Dagblaðið Vísir - DV - 23.12.1989, Blaðsíða 43

LAUGAKDAGUR 23. DKSEMBEK 1989. :
51
í fjársjóðsleit
Við lestur á íslendingasögum fer ímyndun-
araflið oft af stað og getur spunnið af sér
margháttuð ævintýri. Úr þessum ævintýrum
verða svo stundum til skemmtilegar bækur
eins óg Silfur Egils. Þannig æxlast bækur af
bókum.
Gunnar, sem er á fjórtánda ári, og Snorri
bróðir hans, sem er níu ára, eru á ferð með
foreldrum sínum í París þegar þeir fyrir til-
viljun rekast á merka ferðabók frá síðustu
öld. í bókinni er ýmislegt forvitnilegt um
forna sögustaði á íslandi og örlagaþræðir
bræðranna fara brátt að spinnast á óvæntan
hátt. Það rifjast upp sagan um Egil Skalla-
gríms^on og ýmsar spurningar vakna? Var
hann í rauninni nokkurn tíma til? Er sagan
um hann skáldverk eitt eða er óhætt að trúa
henni? Gengur Egill kannski aftur?
Glaðbeitt frásögn af mannlegum samskipt-
um gerir þetta skáldverk lifandi og skemmti-
Bókmenntir
Anna Hildur Hildibrandsdóttir
legt. Af hverju heitir það matarsmekkur þeg-
ar mamma vill ekki fara á hamborgarastað
en matvendni þegar strákarnir vilja ekki
borða einhverja baunarétti? Hvað er svona
fínt viö krotið í þessari gömlu bók þegar
bókakrot er yfír höfuð bannað? Og hver er
munurinn á kúk- og pissbröndurum, sem
þeir bræðurnir segja, og einhverjum klósett-
húmor á mynd sem mamma og pabbi kaupa?
Fullorðna fólkinu tekst alltaf að rökstyðja
allt á ótrúlegan hátt. Það er líka jarðbundið
og krefst skýringa á öllu. ímyndunaraflið
leikur hins vegar lausum hala hjá bræðrun-
um og leiðir þá út í ótrúlegt ævintýri.
Höfundurinn fléttar hér saman sögu úr
nútímanum og atviki úr Egilssögu þannig
að úr verður óvænt spennusaga. Sigrún Dav-
íðsdóttir kann líka vel til verka. Hún skapar
spennu með því að hægja á frásögninni, not-
ar tilvísanir og fyrirboða. Spennan er stig-
mögnuð en aldrei neitt gefiö fyrirfram.
Hér er á ferðinni vönduð og metnaðarfull
saga og þótt hún sé flokkuð sem unglinga-
saga á hún fullt erindi til allra sem kunna
að meta góðar bókmenntir.
Vonandi heldur Sigrún áfram á sömu
braut. Ég hlakka alla vega til að fá meira að
heyra.
Sigrún Daviðsdóttir:
Silfur Egils.
Almenna bókafélagið — 1989.
Merming
Sigrún Davíðsdóttir.
Þorgrímur Þráinsson
Hetjudraumar
í bókinni Með fiðring í tánum fylgjast les-
endur með þroskasögu Kidda yfir sumartím-
ann. Hann er mikill áhugamaður um fótbolta
og æfir með Æskunni. Reyndar er hann
nokkuð glataður til að byrja með en alveg
staðráðinn í því að verða meistari. Hann
veröur að segja skilið við liðið sitt yfir sumar-
tímann þegar hann fer í sveit hjá afa sínum
og ömmu. Honum þykir það súrt í broti en
er staðráðinn í að láta það ekki hafa áhrif á
sig og æfir sig af kappi. Hann spilar fótbolta
með sveitaliðinu, sveiflar sér í köðlum í hlöð-
unni, hleypur og gerir hvað eina það sem
getur gagnast honum í þeim ásetningi að
verða meistari í fótbolta.
í sveitinni gerast líka ýmis ævintýri. Ástin
gerir vart við sig, töffararnir í sveitinni láta
finna fyrir sér og Tryggvi vinur Kidda kemur
í heimsókn. Kiddi læðist ásamt vinum sínum
upp á dularfullt kirkjuloft til að athuga hvort
krassandi þjóðsaga á við rök að styðjast og
rúnturinn meö elskunni er farinn á traktor.
