf-
sögðu JangöfJugast. Sameining Evrópu
fyrr eða síðar í einhvers konar rákja-
bandalag virðist bonum sjáifsögð. Þann-
ig verður að skýra þessi ummæli hans,
því að hann er kunnur að vandvirkni
og nákvæmni í orðavali og ruglar ekki
saman orðum eins og RússJand og Sovét-
rikin eða Ameríka og Bandaríkin eins og
óvandvirkir blaðamenn og útvarpsfyrir-
lesarar gera. Hann er andvígur stofnun
íastahers S.Þ., en segir að framtíð S.Þ.
sé undir Iþví komin, að samkomulag tak-
ist meðal aJJra aðiidarríkja um virk-
an friðargæzlusáttmála.
Segja má að pereónuleiki U Thants sé
ekki stórbrotinn, en í þessum órólega
heimi má treysta þessum rólega, vest-
ræna, „sósialistíska", lýðræðissinnaða og
raunhæfa Búddista frá Birma til þess
að leita að hagnýtri lausn heimsmálanna
og til þess að tæita öllu valdi sínu til
þess að íramfylgja þeirri Jausn, sem hon-
um finnst heppilegusi hverju sinni.
SMÁSAGAN
Framhald af hls. 3
nu héJdum við ferðinni áfram jafnt og
þétt og námum sjaldnar staðar til að
kasta mæðinni. Þannig Jiðu um það bil
tvær klukkustundir. Veðrið hélzt hið
sama, og nú tók að rökkva. Ég hafði orð
á því við Þorstein, að við mundum vera
komnir hálfa Jeið yfir heiðina, en hann
kvað það fjarri lagi. Kvaðst hann
þekkja vörðuna sem væri á miðri beið-
inni, og að henni væri drjúgur spölur
ennþá, ef honum skjátiaðist ekki. Eirfk-
ur kom til okkar í þessu og heyrði, hvað
Þorsteinn sagði.
— Ekki hálfnaðir ennþá, og færðin
alltaf að versna, sagði hann og stundi.
V ið svöruðum þessu engu. Eftir
nokkra hvíld héldum við áfram ferð-
inni Höfðum við ekki lengi gengið, er
ég tók eftir þvi, að Eirikur þyngdist í
taumi. Fannst mér þreytan gera furðt*-
fljótt vart við sig hjá honum. Ekki hafði
ég orð á því.
Bylurinn hélzt hinn sami, en mér virt-
ist veðurofsinn lara mjnnkandi. Frostið
var hið sama. Það kom nú fyrir stölru
sinnum að rofaði til stutta stund í einu.
Var nú auðvelt að finna vörðurnar, enda
skeikaði Þorsteini aidrei í því efni.
Færðin gerðist æ þyngri fannst mér. Nú
tók ég að finna til hungurs auk þreyt-
unnar og minnti það mig á, að enginn
okkar hafði matarbita með sér. Það var
ekki venja að haía með sér nesti ekki
lengri leið en þennan spotta yfir heið-
ina.
Loks koraum við að vörðu, sem var
hærri en hinar.
— Nú erum við hálfnaðir, sagði Þor-
steinn og settist í skafiinn við vörðuna.
— JLoksins, sagði Eiríkur, er hann kom
að vörðunni. Hann fleygði sér niður við
hlið okkar og blés þungan.
Ég leit á úr mitt. Klukkan var noklcr-
ar mínútur yfir sex.
— Við megum þakka fyrir, ef við
náum til bæja klukkan ellefu til tólf,
sagði ég.
— Það er ágætt, sagði Þorsteinn,
hressilegum rómi.
— Elíki Jízt mér á það, sagði Eiríkur.
— Ég hélt að þú værir nú vanur að
sjá svona veður hérna á heiðinni, sagði
Þorsteinn.
— Ég hef aldrei lent í svona mikilli
ófærð, sagði Eirikur.
Við hvíldum okkur þarna góða stund.
Þó að veðrinu hefði slotað lítið eitt, var
hávaðinn svo mikill að við urðum að
taJa mjög háum rómi til að heyra hver
til annars, þótt við sætum þarna hlið
við hlið.
— Nú hefði verið gott að hafa vænan
hangikjötsbita til að narta í, sagði Þor-
steinn.
— Við höfum allir verið jafnófor-
sjálir, sagði ég.
— Ég heí aldrei verið vanur að hafa
með mér nesti hérna yfir heiðina, svo
að það er ekki von að manni detti slíkt
í hug, sagði Þorsteinn.
— Skyldi hann eklci lægja vindinn
með kvöldinu? sagði ég.
— Eg býst við að þetta veður haldist
að minnsta kosti í sólarhring, sagði Þor-
steinn. — Það má þakka íyrir, ef það
verður ekki lengra. Andskotinn má vita
nema það standi fleiri daga.
Hann stóð á fætur.
— Upp, upp, mínir menn! sagði hann
í örvandi tón. Við risum á fætur og
þrömmuðum af stað.
að er fátt að segja af ferð okkar
næstu tvær klukkustundirnar. Veðrið
breyttist ekJd til batnaðar. Ófærðin
breyttist að því Jeyti, að nú urðum við
að brjótast gegnum skafla, sem tóku
okkur í mitti, en á hæðum var snjórinn
ekki nema í kálfa eða jaínvel í mjóa-
legg. Auk ófærðarinnar áttum við meira
að sækja á íótinn eftir því sem nær dró
háheiðinni.
AJlt í einu kom það íyrir, sem vakti
í mér þann grun, að við ættum mikla
erfiðleika í vændum.
Við Þorsteinn urðum þess varir, báðir
jafnsnemma, að snærið dróst laust eftir
jörðinni. Eiríkur var ekki Jengur með í
förinni.
Við snerum við og æptum og öskruð-
um sem við máttum út í veðursortann.
Fundum við hann brátt þar sem hann
sat hinn róiegasti í skafli og hvíldi sig.
— Hvað á þetta að þýða? spurði Þor-
Framhald á bls. 12.
35. tbl. 1965
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7