Lesbók Morgunblaðsins - 08.02.1959, Blaðsíða 10

58
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
aðeins að fylgja ströngustu rím-
reglum hins dróttkvæða vháttar.
heldur einnig að yrkja kvæðin
þannig, að vér höfum þeirra enn
full not. Ljóð slíkra skálda eru
sjálfsagt viðundur í augum rím-
leysingjanna nú. Því nú er ekki
hugsað um hefðbundna Ijóðlist.
Það sem nú kallast skáldskapur, er
mest sundurlausar setningar, án
upphafs og enda, og oft ekkert sam-
hengi í þeim. Margir reyna að ná
skáldskaparsvip með því að mis-
þyrma tungunni hroðalega. Þessir
menn fyrirlíta hið listræna, bundna
mál. Margir þeirra þekkja það held
ur ekki af eigin raun. Þeir hafa al-
izt upp í þeirri villu, að formið
drepi niður andann. Þeir telja hið
bundna mál nokkurs konar spenni-
treyu eða píslabekk fyrir skáldin.
Meira að segja munu vera til mál-
fræðingar, sem telja að það sé
dauðadómur á hin forngrísku
skáldverk, ef haldið er hendingum
þegar þau eru þýdd eða lesin. Og
á leiksviði hittir maður þráfaldlega
leikara, sem reyna að gera ljóð
Sófoklesar að mæltu máli.
Slíkt framferði er niðurrif á ó-
metanlegum listrænum verðmæt-
um. Rímleiknin, formið, er grund-
vallarskilyrði fyrir því að ná há-
marki listarinnar. Það er grund-
völlurinn sem gefur hugsæi skálds-
ins líf.
Nú hefir íslenzkur skáldskapur
losað sig við kenningarnar- að
mestu leyti og ennfremur óeðli-
lega orðaskipan og fornaldar ívafið.
En hinar listrænu rímreglur held-
ust að minnsta kosti fram um
miðja seinustu öld.
„Uppsigling“ Jónasar Hallgríms-
sonar hefst á þessu erindi með
stuðlum og endarími:
Útrænan blíða
sem oft kysstir mig,
láttu nú líða
yfir leiftur-stig
fleyið mitt fríða,
svo faðmi eg þig.
Þetta er sem sagt upphafið, en
annars er kvæðið sjálft orkt undir
hinum gamla hrynhenda hætti.
Hrynhendur háttur er. um það frá-
brugðinn dróttkvæðum hætti, að
hver hending er tveimur samstöf-
um lengri, og svarar þannig til
Kalevalekvæðanna. Jónas Hall-
grímsson fylgdi þeim reglum, sem
Snorri brýndi fyrir skáldunum,
jafnvel um kenningar. Hann segir:
Reisum tré, svo renni að ósi
rangajór, því langar stórum
nú að heilsa bæ og búi
báruþegn, er stýri gegnir.
Þannig eru þá hinar ævagömlu
íslenzku ljóðlistarreglur, og frá því
sjónarmiði verður að líta á Kale-
vala þýðingu Karls ísfelds.
o—O—o
Af þýðingu ísfelds hefir aðeins
fyrri hluti ljóðanna komið út. og
eru það fimmtán kvæði. Þýðand-
inn hefir stytt sum kvæðin, á sama
hátt og Lönnrot gerði í þýðingu
sinni 1862, og þetta er kostur. Að
vissu leyti er þessi fyrri hluti sjálf -
stæð heild.
Skáldskaparbúningurinn víkur
frá frumkvæðunum um það, að þar
er sums staðar skotið inn áherzlu-
lausu atkvæði, eins og t. d. „upp 1
hnykla“, „brugðið í hespur“. Þetta
skáldaleyfi notar þýðandinn þó
aðallega þegar um einn hljóðstaf
er að ræða. Annars er þýðingin í
fastara formi en frumkvæðin. Sér-
staklega ber þar á setningu ljóð-
stafa. Lönnrot hleypur yfir ljóð
stafi í sjötta hverju vísuorði, en
Isfeld gerir það aldrei. í frum-
kvæðinu eru oft tveir ljóðstafir í
tveimur vísuorðum, en í íslenzku
þýðingunni eru þeir alltaf þrír. I
finnskunni er ljóðstafasetning af
handahófi, en í íslenzku þýðing-
unni er alltaf höfuðstafur í öðru
vísuorði, eins og fornar bragreglur
krefjast. Hér er einn samanburður
á finnsku og íslenzku:
Sanoi vanha Váinámöinen:
„Mitápá kyayt minulta,
jos saatat omille maille,
oman peltoni perille,
oman káen kukkumille,
oman linnun laulamille!
Otatko kultia kypárin,
hope ’ita huavallisen?“
Váinámöinen svanna svarar:
„Seg mér, hvaða gjalds þú krefur
fyrir það að flytja mig til
feðra minna akurlanda,
þar sem heimagaukar gala,
glaðar fuglaraddir hjala.
Viltu hjalm með hreinu gulli,
hatt af silfri barmafullan?"
Upphaf Kalevala hefir sýnilega
hvatt þýðendur til þess að hafa
endarím. Þannig er um allan inn-
gang kvæðanna í hinni norsku þýð-
ingu Konrad Nielsens, sem enn er
óprentuð. í dönsku þýðingunni eft-
ir Ohrt, sem annars er ekki sérlega
ljóðræn, er upphafið þannig:
I mit Hjertes Dyb jeg længes,
i min Hjerne tanker trænges:
Nu min Hu staar til at kvæde,
frem til en Sang vil jeg træde.
Kvad om Slægten vil jeg synge.
Kvad om Stammen vil jeg kvæde.
Ordet bag Læberne smælter,
Lyd over Lyde sig vælter,
tæt paa Tungen de sig breder,
rundt til Tændernes Rad sig spreder.
Ungverska skáldið Béla Vikár
þýðir upphafið þannig:
t Mostan kedvem kerekedik,
elmém azon töprenkedik,
högy ím dalra kéne kelni,
ideje volna énekelni, o. s. frv.
Það kemur engum á óvart, að
Inngangur kvæðamanns, hefst
þannig í íslenzku þýðingunni:
Ljóðaþrá til kvæða knýr mig,
kveikt er löngun, sem ei flýr mig,