Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.1928, Blaðsíða 4

44
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Þnsnnd og ein nólt.
Uppruni hinna heimsfræjfu æfintýra.
i
Eftir Peter de Hemmer Gudme.
Kii lívrópumaSur með meSal
|x*kkirifíu að nefua ]>au rit, er
einkeuna mest arabískar bókment-
ir. mun liann eflaust nefna Kór-
aninn og Þúsund o;í eina nótt.
En iærður Arabi eða Asturlanda-
træðingur myndi ekki samsinna
]iví. Arabinn myndi að vísu við-
urkenna þetta, iivað Kóraninn
snertir. en er minst væri á Þtísund
og eina nótt myndi hann hrista
höfuðið með fyrirlitningu. Aust-
urlandafræðingtírinn myndi flýta
sjer að gefa þær upplýsingar, að
málið á Kóraninum væri ekki
gulláldar-arabíska og kenningarn-
ar, sem hann flytur, væru soðnar
upp úr Gyðingdómi og kristin-
dómi, en um efni Þúsund og einn-
ar nætur myndi hann segja, að
það væri að uppruna til komið frá
Indlandi um Persíu. í stað þessara
rita myndu báðir þessir lærðu
menn vísa til hinna frægu arab-
ísku kvæða, sem eru hin full-
komnustu frá sjónarmiði forms og
listar. En að lærðu mönnunum
sleptum, mjrndi allur fjöldinn af
Aröbum svara alveg á sama hátt
og Evrópumenn. Kóraninn er trú-
arbók þeirra, en Þúsund og ein
nótt er ómetanlegur fjársjóðu'r
ágætra æfintýra, sem fær menn
til að gleyma hversdagslegum sorg
um og áhyggjum. Ekkert gefur
eins ljósa hugmynd um andlegt
líf þjóðanna og æfintýri þeirra
og þjóðkvæði. í þeim speglast
þeir hæfiieikar, er einkenna þjóð-
irnar mest. Hugmyndaflugið á þar
ómarkað svið. Snillingar í kotungs-
ltlæðum, óþektir og gleymdir í
myrkri aidanna, hafa lagt sinn
skerf fram til þess að skapa lista-
verk, sem aðrir, er hafa farið á
mis við náðargáfuna, hafa varð-
veitt og geymt frá kyni til kyns,
uns ritlist og prentlist koma til
sögunnar og útrýma sagnaþulun-
um gömlu. Það er því vottur um
frjótt andleg líf hjá alþýðu manna,
að Aröbum hefir tekist að skapa
auðugasta og víðlesnasta æfintýra-
safn, sem til er í heimi og nýtur
framúrskarandi vinsælda, ekki að
eins í Austurlöndum, heldur líka
hjer í Norðurálfu.
Frægð Þúsund og einnar nætur
hjer í álfu á rót sína að rekja til
hinnar frönsku þýðingar Antoine
Gallands árið 1702, en jókst um
ailan helming eftir leiðangur Na-
póleons til Egyftalands og við
sigur rómantísku stefnunnar í ev-
rópískum skáldskap. Mörg skáld
sóttu yrkisefni sín til þessara æf-
intýra. svo sem Tieek, Oehlens-
sehlager og Victor Hugo. Efnið í
,Aladdin‘ eftir hinn danska skáld-
jöfur, er einmitt sótt í þýðingu
Gallands.Menn mega ekki láta sjer
detta í bug, að rómantísku skáldin
hafi dregið fram raunverulegar
myndir af Austurlöndum, sem þeir
höfðu aldrei augum litið. Allar
lýsingai* þeirra og hugmyndir
stafa frá Þúsund og einni nótt,
sem gefur ekki neina raunsæa
þjóðlífslýsingu, heldur bregður
upp myndum af fegurstu æfin-
týrahöllum, draumum og hugsjón-
um Austurlandaskáldskapar.
