Lesbók Morgunblaðsins - 08.02.1959, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGULBLAÐSINS
61
Theodór Cunnlaugsson:
Hugarflug
„Veit duftsins son nokkra dýrðlegri
sýn,
en drottnanna hásal í rafurloga".
HVER, sem á hljóðum skammdegis-
nóttum horfir til himins, þegar hann
er þakinn ljósunum logaskæru, og
gullnum blikandi norðurljósabéltum,
finnur innst inni hve fögur og skáldleg
og sönn þessi orð Einars Benediktsson-
ar eru. Og hann heyrir bergmála, utan
úr djúpinu, þennan lofsöng skáldsins,
sem um langa framtíð verður einsöngv-
ari í sal Braga. A slíkum stundum óm-
ar líka fyrir eyrum hin einstæða rödd
séra Matthíasar. Og — þá er það, sem
hugur vor svífur himinvegu, með þeim
hraða, sem er jafnómælanlegur og
eilífðin sjálf, hversu oft, sem við höf-
um reynt að spanna hana, eftir mæli-
stikum ármiljóna.
í kvöld minnist eg þess, þegar eg
smádrengur las bókina „Úraníu“ í
fyrsta sinn, eftir franska stjörnfræð-
inginn og skáldið C. Flammarion, hve
undrandi, hljóður og hrifinn eg varð,
af því geimflugi öllu. Og þótt eg teldi
stjörnurnar þá strax hið dásamlegasta
augnayndi, að bjarma sólarinnar und-
anksildum, þá drógu þær nú hug minn
hálfu meira, eftir lesturinn. Þegar eg
svo síðar fór að brjóta heilan um
vegalengdir, sem mældar voru í ljós-
árum, á milli stjarnanna, fór mér ekki
að lítast á blikuna. Eg var lengi að
átta mig á þeim hraða, sem ljósið fer
á einni sekúndu. Eg bar hann saman
við hraða byssukúlunnar, sem mér
fannst þó ærið nógur, en hún komst
bara ekkert úr sporunum, miðað við
ljósgeislann. Hann fór hvorki meira né
minna en 300 þúsund kílómetra vega-
lengd á aðeins einni sekúndu. Þessi ör-
skots hraði var svo furðulegur, að eg
átti lengi erfitt með að trúa því. Eg
vildi þó, umfram allt, reyna að fylgj-
ast með geislanum, en þá fór gamanið
að grána. Helzt vildi eg nota flugvél,
sem færi jafnhratt honum, því hún varð
snemma minn eftirlætis farkostur. En
hraðinn á henni varð að vera langt um
í
á heiðskírri
meiri, en mig hafði órað fyrir. Hann
varð svo gífurlegur, að eg steinhætti
að reyna að stýra henni. Ekki vantaði
þó viljann, en líftóruna mat eg þó
mest. Ætti eg að fylgjast með geislan-
um, varð eg að þjóta fimm hundruð
ferðir, fram og til baka, frá Mývatns-
sveit og alla leið til Reykjavíkur, á
bara einni sekúndu. Slík viðbrögð gat
hugurinn ekki einu sinni leikið eftir,
þó hann væri með öllu laus við það
efnislega, nefnilega líkamann. Það
gerðu líka árans snúningarnir. En með
þessum sama hraða var eg þó átta mín-
útur, svipaða vegalengd og er frá jörð-
inni til sólarinnar. Það fannst mér aft-
ur helzt til mikill hægagangur, miðað
við hugsunina, enda losnaði hún þá við
alla krókana.
Eg var ekki gamall, þegar mér var
kennt að þekkja örfá stjörnumerki.
Þar á meðal var Stóri- og Litli-Björn-
inn. Og svo vel vildi til, að stjarnan í
skottinu á Litla-Birninum, blikaði
næstum beint yfir norðurpólnum og
því venjulega kölluð Pólstjarnan. Með
því að draga lóðrétta línu frá henni til
jarðar, þegar hún varð greind, þurfti
enginn vegfarandi að efast um það, að
þangað væri stefnan í hánorður. Pól-
stjarnan varð mér síðar mjög kær-
komið leiðarljós, þótt sól væri ekki á
næstu grösum, eftir vegalengdum okk-
ar jarðarbúa. Við nánari athugun var
hún meira en hálfri fjórðu miljón sinn-
um fjær, en blessuð sólin okkar. í
stað átta mínútna ferðalags til hennar,
væri eg í 55 ár, á leiðinni til Pólstjörn-
unnar, með sama hraða og án þess að
líta um öxl. Samt er það svo, að þessi
sprettur er margfallt styttri, miðað við
vegalengdir þeirra stjörnuheima, sem
eru nábúar okkar, á mælikvarða
alheimsbyggðarinnar, en þó að sila-
keppur hér heima, mjakaðist lengd
sína í átt til sólar. Og jafnvel þó við
hefðum þotið vegalengd, sem næmi
mörgum þúsundum ljósára, værum við
þar með engu nær, að svala forvitn-
inni, hvað þá tæki við. Fyrir augum
okkar mundi þá alveg eins getað blasað
i
vetrarnótt
ennþá dásamlegri himinn, með ótelj-
andi biljónum sólnaþyrpinga. Og þann-
ig gætum við haldið áfram, um alla
eilífð. Því — hversu örðugt, sem okkur
virðist að greina upphafið, á þessum
undursamlegu en þó aðgreindu sóln-
anna hjörðum, sem flestar hafa sína
fylgihnetti, virðist okkur þó langt um
erfiðara að gera okkur grein fyrir því,
á hvern hátt þær ættu að enda. Þar
stöndum við jarðarbúar í sporum lítils
barns, sem bendir upp á hæðarbrún-
ina, ofan við bæinn sinn heima, og bið-
ur þann, sem það treystir bezt, að lofa
sér að handleika mánann, sem rís þar
svo fagur og bjartur og furðulegur.
Þannig hefi eg oft staðið og mænt til
þessara stórbrotnu heimkynna, þarna
uppi. Og af vörum mínum hafa þá
stundum liðið þessi orð skáldkonungs-
ins, er eg fyrst nefndi:
„Eg veit, að allt er af einu fætt,
að alheimsins lif er ein voldug ætt,
dauðleg, eilíf og ótalþætt
um afgrunns og himins slóðir".
Og á öðrum stað segir hann:
„Alls heimsins hvöt er eining
um alda og hnatta bil“.
Þannig hefir hinn háleiti máttur
skapað sólkerfi himnanna úr efni, sem
alltaf hefir verið til, í einhverri mynd.
Og hann hefir einangrað þau með
markalínum, sem myndaðar eru af óra-
víddum fjarlægðarinnar, sem ekkert
efnislegt fær yfir komist. Það eru
þeirra vígi. Innan þessara merkja verð-
ur því allt, sem við þreifum á, að
dvelja, eins og bergdranginn á hafs-
botni, sem bíður þess, að mátturinn
mikli, — orkan, sem öllu ræður, —
sundri honum á ný, til þess að siðar
geti fæðst nýir stjörnuheimar. Því ef
svo væri, að vitverur, sem eiga heima
á öðrum hnöttum, í öðrum sólkerfum,
sem ástæðulaust er að efast um, hefðu
þann farkost, að þær gætu sótt okkur
heim með holdi og blóði, eins og við
I t