Eimreiðin - 01.05.1896, Síða 43

12}
í blóðinu (t. a. m. miltisbrandsbakterían), gjörðu aðallega rnein
með því, að ræna rauðu blóðkornin súreíni því, er þau eru að
flytja frá lungunum út um allan líkamann, hinum frutnlunum til
viðurværis, og ályktuðu það af því, að slíkt blóð er dökkt sem
blóðæðablóð (er rennur frá frumlunum út til lungnanna til að
sækja aptur súrefni). Þetta er að nokkru leyti rjett, því að auð-
vitað hljóta bakteríurnar að fá það súrefni, er þær þurfa með, frá
blóðinu, en aðalskaðsemi þeirra er þó ekki í þessu tolgin. Nú vita
menn, að allar bakteríur framleiða við æxlun sína og þróun í dýr-
unum ýms eiturefni, sem svo annaðhvort beinlínis skaða eða drepa
hverja einstaka frumlu eða óbeinlínis með því, að lenda í blóðinu
og gjöra rauðu kornin óhæf til að taka í sig súrefnið og flytja
það. Þessu til sönnunar má geta, að blóðið er opt dökkt í þeim
skepnum, er dáið hafa af eitri, sem ekki stafaði frá bakteríum og
því ekki um neina súrefniseyðslu að tala. Sömuleiðis getur ekki
hin eldri skoðun náð til þeirra baktería, er alls ekki þola súrefnið,
en gjöra þó lík spell og hinar; má hjer nefna til bakteríu þá, er
veldur stjarfa (stífkrampa); hún þolir ekki súrefnið og getur því
ekki lifað í blóðinu; þar á móti situr hún í sárum þeim, er hún
hefur komizt í, og bruggar þar eitur, sem svo kemst inn í blóðið
og berst með því um allan kroppinn. Það er þó að eins eitur
hinna illkynjaðri baktería, sem lendir í blóðinu. Sumar bakteríur,
sem í sjálfu sjer eru ekki mjög illkynjaðar, geta valdið miklum
meinum, þegar svo úir og grúir af þeim, að þær þrengja að fruml-
unum eða stöðva blóðrásina í háræðunum. Þær geta og tekið sjer
bólfestu í einstökum líffærum og ónýtt þau, og valdið þannig dauða
skepnunnar.
Til þess þó að geta gjört verulegt mein, verða bakteríurnar
að komast inn í vefi dýrsins, inn fyrir yzta lag hörunds og slím-
hinna, þangað sem þær fá næga vætu, næringu og hita. Reyndar
geta sumar þeirra valdið megnum sjúkdómum með þvi, að lifa og
vaxa í görnunum og framleiða þar eitur, sem svo kemst inn i
blóðið, án þess að sjálfar bakteriurnar komist með. En bótin er,
að dýrin eiga góða verju bæði í hörundinu og slímhinnunum, þvi
að frumlur þær, er mynda yzta iag þeirra (Epilheliet), eru þannig
gjörðar, að þær standast nær allar árásir bakteríanna, en þó því
að eins, að þær og innbyrðis samband þeirra sje óbrjálað. — Sje
þvi hörundið óskaddað, þarf tæplega að óttast bakteríur; þó geta
þær stundum nuddazt, t. a. m. undir reiðingi, inn í svitaholurnar
og framleitt smákýli. Miklu veikari en hörundið eru þó slimhinn-
urnar, enda þola þær miklu ver öll ytri áhrif og þarf lítið til þess,
að smábil (örsmá sár eða rifur) komi á milli frumlanna. Auk þess
geta bakteríur lifað lengur eða skemur i slími þeirra og hafa þvi
hæginn á að komast inn við hið minnsta tækifæri. Eitt afþví, er
þær þola illa, er kuldinn; hann veikir þær svo, að bakteríur hæg-
lega geta sloppið inn. Innkuls eða kvef skoða menn nú sem
bakteríusjúkdóm; væru bakteríurnar ekki við hendina, mundi slím-
hinnan sýkjast miklu minna, enda hafa menn tekið eptir þvi, að
miklu er mönnum ókvefgjarnara úti á reginhafi en í borgum og