Þjóðólfur - 30.10.1918, Blaðsíða 1

65. árgangnr.
Reykjavík, raiðvikndag 30. okt. 1918.
31.—32. tbl.
ÞJÓÐÓLPUR kemur út einu sinni í
viku. Kostar til ársloka kr. 4,00. Gjald-
dagi fyrir lok júlimánaðar. Afgreiðsl-
an er í Hafnarstræti 16 (níðri). Opin
kl. 1—4.
SambanðslSgin.
Málfnndnr í Kanpraannaköfn.
Skömmu eftir a5 sambandslög-
in volu afgreidd frá Alþingi, eða
14. sept. síðastl., var málfundur
háður um frumvarpið í Stúdenta-
félaginu (Studenterforeningen) í
Kaupmannahöfn, og var málshefj-
andi J. C. Ghristensen, þjóðþing-
ismaður og sambandslaganefndar-
maður.
Dönsk blöð nýkomin segja all-
ítarlega frá fundi þessum, og mun-
um vér birta ágrip af framsögu-
ræðunni og umræðunum, eftir þvi
sem blöðin segja frá. Tökum vér
þá fyrst
Ágrip af ræðu J. C. Cristensens.
Hinn 22. marz 1848 kom seudi-
nefndin frá Slésvík og Holtseta-
landi til Kaupmannahafnar. Það
var sama dag sem nýja ráðuneyt-
ið hafði verið myndað. Sendinefnd-
inni var illa tekið, og hún þorði
ekki að vera á ferli á almanna-
færi. Hún var í miðdegisverði hjá
Adam Moltke, en þar var þá einn-
ig Orla Lehmann. Var þar rætt
um, hvort hægt væri að finna
lausn á þjóðernismáíunum, og með-
al annars var einnig nefnd skift-
ing Slésvíkur eftir tungumálatak-
mörkum. Seinna um kvöldið var
farið til Mohrads og þessi úrlausn
nefnd við hann, en svar hans var:
Ef til vill má enda á henni, en
ekki byrja.
Þegar sendinefndin var farin
heim og uppreisnin var hafln,
hjaðnaði þessi spurning auðvitað
af þeirra manna hálfu, og hér
fékk hún engan byr. Af okkar
hálfu var viðkvæðið: Það má ekki
verða. Frjálslyndu mennirnir í
marzráðuneytinu höfðu nokkurn
hug á skiftingu, en þeir gátu ekki
fengið neinn stuðning og gengu
því úr ráðuneytinu. Á næstu ár-
um kom þessi hugsun við og við
til umræðu, án þess að henni yk-
ist fylgi til muna, og á Lundúna-
fundinum 1864 fórum við með
síðasta möguleikann.
Ólánið, sem Slésvík varð fyrir,
á að kenna okkur, að við eigum
ekki eingöngu að heimta þjóðern-
isrétt okkar, heldur eigum við
líka að veita réttinn. Það eigum
við einnig að gera þegar ísland á
í hlut.
Hér í Danmörku er þekking á
íslandi af skornum skamti. Það
er sáralítið sem við lærum um
Það í skólunum okkar. Okkur er
kent, að það sé stór ey, sem liggi
hinum megin á hnatthvelinu, og
að vegalengdin þangað sé 300
danskar mílur. Jafnvel fornnorræn-
an, sem námsmenn læra í lítið
eitt, eykur ekki stórum þekkingu
á íslenzku þjóðinni.
Það er lítil þjóð, en hún kennir
sín. Og þrátt fyrir alt mótlæti,
sem hún heflr orðið fyrir, og allar
þær hörmungar náttúrunnar, er
dunið hafa yfir landið, hefir hana
altaf langað til að koma fram sem
sérstök þjóð.
En það höfum við ekki skilið
vel hér í Danmörku. Á dögum
Friðriks sjötta, þegar ráðgjafarþing-
in voru stofnuð, var talið, að ís-
land gæti látið sér nægja tvo full-
trúa. Á dögum Kristjáns áttunda
var farið feti lengra með því að
stofna íslenzka lögþingið, og þegar
við fengum frjálsa stjórnarskrá
1848, var þeim heitið sérstakri
samkomu til þess að fara með ís-
lenzku málin.
íslenzka lögþingið kom saman
1851 undir forustu Jóns Sigurðs-
sonar; en það heimtaði viðtækari
rétt. Það vildi,' að ísland væri í
sambandi við Danmörku um kon-
ung og konungsætt. Um annað,
sem sameiginlegt væri með þjóð-
unum, mætti semja. En úr þeim
samningum varð ekki. þrátt fyrir
ítrekaðar kröfur af hálfu íslands.
í lok sjöunda tugs aldarinnar var
sett fimm manna nefnd, Bjerring,
Nutzhorn, Tscherning, Steffensen
og Jón Sigurðsson. Ed þessi nefnd
gat ekki orðið á eitt sátt. Hún
klofnaði meira að segja í þrjá
hluta, og einn hlutinn var Jón
Sigurðsson. Hann hélt því fram,
að ísland ætti mikið fé inni hjá
Danmörku. Hann hafði reiknað
það nákvæmlegn, að tap það, er
ísland hafði orðið fyrir af verzl-
unareinokuninni o. fl., næmi um
119 þús. ríkisdölum, og hann
krafðist borgunar á upphæð, er
þetta væri renta af, þ. e. a. s. um
þrjár miijónir. Bjerring og Steffen-
sen stungu upp á nál. J.2 þús.
kr. árstillagi, og Bjerring og Nutz-
horn vildu fara nokkru hærra, og
samkvæmt því, er hinir síðarnefndu
lögðu til, voru síðan gerðar tillög-
ur til ráðuneytisins.
