Lesbók Morgunblaðsins - 05.06.1938, Blaðsíða 1

JAtorjgtfnMaifattM!
22. tölublað. Sunnudag'inn 5. júní 1938. XIII. árgangur.
li*follUrpr<ntlBlð]> k.f.
Guðmundur Friðjónsson:
HVÍTASUNNA
Mýmörg orð tungu vorrar eru
svo kjarnarík, eða þá svo
fögur, að hversdagslegri athvgli
sjest yfir verðmætin.
Það er að vísu þakka vert, eða
viðurkenningar, að fleiri menn
í landi voru eru nú laglega rit-
færir en verið hafa nokkuru sinni
áður og hafa þeir tunguna á valdi
# ’f
smu svo vel, að þeir mega heita
andlega bjargálna. .En á hinn bóg-
inn verður eigi breitt yfir þá
sorglegu siaðreynd, að fjöldi
manna, sem fengið hefir barna-
skóla tilsögn og meiri en hana,
skilja alls ekki til hlýtar vand-
aða íslensku, forna nje tinga, og
bera fram orð og setningar svo
afkáralega, að furðu sætir.
Sumir Vestur-Islendingar, sem
koma hingað heiin, hafa fundið
þetta og furðað sig á, enda mæla
þessir menn málið betur en fjöldi
fólks lijer heima. Sá ljóður, sem
er mestur á framburði orða og
setninga, er sá injálmandi seim-
ur, sem dreginn er, ásamt óskýr-
um framburði.
Stíikostin fornsagna vorra eru
m. a. fólgnir í orðavalinu. Tök-
um t. d. jiessa setningu í Njálu
um Kaupa-Hjeðinn liinn illa:
„Eigi er þar hins verra eftir
von, er slíkur ferr fyrir“. Eða
málsgreinin í Eddn um mjólkur-
lindina í Valhöll, sem brynnir öll-.
um Einherjum: . Þat hlýtur at
vera gevsi-hagleg geit“.
í þeim setningum og ótal slík-
um feist mikið efni, en þar að
auk eru setningarnar orðaðar svo
sem.best má verða.
*
Vegna þess, hve þorra manna
sjest yfir kosti tungunnar, eiga
þeir höfundar auðveldari aðgang
að meginþorra manna, sem eru
málrófsmenn, en hinir, sem leggj-
ast djúpt.
Fegurð sumra fornyrða nýtur
sín þá fyrst, er þau eru vand-
lega gaumgæfð. Þeir sem búa ná
lægt fossi eða brimsjó, hætta að
taka eftir fossniðinum og briin-
ldjóðinu, þegar til lengdar læt
ur — missa þá athygli. Á svip-
aðau hátt fer fegurð dásamlegra
orða fram hjá athyglinni — orða
sem alkunn eru frá barnæsku, en
enginn hefir lialdið á lofti, sjer-
staklega.
Eitt þessara dásamlegu mál-
blóma, sem vjer svo að segja
göngum á, í hugsunarleysi van-
gæslunnar, er orðið Hvítasunna.
Jeg skal játa það, að jeg var kom-
inn langt yfir barnsaldur, þegar
mjer varð Ijós fegurð og þýðing
þessa orðs. Orðin hátíð og stór-
hátíð eru mikillar náttúru — gefa
í skyn að sú tíð sje há, þ. e. há-
leit, sem um er að ræða. En meiri
fagurfræði birtist í Hvítasunnu-
heltinu. Nýlega aflaði jeg mjer
vitneskju um þýðingu nafnsins
með því móti að leita tiI fornra
heimilda. Þær sögðu svo frá:
Þegar skírnarathöfnin kom til
sögunnar á Norðurlöudum var
vortíðin valin, til þess að forðast
kulda. sem annars varð ónota
legur og jafnvel háskalegur
heilsu, af því að fólkinu var gerð
kaffæring, ungum og gömlum. Víð-
ast hvar í Norðurálfu er vortíð
in sest að völdum um það leyti
sem Hvítasunnuhátíð er dagsett.
Norrænan virðist liafa verið hænd
að þeirri málfegurð, sem orðið
sunna býr yfir — Sunnhörða
land, Si nmriæri, Sunnefa, Sunnu-
dalur o. s. frv.
Hvíta-sunna dregrr nafn af *
hvítavoðum. En svo hjetu þau
línlök, sem nýskírðir menn voru
færðir í. Hvítan er nátengd
trúnni: Hvíta-Kristur, Baldur
hinn hvíti; sá litur var á friðar-
skildi. Líkklæði eru mjallhvít enn
í dag. Fyrir 1000 árum þótti
hvíta í yfirbragði Mýramanna
fögur (Helga hin fagra), Þor
steinn hvíti.
Svo virðist sem nýskírðir menn
hafi verið í hvítavoðum þó nokk
urn tíma. Því að þess er alloft
getið í fornum fræðum, að einn
og annar nýskírður maður liafi
andast í hvítavoðum, rosknir
menn að vísu, en ]>ó eigi svo, að
komnir værn að fótum fram. Einn