Lesbók Morgunblaðsins - 08.02.1959, Blaðsíða 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
57
allir þeir er heyrði, vissi, að hé-
gómi væri og skrök, og svo sjálfur
hann; það væri þá háð, en eigi lof“
Slíkt val og mat heimilda kunnu
ekki aðrir sagnfræðingar miðald-
anna. Og þegar talað er um sagn-
fræðilegt mat á heimildum, þá má
líklega óhætt líkja Snorra við Poly-
bios hinn gríska og Þjóðverjann
Leopold von Ranke.
Hvernig sem á þetta er litið, þá
er Heimskringla þó að ritsnilld
sannkallað meistaraverk. Sem rit-
snilling má setja Snorra á bekk
með Þúkydides, Gibbon og Momm-
sen.
Sigurður Nordal, sem þekkir
Snorra bezt allra manna, er sann-
færður um, að hann hafi einnig
ritað Egils sögu Skallagrímssonar.
Sú grein bókmennta, sem Egils
saga telst til, hófst á íslandi um
1200 og verður ekki séð að þar gæti
neinna erlendra áhrifa. Hvort sem
Egils saga er ævisaga eða sann-
söguleg skáldsaga, þá er Njála t. d.
skáldsaga í sagnfræðilegum bún-
ingi. Beztu íslendingasögurnar eru
ritaðar af slíkri snilld, að annars
eins eru ekki dæmi annars staðar
í Evrópu fyr en um miðja seinustu
öld.
Frásagnir þessar hafa löngum
heillað hugi íslendinga. Og það er
þessum gömlu bókmenntum að
þakka, að ritmálið hefir tekið mjög
hægfara breytingum. Orðaforðinn
hefir aukizt á þann hátt að srhíðuð
hafa verið nýyrði úr íslenzkum
efniviði, en erlend orð ekki tekiri
upp nema í smáum stíl. Að þeissu
leyti hafa íslendingar verið Finn-
um fremri. *
Og svo má geta þess, að íslenzku
skáldin hafa allt fram að þessu
dýrkað hinar fornu bragreglur.
Þegar um 800 hafði skáldskapur
náð á svo hátt stig í Noregi, að
hægt var að tala um braglist.
Gamla germanska fornyrðislagið,
sem ekki var bundið af öðru en
Karl tsfeld
hendingum og Ijóðstöfum, var orð-
ið alltof einfalt fyrir höfuðskáldin.
Dróttkvæðir hættir voru uppáhald
þeirra. Þar voru rímreglurnar þær,
að í hverri hending skyldi vera
sex samstöfur. í hverjum tveimur
hendingum urðu að vera þrír
stuðlar, tveir í fyrri hendingu og
einn í annarri hendingu. í hverri
hendingu varð að vera rím. Eftir
daga Braga gamla voru rímkröf-
urnar gerðar strangari: þá skyldi
fyrsta ljóðlína vera skothend, en
aðalhending í annarri línu.
Sérstakt 'einkenni á hinu forna
skáldamáli er hin mikla notkun
kenninga. Sumar kenningar er
mjög erfitt að skilja, og yfirleitt er
þessi skáldskapur ekki auðskilinn.
í sögum er og þess getið, að meðal
áheyrenda var eitt sinn aðeins
einn, er skildi kvæði sem var flutt,
og þó ekki fyr en eftir nokkra um-
hugsun.
í Kaupmannahöfn er höggmynd
af gyðjunni Gefjunni. Snorri skýr-
ir svo frá, að Gylfi konungur í Sví-
þjóð hafi gefið henni eitt plógsland.
Hún fór þá í Jötunheima og sótti
þangað fjögur naut, en það voru
raunar synir hennar og jötuns
nokkurs. Hún beitti nautunum fyr-
ir plóginn, og plógurinn gekk svo
djúpt, að hann leysti upp landið,
og drógu nautin það vestur á hafið
og staðnæmdust í sundinokkru. Þar
festi Gefjun land'ð og kallaði Se-
lund eða Sjáland En vatn leitaði
þangað er landið hafði áður verið
og er þetta vatn nú kallað Lögur-
inn (Málaren í Svíþjóð). En svo
eru víkur í Leginum sem nes á
Sjálandi. Um þetta orkti Bragi
gamli:
Gefjun dró frá Gylfa,
glöð djúpröðuls, óðla,
svát af rennirauknum
rauk, Danmarkar auka.
Báru öxn ok átta
ennitungl, þars gengu
fyrir vineyar víðri
vallrauf, fjögur höfuð.
Hér má geta þess, að nafnorðið
djúpröðull er kenning gulls, og
gæti bent til þess að gullið skín
eins og sól, og að Niflungaauði var
sökkt í djúp Rínar. Það er einkenni
á skáldskap Braga, að hann kærir
sig ekki um að segja blátt áfram
að Gefjun hafi haft fjögur naut.
Þetta er kveðskapur frá því um
800. Tökum svo annað dæmi um
kveðskap á næstu öld, þegar drótt-
kvæður háttur hafði fengið festu.
í einu af kvæðum sínum segir
Hallfreður vandræðaskáld frá því
að Hákon jarl hafi náð völdum í
Noregi. En það orðar hann á þenna
hátt:
Breiðleita gat brúði
Báleygs und sig teygja
stefnir stöðvar hrafna
stála ríkismálum.
Þetta er þó í sjálfu sér einfalt og
auðskilið. En í mörgum drótt-
kveðnum vísum er orðum víxiað
alla vega og kenningarnar svo
margbrotnar, að mikið efamál er,
að menn hafi þá skilið vísurnar er
þeir heyrðu þær í fyrsta sinn. En
hér ber að hrósa Sighvati Þórðar-
syni fyrir það, að honum tókst eigi