Þegar líður að hausti fer Kiddi aftur til
Reykjavíkur. Hann er stæltur og sterkur eft-
ir sveitaveruna og slær í gegn í síðasta leik
Æskunnar þetta sumar.
Bólcmenntir
Anna Hildur Hildibrandsdóttir
Sagan um Kidda er fyrsta bók Þorgríms
Þráinssonar. Þorgrímur þekkir vel þann
heim sem hann er að lýsa og gerír honum
góð skil um leið og hann fléttar ágætis sveita-
sögu saman við. Sagan er einlæg og skemmti-
leg og það er það besta við hana. Það versta
við hana er hins vegar að hún er hroðvirknis-
lega unnin. Þótt textinn komi öllu sínu til
skila hefði höfundur mátt fága hann betur.
Þaö verður svo ekki hjá því komist að gagn-
rýna afleitan prófarkalestur og illa unnið
umbrot sem veldur því að texti situr skakkur
á síðum æði víða í bókinni. Best er kapp með
forsjá. Þessi hroðvirknislegu vinnubrögð eru
leiðinlegt lýti á annars góðu verki.
Meö fióring í tánum.
Þorgrimur Þráinsson.
Frjálst framtak hf. 1989.
Viðtöl við Havel
Þetta er samtalsbók, um ævi og viðhorf
þess manns sem vísast verður nýorðinn for-
seti Tékkóslóvakíu þegar þessi pistill birt-
ist.
Tékkneski útlaginn Karel Hvizdálá spurði,
en Havel svaraði. En þetta er ekki ein af
þeim bókum sem er tekin upp á segulband
á einni viku og skrifuð upp eftir því á tveim-
ur. Havel er frægur fyrir vandvirkni og tók
sér langan tíma í að skrifa svörin. Bókin er
samin á árunum 1985-6, en kom út á dönsku
nú í haust. Ekki get ég dæmt um þýðinguna,
en textinn er prýðilegur aflestrar, í senn
nákvæmur og auðskilinn.
Havel rekur ævi sína í stórum dráttum.
Hann fæddist í október 1936, var semsé tólf
ára við valdatöku kommúnista 1948. Þá átti
fjölskylda hans að flytja frá Prag, því hún
var af borgarastétt, og nú áttu böm úr verka-
lýðsstétt að sitja fyrir skólagöngu. Havel fór
þá að vinna í verksmiðju, en þar með öðlað-
ist hann rétt til að sækja kvöldskóla. Erfitt
var fyrir hann að fá að læra það sem hann
mest langaði til, bókmennta- og leikhús-
fræði. En það er nú svipað og hjá t.d. dönsk-
um ungmennum nú á dögum. Hann fór að
vinna sem sviðsmaður hjá litlu leikhúsi og
kynntist þar vel hvers kyns leikhússtarfsemi
og viðbrögðum áhorfenda. Þar fór hann fyrir
alvöru aö semja leikrit en það hefur verið
aðalstarf hans síðan. Fyrsta leikrit hans var
flutt þegar hann var 27 ára, 1963, en allt frá
gagnbyltingunni í ágúst 1968 hefur verið
bannað að flytja verk hans í Tékkóslóvakíu,
en þau hafa verið leikin víða erlendis. Það
er fróðlegt að lesa greinargerð Havels fyrir
því hvernig hann fór að því að semja leikrit,
Bókmermtir
Örn Ólafsson
án þess að sjá þau nokkurn tíma flutt, áratug-
um saman.
Engin hetjusaga
Havel hefur verið ódeigur að segja skoðan-
ir sínar, allt frá því að hann kom fyrst fram
á rithöfundafundi, um tvítugt. Fyrir bragðið
hefur hann verið fangelsaður hvað eftir ann-
að undanfarin tuttugu ár, lengst í fjögur ár,
1979-83, og enn fjóra mánuði sl. vor. Þetta
var umbun fyrir stjórnmálastarf Havels sem
hann segir rækilega frá í bókinni, bæði
skipulagningu einstakra mótmælaaðgerða,
og þó einkum frá starfi Charta 77 sem hann
var helsti leiötogi fyrir. Þau samtök voru
stofnuð eftir Helsinkisáttmálann og hafa
ekki annað gert en að mótmæla brotum tékk-
neskra stjómvalda á þessum sáttmála sem
þau höfðu sjálf undirritað.
