Lesbók Morgunblaðsins - 26.08.1956, Blaðsíða 11

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
479
vísindin. Þar getur þessi skakki
ráðið úrslitum um það hvort ein-
hver tilraun tekst eða misheppn-
ast.
Áður en lengra er haldið, er því
rétt að gera grein fyrir því hver
er munurinn á inni gömlu sekúndu
og þeirri nýu. Gamla sekúndan,
sem miðuð er við miðtíma, er talin
1/86.400. hlutinn úr einum sólar-
hring. Menn geta séð þetta með
því að margfalda saman 60 sekúnd-
ur í mínútu og 60 mínútur í klukku-
stund og síðan útkomuna með 24
stundum í sólarhring. En nýa
stjarnsekúndan er talin 1/31,556,
925,975. hlutinn úr einu ári, og
miðað við aldamótaárið.
Gamla sekúndan var ákveðin á
ráðstefnu, sem haldin var í Wash-
ington árið 1884. Þar komu þjóð-
irnar sér saman um allsherjar
tímamæli, sem miðaður væri við
einn sólarhring. En þetta er ekki
nákvæmlega réttur tími. Sólar-
hringur er ekki nein fastákveðin
tímalengd. Hann er miðaður við
gang jarðar umhverfis sólina eftir
meðallagi. Hann er mannasetning,
en verður ónákvæmur vegna þess
að gangur jarðar umhverfis sólina
er breytilegur.
ETTA hafa stjarnfræðingar
fundið fyrir löngu. Sólarhring-
urinn getur orðið lengri eða styttri
þetta árið en hitt, og sólarhring-
amir geta orðið misjafnlega lang-
ir á sama ári. Jörðin virðist hafa
hægt á sér síðan menn fóru fyrst
að veita göngu hennar athygli, en
þar að auki er hún óstöðug í gangi.
Vísiridamenn vita ekki vel hvernig
á þessu stendur, en þeir hyggja
helzt að það stafi af umbrotum
djúpt í jörðinni. Það er að minnsta
kosti öld síðan að stjörnufræðing-
ar tóku eftir því, að útreikningar
þeirra stóðust ekki fyllilega, þó
að þeir miðuðu nákvæmlega við
áður fundinn snúningshraða jarð-
ar. En þeir tóku líka eftir því, að
tunglið fylgdi nákvæmlega áætlun.
Þetta hefir komið æ betur í Ijós
síðan. Vísindamennirnir sannfærð-
ust um að skekkja væri í tímaút-
reikningum. Þetta var þó ekki
hægt að laga vegna þess að þá
skorti nákvæm tæki til þess að gera
þann fjölda mælinga, er þurfti til
þess að finna inn rétta tíma. Og
það er skammt síðan að þessi tæki
voru til.
Framfarir þær, sem orðið hafa
eftir stríð, hafa nú gert vísinda-
mönnum kleift að finna stöðugan
tímamæli, sem ekki er háður snún-
ingi jarðar. Þeir kusu þá að miða
tímann við gang túnglsins eins og
hann var um aldamót. Þetta var
gert vegna þess, að sólarhringur-
inn styttist um rúmlega hálfa
stjarnsekúndu á öld. Og þar sem
þessi skekkja er kunn, segja vís-
indamenn, að auðvelt sé að reikna
út réttan tíma ár frá ári, með því
að miða við aldamótaárið.
JJVER er svo munurinn á inni
nýu sekúndu og þeirri gömlu?
Sum ár getur gamla sekúndan ver-
ið lengri en sú nýa, en sum ár get-
ur hún verið styttri, og enn önnur
ár geta þær verið jafnar. Mesti
lengdarmunur þeirra er 1/10.000.
000, samkvæmt útreikningum vís-
indamanna.
En hér með er ekki sagan öll
sögð. Vísindamenn vinna nú að
því að finna enn j|ýan tímagrund-
völl, og er hann kallaður atóm-
tími. Hann byggist á geislasveifl-
um atómanna og sameinda af
„caesium". Segja vísindamenn að
ekki sé víst að þessi tími verði ná-
kvæmlega eins og stjarnsekúndan.
Er búizt við því að það muni taka
nokkur ár að ákveða þennan tíma,
en rannsóknir þær, sem fara fram
á jarðeðlisfræðaárinu muni þó geta
flýtt þar fyrir.
S-OS®®G>-a
Jíörðin er minni
en ætlað hefir verið
í LESBÓK hefir áður verið skýrt
frá inum miklu landmælingum,
sem farið hafa fram í Ameríku að
undanförnu, þar sem öll álfan er
mæld í einu lagi, norðan frá ís-
hafi og suður á Eldland. Þessar
mælingar hafa nú borið þann
árangur, að menn hafa komizt að
raun um, að jörðin er 420 fetum
„mjórri“ en áður var talið. Hún
er 6.378.260 metrar í þvermál um
miðjarðarbaug.
Þessi 420 feta munur virðist í
fljótu bragði ekki skifta miklu
máli, en getur þó haft úrslitaþýð-
ingu fyrir tilraunir þær, sem nú
á að fara að gera með gerfihnetti.
Hann hefir líka mikla þýðingu þeg-
ar reikna skal út hvar 'flugskevti
eiga að koma niður, ef þess gerist
þörf að nota slík skeyti í hernaði,
eða ef svo skyldi fara einhvern tíma
að þau yrði notuð sem flutninga-
tæki.
C-^S®®®G>o
Kjamorkuver
í þágu iðnaðar
KJARNORKUNEFND Bandaríkj-
anna hefir nýlega gefið fyrstu
leyíin til þess að einkafyrirtæki
reisi kjarnorkustöðvar í þágu iðn-
aðar. Fyrirtækin, sem þessi leyfi
fengu, eru Consolidated Edison Co.
í New York og Commonwealth Edi-
son Co. í Chicago. Stöðvar þessar
eiga að vera komnar upp 1. októ-
ber 1960. Framleiðir önnur þeirra
236.000 kw. rafmagns, en hin 180.
000 kw. Verða þær reistar nokkuð
utan við borgirnar, þar sem félögin
eiga heima.