Þó að áður væri sagt, að Þúsund
og ein nótt væri verk Araba, er
það elcki nema hálfur sannleikifr.
Þúsund og ein nótt er safn æfin-
týra frá ýmsum löndum og ýmsum
tímum. Höfundur þéirra æfintýra
eru allir óþektir. Stofninn í ritinu
er ekki arabiskur, heldur þýddur
úr petnesku máli, sem kallast Peh-
lewi. Þar á meðal er hin eiginlega
umgerð sagnanna, skáldsagan um
Ibræðuiúia tvo, konungana, sem
komast að því að drotningar þeirra
eru þeim ótrúar. Af því gerist
annar þeirra sto tortryggur við
konur yfirleitt, að í hvert sinn,
er hann kvænist nýrrri komi, lætur
hann taka hana af iífi morguninn
eftir brúðkaupið. Loks gengur
hann að eiga dóttur ráðgjafa síns,
hina fögru og vifru Shahrazad og
henni tekst að bjarga lífi sínu
og binda enda á þetta ljóta athæfi
konungsins með Jiví að segja hon-
um, eða rjettara sagt. systur sinni,
er hún fær að hafa hjá sjer í brúð-
arherberginu, brot af sögu hverja
nótt. Er hún svo liyggin að hætta
jafnán sögunni í miðju kafi og
vekja þannig eftirvæntingu kon-
ungs og forvitni, svo að hann frest-
ar jafnan aftökunni til þess að fá
að heýra áframhaldið.Þannig tekst,
heuni að lialda konungi í skefjum
í þúsund og eina nótt með dauða-
dóminn sífelt vofandi yfir sjer.
En á þessum tíma elur hún hon-
um þrjá sonu og fyrir það leggur
hann niður hatur sitt til kvenna
og gefur lienni líf fyrir fult og alt.
Arabiski sagníræðingurinn Mas-
cudi, sem var uppi á 10. öld, segir
á einum stað, að þessi umgerð æf-
intýranna sje þýdd úr riti á
Pehlewi-máli, er hjet Hezar ef-
saneh („Þúsund sögur“), en á
arabisku var það nefnt „Þúsund
nœtur“ (alf lajla.) (Að nafninu
var síðár breytt í Þúsund og em
nótt (alf lajla wa lajla) stafar
eflaust af því, að Austutlandabú-
um er yfirleitt mjög lítið gefið
um jafnar tölur). Mestur hluti
Pehlewi bókmentanna er þýddur
úr indversku og svo mun vera um
umgerð ÞúSuíid og einnar nætur
og elstu æfintýrin. Þetta innskots-
kerfi, að fljetta eitt æfintýri inn
í annað eða mörg inn í eitt, ei*
lireint indverskt einkenni. Hetj-
urnar í æfintýrunum láta ekkert
tækifæri ónotað, jafnvel í mesta
lífsháska, til þess að áminna sjálf-
an sig eða aðra með því að segja
eitt eða tvö vel valin æfintýri, eins
og í sögunni um „Fiskimanninn
og tröllið,“ sem einnig stafar frá
Indlandi, æfintýralandinu milcla.
Það, sem helst einkennir þennan
elsta. hluta Þúsund og einnar næt-
nr, eru andarnir, sem látlaust
koma fram á sjónarsviðið og hið
mikla liugmyndaflug, sem kemur
í Ijós bæði í máli og atburðum
Eftir að Hezar efsanch var þýdd
á arabisku á 8.—9. öld, jóskt, æfin-
týrasafnið með tveimur nýjum
sagnaflokkum. Annar stafaði frá
Bagdad, bústað kalífans og þáver-
andi höfuðstað arabiskrar menn-
ingar. Flestar þessara sagna eru
tengdar við hinn lítilmótlega kal-
ífa Harun ar-Rashid (786—809),
sem æfintýrin hafa gert að um-
þyggjusömum og rjettlátum dóirp