Eimreiðin - 01.01.1901, Blaðsíða 69

69
og þegar svo er komið, þá er sannarlega voði á ferðum. Heiðnir
menn efna til mannblóta til sigurs hinum forna átrúnaði, en höfðingjar
kristinna manna bindast því heiti, að helga guði líf sitt um tíma og
eilífð, til framgangs hinum nýja sið. En þrátt fyrir hið brennandi
hatur, heift og ofstæki, er þó löghlýðnin svo sterk á báðar hliðar, að
þeir bæla niður hinar æstu tilfinningar, beygja sín dramblátu og þver-
úðarfullu hjörtu undir ok þeirra laga, sem þeir höfðu sjálfir sett sér,
og gangast undir að hlíta úrskurði gjörðarmanns. í saunleika! ég þekki
ekki það þing, hvorki á íslandi né annarsstaðar í heimi, sem verð-
skuldi meira frægðarorð en þetta þing, og maður verður að vera jafn
stirðhentur og B. Th. Melsteð, til þess að geta ekki gjört mönnum
það ljóst.
í þessum frásögnum um söguöldina hefur höf. yfirsést að skýra
frá hinum helztu höfðingjum landsins, mönnum, sem höfðu djúp og
víðtæk áhrif á sinn tírna, eins og t. d. Snorri goði, Gizur hvíti, Guð-
rnundur ríki o. fl. Hann nefnir þá aðeins lauslega á nafn i sambandi
við þau mál og viðburði, sem hann er að skýra frá, en gjörir sér
ekkert far um að einkenna þá hvern fyrir sig. Yfir höfuð að tala er
lýsing höf. á söguöldinni lítt fullnægjandi. Honum tekst afls eigi að
gefa mönnum verulega ljósa hugmynd um þetta glæsilega og svipmikla
tímabil. þær einustu hliðar af menningarsögunni, sem hann skýrir við-
unanlega frá, er fyrirkomulag alþingis (bls. 39) og kaupmenn
og siglingar (bls. 80). Fyrri kaflinn gefur allgóða hugmynd um al-
þingi og dómaskipun, og hefur höf. verið búinn að glöggva sig á því
atriði fyrir nokkrum árum (sbr. Um alþingi í >. Prjár ritgjörðir«, Kh. 1892).
Lýsingunni á verzlun ogsiglingum hefur hann gjört svo hátt undir höfði, að
hann hefur varið til hennar rúmum 6 bls. Stafar þetta líklega af því,
að hann endur fyrir löngu fékk sérstakan styrk til að rannsaka það
mál, og ætlar nú að kvitta fyrir hann. Ekki getur það verið af því,
að þetta atriði sé merkara en svo mörg önnur atriði í menningarsögu
þjóðarinnar. Þessir 2 kaflar og svo kaflinn um Gretti Ásmundar-
son og skóggang (bls. 72) eru langskýrastir og bezt sagðir, og hefði
betur farið, að höf. hefði haft fleiri slíka. þó hef ég dálítið að athuga
við kaflann um kaupmenn og siglingar. Höf. getur þess (bls. 82), að
til þess að ná virðingu manna, þurftu menn að hafa eitthvað til síns
ágætis »það gat verið ýmislegt, en fátt veitti meiri virðingu en auð-
æfi. Fyrir hreysti, vígfimi og andlegt atgjörvi máttu menn og verða
frægir«. Já, ég held það svari því! Sögurnar okkar eru frá upphafi
til enda skrifaðar til að vegsama hreysti, vígfimi og andlegt atgjörvi,
en ekki auðæfi. það mun vera örðugt að benda á nokkurn sögu-
gæðing, sem hafi unnið sér virðingu manna og orðið frægur fyrir auð-
æfin ein eða mest fyrir þau. Að því er þetta snertir, finst mér kenna
ónákvæmni hjá höf., en í stuttum atþýðuritum, þar sem ekki er rúm
fyrir víðtækari skýringar, verður að vega hvert orð nákvæmlega, til að
girða fyrir allan misskilning.
þá hefur höf. máls á tímabilinu 103O—in8, sem hann kallar
fri ðaröldina. Fyrstu kaflarnir eru um útlenda biskupa, ísleif Gissur-
arson, Gissur ísleifsson og Jón Ögmundsson, og er mun betur gengið
frá þessum köflum öllum, en köflunum í fyrra hluta bókarinnar. þó