Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1944, Blaðsíða 6

LESBÓK MORGUNBLAÐSTNS
fi2
fastlega, að öllúm hugsandi mönn-
um þótti mest um það vert á þeim
tímum, sem hjer segir frá, að eiga
sjer hugsjón — eina eða fleiri, sem
hann var reiðubúinn að fórna tíma
og kröftum, þótt lífsbaráttan væri
hörð var hún ekki bundin við mat-
inn eða magann einan. Auðvitað
fóru menn misjafnlega langt í
þessu, en það þótti þungur áfellis-
dómur um hvern mann, ef sagt var
með rjettu, að hann væri hugsjóna-
laus.
Guðmundur skólaskáld var mikill
hugsjónamaður; sennilega allt frá
bernsku. Og hann taldi, sem var,
að það væri mesta hamingja sín í
lífinu, að hann var stöðngt vax-
andi í baráttu fvrir göfugar hug-
sjónir.
Og hverjar voru þá hugsjónir
skáldsins?
Sú hugsjónin, sem honum var í
blóð borin, var aukning fegurðar
og háttprýði. Sjálfur þoldi hann
ekkert ófagurt eða ruddaiegt. Og
var bæði í kvæðum sínum og háttum
öðrum fyrirmynd um ]>essi efni.
Næsta af hugsjónun) skáldsins tel
jeg sjálfstæðishugsjónina, sem þá
mátti heita sameiginleg öllum þorra
Islendinga, utan lands og innan.
Guðmundur skáld var mikill bar-
áttumaður fyrir því, að Tsland yrði
alfrjálst sem fyrst, og taldi ekki
eptir lið sitt í því efni.
Af öðrum hugsjnum skáldsins
má nefna hindindishugjónina og
friðarhugsjónina. Af eigin raun var
Guðmundur dómbærari mörgum
öðrum um krapt bindindisins til
þess að bjarga. reisa við og skapa
nýtt. Hann var áður ofurseldur oki
Bakkusar og greip þá bjarghring
trúar, vonar og kærleiga og sá bjarg
hringur bar hann til nýrrar og bjart
ari, haniingjuríkrar tilveru. Opnaði
honum nýtt dásamlegt útsýni og
dáðríkt starf öðrum til björgunar.
Friðarhugsjónin varð einskonar
kóróna yfir síðustu æviárum ljúf-
lingsskáldsins. Hún gagntók hann
svo, að hann vildi helst tileinka
henni einni skáldgígju sína. Henni
helgaði hann sjerstakan ljóðaflokk,
sannan einlægan og vel kveðinn.
Nefndi skáldið flokkinn: Friður á
jörðu, og var það vel ljóst, að sumir
myndu brosa að. En honum var frið
arbaráttan ekkert gamanmál, en
jafnframt fullviss, að hans litla lóð
í vogarskálina með algerðum friði
á jarðríki, myndi ekki valda nein-
um tímaskiptum í vitfirringsæði
styrjaldanna, sem drepa alla sanna
menningu undir járnhæl sínum. En
skáldið vildi ekki standa aðgerðar-
iaus hjá í þessum efnum, heldur
veita góðu og rjettu máli alt það
lið, sem hann mátti. Og skáldið
átti þá bjartsýnu trú, að hið rjetta
og góða myndi sigra. Og við skulum
líka trúa á þetta sama; annars verð-
ur jarðtilvera okkar mjrrk og ömur-
ieg. Eins og nú stendur virðist frið-
arhugsjón skáldsins óralangt frá því
að ná landi eða komast til hafnar.
En hver veit? Máske hið ægilega
styrjaldarbál verði nokkurskonar
hreinsunareldur eða skírnarlaug frið
arhugsjónarinnar, sem festi hana í
sessi og veiti henni næði til þess að
gróa fast í huga og hjörtum allra
þjóða.
Við vitum að það er svo um
skáldin, að þeir eru sjáendur þess
ókomna. Sumar sýnir þeirra eða
drauinar rætast snemma, aðrar síð-
i
ar, en allar rætast þær seint um
síðir á okkar einstaklingsmæli-
kvarða, og ekki sízt friðarhugsjónin
eða draumurinn, sem er mikilvæg-
asti draumurinn. seni mannkynið
getur gert að veruleika.
Guðmundur skáld mun alla æfi
hafa verið trúhneigður maður, eða
svo var ]>egar jeg kynntist honum
fyrst. En enginn var hann kirkj-
unnar maður fremur en mörg önn-
ur íslenzk skáld á þeim tímum —
og síðar. En þetta átti fyrir sjer
að breytast. Með lestri og sjálf-
íhugun varð skáldið sannfært um
annað líf og guðlega forsjón, og
upp frá því átti hann samleið með
kirkjunni, bæði í orði og verki. Er
jeg ekki frá því, að hvarflað hafi
að honum um skeið, að athuga
möguleika til prestsstarfa, en víst er
að eilífðarmálin tóku hug hans
fanginn og einkum kenningar guð-
spekinga, sem skáldið kynnti sjer
af mestu kostgæfni.Hjer eins og ann
arstaðar, vildi skáldið fræða aðra
um-það, sem mikilvægt og heillandi
var honum sjálfum. Ritaði Guð-
mundur nokkuð um guðspekina og
skáldgígja hans varð nú að mestu
helguð trúarljóðum. Eru þau mörg
dýrmætar perlur, bæði sökum feg-
urðar, dýprar sannfæringarvissu og
innileiks. Og hvernig mátti annað
verða, ]>ar sem skáldið hafði eignast
þá bjargföstu trú, að lífið væri
guðleg gjöf, sem hver og einn ætti
að gera ^em ávaxtaríkasta, ekki
einungis fyrir sjálfan sig eða sam-
landa sína, heldur að heimsins börn
væru öll bræður og systur, sem sa*n-
einast ættu í trú, von og kærleika.
Skáldharpan var einnig guðleg
gjöf, dýrmætur arfur, sem varð að
skila miklum ávöxtum. Skáldið var
á sama sjónarhól um viðhorf lífsins,
sem hann túlkar svo í upphafi minn-
ingarkvæðis um Jónas Hallgríms-
son, listaskáldið góða:
Huldusöng við ljúflingslag,
listaskáldið okkar góða.
heim í Gimli ljóss og ljóða
líða hevrir þú í dag;
þangað vfir þöglan geim,
þýðust ljóðin óma á kveldi,
helguð okkar hjartans eldi,
hörpu þinnar tónaveldi,
það var ekki af þessum heim.
Framh. á bls. 72.