Lesbók Morgunblaðsins - 29.03.1953, Blaðsíða 11

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS '
183
ur kenningum er venjulega ruglað
saman eins ólíkar og þær þó eru. —
Kenningin um sálnaflakk var þekkt um
öll lönd hins gamla heims og þó bezt
í Grikklandi og Egyptalandi. — í bók
sinni Phædrus lýsir Plato hvernig sálin
fæðist aftur og aftur til jarðarinnar
ýmist sem maður eða dýr: — Zeus
faðir og guð manna og dýra ekur
vængjuðum vagni sínum um himin-
inn og fylgist með öllum hlutum á
himni og jörð. — Fylking guða og sálna
fylgja honum og hver þeirra vinnur
sitt ætlunarverk. — Eftir hringför sína
um jörðina heldur fylkingin á bratta
himinhvelfingarinnar til hinnar dýrð-
legu veizlu, sem þeim er búin á himn-
um. Hervagnar guðanna fljúga léttilega
upp himinbogann. — Aðrir fylgja með
erfiðismunum, því fákurinn, sem vagn-
inn dregur er viðsjáll gripur, og ef sá,
sem á taumunum heldur handleikur
þá ekki með öruggri og styrkri hendi,
rennur hann niður til jarðarinnar aft-
ur, þar sem sálin tekur á sig klafa
þrælkunarinnar.
Sálir guðanna ná tindinum, stíga nið-
ur úr vögnum sínum og ganga til full-
sælu hins æðsta himins. Slíkt er líf
guðanna. Þeir sem fylgja þeim bezt
komast aðeins nógu langt til að skyggn-
ast inn í eilífðina og sjá þar í sjón-
hendingu leiftur hins æðsta sannleika.
Síðan setjast þær að á hinum lægri
himnum. Hinar sálirnar sem þrá hinn
æðri heim en skortir þrótt til að fylgja
vögnum guðanna, hrapa niður í djúpin,
þar sem þær brjótast um og troða hver
á annarri. Margar brjóta vængi sína
og örmagnast. Þegar sálin er þannig
orðin ófær um að sjá hina háu sýn
eilífðarinnar reikar hún um í myrkri
gleymsku og spiliingar. Sálin missir
fjaðrir sínar og hrapar til jarðarinnar
og þar fæðist hún mörgum sinnum í
gerfi manns eða dýrs.
Tíu þúsund ár hljóta að líða áður en
sálin fær snúið aftur til ættlands síns.
— Á skemmri tíma vaxa sálinni ekki
vængir. — Svo kennir Plato í bók sinni
Phædrus.
Pythagoras var sama sinnis. Hann
kenndi að sálin færi fyrst eftir and-
látið til dánarheima en srleri siðan aft-
ur til jarðarinnar og fæddist þar aftur
sem maður eða dýr. Aðeins eftir að
sálin er orðin algjörlega flekklaus
hverfur hún aftur til hinnar eilífu upp-
sprettu, sem hún er runnin frá.
Forn-Egyptar álitu að sálin eftir
viðskilnað sinn við líkamann færi úr
einu gerfi í annað um þúsundir ára
til þess að afla sér reynslu og þekk-
ingar á öllum sviðum lífsins. Herodotus
segir: „Egyptar halda fram þeirri kenn-
ingu að sálin sé ódauðleg. Þegar lík-
aminn deyr hverfur hún í annað gerfi,
sem henni er búið“.
En þessar hugmyndir um sálnaflakk
(transmigration) er ekki hin indverska
kenning um endurfæðingu (reinkarna-
tion). Helztu heimspekingar Indlands
halda fram, að kenningin um sálna-
flakk hafi aldrei verið kennd í ind-
verskri heimspeki. — Jafnvel þegar á
stöku stað í Vedabókum er talað um
■ að menn endurfæðist sem hundar, kett-
ir, slöngur, fílar eða ljón, beri ekki að
skilja það í bókstaflegri merkingu,
heldur séu þessi orð notuð sem lík-
ingar til að lýsa mismunandi manneðli.
Slundum virðist að vísu sem mannin-
um miði aftur á bak eitthvert ákveðið
tímabil og hann getur jafnvel orðið að
siðlausum villimanni — en aldrei end-
urfæðzf sem dýr.
Kenningin um fortilveru sálarinnar
og endurfæðingar hennar til jarðar-
innar er sameiginleg aldri indverskrar
heimspeki og trúarbrögðum, og þaðan
hefur hún borizt um lönd og álfur.