Þetta er engin hetjusaga, Havel segir skil-
merkilega frá veikleikum sínum eins og öðru
og rekur einnig hvað var í húfi hverju sinni
hvað það hefði getað kostað að bregðast öðru-
vísi við. Þannig leiðir hann rök að því að
með meiri óbilgirni hefðu tékknesk stjórn-
völd vel getað hindrað innrás Varsjárbanda-
lagsríkjanna haustið 1968. í þessu sambandi
segir hann einnig frá ritdeilu sinni um þetta
mótmælastarf viö Milan Kundera (höfund
skáldsögunnar Óbærilegur léttleiki tilver-
unnar). Kundera sagði að það þýddi ekkert,
föngum yrði ekki sleppt þótt Charta 77 safn-
aði undirskriftum til að krefjast þess, og því
væru þessir mótmælendur bara að auglýsa
sjálfa sig með þessu. - Lesendur DV hafa
væntanlega heyrt þetta viðhorf áður. - En
Havel svaraði því tíl, að þessar mótmælaað-
gerðir hefðu leitt tíl stöðugra framfara í
mannréttindum, með því að þrengja að
stjómvöldum, virkja æ stærri hluta almenn-
ingsálitsins gegn þeim. Þau orð sýnast mér
hafa sannast á síðastliðnum vikum, friðsam-
leg byltíngin í nóvember byggðist vitaskuld
á margra ára starfi við að stappa stálinu í
almenning.
Bölsýni
Þessi stjórnmálafrásögn er stórfróðleg, en
ekki er síður varið í hugleiðingar Havels um
ritstörf sín. Hann byrjaði í leikritun fárán-
leikans. Hér er merkileg greinargerð fyrir
því hve mikilvægt hljómfallið sé í leikritum
hans, og er þá viðbúið að það skili sér ekki
alltaf vel í þýðingum. Ég hefi aðeins séð eitt
leikrit hans, Opnun myndlistarsýningar
(Vernissage). Mér fannst það ekki stórmerki-
legt, það beindist mest að því að afhjúpa
stéttaandstæður meðal hsta- og mennta-
manna í Tékkóslóvakíu, og afleiðingar þess,
efnislega og andlega að beygja sig fyrir
stjómvöldum eða hafna því. Havel hafði m.a.
verið legið á hálsi fyrir að vera óþarflega
nærgöngull við einkalíf vina og ættingja í
leikritum sínum. Hann svaraði því til, að
hann afhjúpaði ekki síður eigið einkalíf í
leikritunum, enda hefði skáld fyrst og fremst
skyldum að gegna við verk sitt, efnið yrði
Václav Havel.
að fá að þróast að eigin hætti. Ennfremur
undraðist fólk bölsýnina í mörgum leikrit-
anna, og fannst hún í einkennilegri mótsögn
við stjórnmálastarf Havels því verkin sýndu
hvergi vonarglætu né jákvæðan valkost.
Havel svaraði á þá leið að „fyrirmyndar-
hetjan“ í hans verkum væri áhorfendur sjálf-
ir. Frammi fyrir magnaðri illskunni á sviði
hljóti þeim að hugkvæmast valkosturinn, hið
góða. „Ef ég sýni það á sviðinu, tek ég frá
áhorfendum möguleikann á að skapa þennan
valkost, en einungis sem sköpunarverk
þeirra getur hann haft gildi.“
Hér er semsé sami lýðræðisandinn sem í
stjórnmálastarfi Havels. Hann telur sig ekki
vera sósíalista, eftír allt sem á undan er geng-
ið, hafnar þó auðvaldskerfinu, en hitt er
augljóst að hann er byltingarmaður.
Václav Havel: Fjernlorhor
(241 bls.) Gyidenda! 1989.