Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1977, Page 85

INGMAR JANSSON
BEIT AF AUSTURLENSKRI GERÐ
FUNDIN Á ÍSLANDI
Austurlensk belti víkingaaldar og evrasískt
samhengi þeirra.
1 Skógum undir Eyjafjöllum, Rangárvallasýslu, er eitt besta
byggðasafn á Islandi. Flestir safngripirnir varða þjóðlíf seinni alda,
en þó eru þar einstaka forngripir sem fundist hafa í jörðu. Sumarið
1975 voru fornleifafræðinemar frá Uppsölum í heimsókn í Skógum,
°g þá sýndi Þórður Tómasson safnstjóri mér einn slíkan forngrip,
reyndar óvenju merkilegan. Þetta er beit* af austurlenskri gerð frá
víkingaöld og að kalla má einsdæmi á vestur-skandinavísku svæði.
Þessi tegund forngripa hefur ekki verið ítarlega rædd í fornfræði-
i’itum á seinni árum, og því reyni ég í þessari ritgerð að draga saman
það sem fram til þessa er vitað um notkun og uppruna slíkra beita.1
íslenska beitin orj fundarsta’ður hennar.
Beitin (1.—2. mynd) ber safnnúmerið S:627. Hún er steypt úr
bronsi með skreyti úr nielló. Hún er aflöng, „tungumynduð“, fram-
mjókkandi og með nokkurn veginn hornréttum broddi fremst. en
aftur á móti er skarð upp í hinn endann miðjan og bjúgar totur
báðum megin við það. Langhliðarnar eru því sem næst beinar og
samhliða, en þó breikkar beitin lítilsháttar eftir því sem nær dreg-
Nauðsynlegt er að skýra og um leið afsaka orðið beit sem hér er notað. Það
er að vísu gott og gamalt orð (kvk., flt. beitir'), en var einkum notað um málm-
hryddingu á ýmsum hlutum úr öðrum efnum, t. d. drykkjarhornum eða söðul-
bogum, aftur á móti miklu síður eða alls ekki um plötur eða skildi sem festir
voru t. d. á beisli, söðla eða belti o. fl. Hér er orðið hins vegar látið merkja
hið sama og „beslag“ á Norðurlandamálum, en það er mjög víðrar merkingar
°g haft um hvers konar málmstykki sem fest eru á aðra hluti til skrauts eða
nota. Islenska á ekkert orð sem nýtilegt er á sama hátt og „beslag“, svo nauð-
synlegt sem það þó er. Þess vegna er orðið beit tekið traustataki og merking
þess víkkuð svo að það megi héðan af merkja hvers konar „beslag“, enda spillir
sú notkun orðsins ekki fyrir hinni gömlu merkingu þess. — Þýð.