Alexander mikli tileinkaði sér hana
í austurför sinni og eftir það varð hún
Persum vel kunn. Gyðingar kynntust
henni vegna persneskra áhrifa og vist-
ar sinnar í Babylon. Grikkjum barst
hún eftir sömu leiðum. — Philo heim-
spekingur frá Alexandríu, sem var
samtíðarmaður Krists prédikaði fortil-
veru og endurfæðingu meðal Gyðinga.
Jóhannes skírari er sagður vera Elíjah
endurborinn og í Talmud er sál Abels
sögð hafa endurfæðzt sem Seth og síð-
an Moses. — Kristur sjáifur talar einn-
ig um fortilveru sína áður en hann var
sendur til jarðarinnar sem sjálfsagðan
hlut. — Það er því ekki að undra þó
kristnir menn á fyrstu öldum kristn-
innar tryðu einnig á þessa kenningu
um endurfæðingu. — Origen og aðrir
kirkjufeður trúðu henni einnig og út-
breiðsla hennar varð svo ör meðal
kristinna manna að Justinian lét semja
sérstök lög á ráðstefnu sem haldin var
í Konstantinopel (538 e. Kr.), þar sem
svo var fyrirmælt að hver, sem að-
hylltist eða boðaði þessa kenningu
skyldi kallast trúvillingur og bannfær-
ast. — Margir voru síðan pyntaðir og
af lífi teknir af þessum orsökum.
Eftir þessar aðferðir skildist hinum
kristna heimi að kenningin um fortil-
veru sálarinnar er villa ein. — Enn 1
dag aðhyllist þó meiri hluti mannkyns-
ins þessa kenningu. — Jafnvel á vest-
urlöndum á hún sína fulltrúa. Heim-
spekingar eins og Kant, Schopenhauer,
Lessing, Seitz, Giardano Bruno,
Herder Schelling, Fichte og jafnvel
David Hume veita henni stuðning. —
Sömuleiðis vísindamenn eins og Huxley
og Flammarion og skáld eins dg Emer-
son, Walt Whitman, Tennyson og
Goethe.
★
En eins og áður er sa^t, — þó ýmsir
góðir menn á Vesturlöndum séu kenn-
ingunni hlynntir — eru þó mjklu fleiri
henni mótsnúnir. Og þeir hafa sín rök
fram að færa. — Margir eru þeirrar
skoðunar að tilvera mannsins hljóti
einhvers staðar að hafa byrjað og
spyrja: Hvar og hvenær var hin fyrsta
fæðing? Síðan glíma þeir við gátuna
gömlu um hvort fyrr hafi verið skapað
— eggið eða hænan!
Kom efnið fyrst og skapaðist andinn
síðan vegna eiginleika þess? Eða varð
andinn fyrst til og kom hann síðan til
jarðarinnar? — En þessar spurningar
eru rangar, vegna þess að spyrjandinn
slær því fyrst föstu án þess að sanna
það, að efnið eða andinn hafi orðið til
— eða að til sé algjört (absalut) upp-
haf nokkurs hlutar. Að áliti Indverjans
getur hvorki efni né andi hafa byrjað
að vera til — það er eilíft. Sál manna,
sem hlýtur alltaf að vera í tengslum
við einhverja tegund af efni eða orku,
sem er eitt og hið sama fyrirbrigði, á
sér heldur ekkert upphaf. Ef hún ætti
sér upphaf væri hún ekki raunveruleg,
því þá væri hún ekki eilíf. Það sem
byrjar og endar kemur og fer, svo að-
eins hið eilífa er raunverulegt í þeim
skilningi. Við segjum að guð, hin mikla
sál sálnanna, sé eilífur. Geislar þessarar
sálar eru sálir manna. — Ef sálin er
eilíf hljóta geislar hennar líka að vera
eilífir, því sálin er sál vegna geisla
sinna.
Til eru aðrir menn, sem segja að
kenningin um fortilveru hljóti að vera
röng, því ef við hefðum lifað í fyrri
tilverum mundum við muna eitthvert
brot þeirra. Þessi gagnrýni virðist hafa
nokkuð til síns máls, því hvað kemur
okkur við fortilvera, sem er eilíflega
gleymd og grafin? Ef við munum hana
ekki, sannar það að samhengi ein-
staklings vitundarinnar er rofið og að
rjúfa það jafngildir dauða. — „Því fer