Stjórnarskrárfrumvarp var sam-
ið, og var því í rauninni vel tekið
á íslandi, en íslendingar heimtuðu
sérstaka ráðherra, er búsettir væru
á íslandi. Finsen, stiftamtmaður,
réð til þess að verða við þessari
kröfu. En þegar frumvarpið um
fjármálalausnina var lagt fyrir
danska * rikisþingið, snerust „nat-
ionallíberalir" öndverðir gegn því,
og auk þess heimtuðu þeir, að ís-
landsráðherra skyldi eiga heima í
Kaupmannahöfn.
Þetta vakti gremju á íslandi og
varð til þess, að hert var á kröf-
unum, og síðan strönduðu samn-
ingarnir, án þess að nokkuð hefð-
ist upp úr þeim fyr en 1871, en
þá voru samþykt lög um lausn á
skuldaskiftunum. Þau voru á þá
leið, að Danmörk skyldi greiða ís-
landi 60 þús. kr. á ári og auk
þess 40 þús. kr. á ári í 10 ár, en
það aukatillag skyldi færa niður
nm 2 þús. kr. á ári, unz það
félli niður. íslendingar hafa aldrei
verið ánægðir með þau lög.
Stjórnskipunarmálinu var ráðið
til lykta 1874, er konungur gaf
út stjórnarskrá og fór sjálfur með
hana til íslands. íslendingar tóku
honum vel og kölluðu hann Krist-
ján góða. Þeir sefuðust nokkuð við
þetta og hægðu á sér, en lieimt-
uðu þó áfram sinn eiginn ráð-
herra. Það var annars ekki ástæðu-
laust, því að Nellemann, dóms-
málaráðherra, sem var líka ráð-
herra íslands neitaði staðfestingar
á lagaákvæðum, er svo voru vaxin,
að þau vörðuðu eingöngu sérmál
íslands. T. d. neitaði hann um
staðfestingu ákvæðis um að byggja
brú, sem íslendingar áttu meira
að segja að borga sjálfir.
Þá er stjórnarfarsbreytingin var
komin á hér, var loks látið að ósk
íslendinga um sérstakan ráðherra.
1904 var skipaður sérstakur ís-
lenzkur ráðherra, er búsettur skyldi
vera á íslandi og fara með um-
boðsvald.
íslendingar voru þó ekki með
öllu ánægðir. Skærur héldu sífelt
áfram, og í þingmannaför íslend-
inga til Danmerkur 1906 kröfðust
þeir þess, að í stað laganna frá
1871 kæmu sambandslög, er í
fælist breyting á heiti kónungs og
hagkvæmari úrlausn íslendingum
á skuldaskiftamálinu.
Nefnd var skipuð, sem átti fundi
með sér 1908—9, og reyndu ís-
lendingar þar að rökstyðja kröfur
sínar lögfræðilega. Það var gert á
þann hátt, að úr varð lögstirfni,
t. d. er þeir rökstuddu kröfu sína
um að vera sjálfstæð Þjóð með
því að skírskota til þess, að þeir
hefðu fyrir mörgurn öldum sjálfir
kosið að játast undir vernd Nor-
egskonungs.
Það hefir verið ólán íslands frá
fornu fari, að það hafði löggjafar-
og dómsvald, en ekkert fram-
kvæmdarvald. Þess vegna leituðu
þeir verndar hjá Noregskonungi.
Og nú vitnuðu þeir til þess, að
þeir höfðu verið í persónusam-
bandi við Noreg, og þar að auki
til þess, að með verzlunareinokun-
inni hefði þeim verið óréttur ger.
Knútur Berlín, prófessor, greiddi
ágætlega úr fyrri spurningunni, en
Arup, prófessor, skýrði hina síð-
arnefndu.
Dönsku nefndarmennirnir, en í
nefndinni voru fulltrúar allra flokka,
tjáðu sig fúsa á að viðurkenna
kröfu íslendinga um þjóðarsjálf-
stæði. Þeir vildu ekki troða upp
á þá neinni yfirdrotnun af Dana
hendi, og frumvarp, er samið var,
hlaut atkvæði allra Dana og sex
íslendinga. Það var ekki nema
einn íslendingur, sem greiddi at-
kvæði á móti. En frumvarpið var
felt á íslandi, meðfram af pólitisk-
um ástæðum. íslendingum hafði
sem sé komið til hugar að steypa
Hannesi Hafstein af ráðherrastóli.
En þetta vakti gremju mikla í
Danmörku, og því var í sumar,
þegar talað var um að kjósa nefnd
til þess að reyna nýja samninga,
mjög dregið í efa, hvort það væri
til nokkurs. Ræðumaður var með-
al þeirra, er voru í vafa í þessu
efni, og lét það þá í Ijós í ríkis-
þinginu. Hann óttaðist, að íslend-
ingar mundu halda áfram lög-
stirfninni. Þeim hafði verið heim-
ilað að nota íslenzka fánann heima
í landinu. Nú vildu þeir líka eiga
rétt á því að nota hann utan
þessara takmarka. Deilt var og
um botnvörpungasektirnar. Þeim
áttu þeir að skifta milli sín og
Ðanmerkur, um það var samn-
ingur, en þeir kollvörpuðu samn-
ingnum og hírtu sjálfir allar sekt-
irnar.
Lögstirfnin stafar ef til vill af
því, að íslendingar eru kyrlát þjóð,
sem hefir ekki orku til þess að
fylgja fram réttinum. En það felst
ef til vill einnig í skapgerð þjóð-
arinnar, og þetta hefir þróast smám
sarnan. íslenzku sögurnar segja frá
lagadeilum, og þegar kristna átti
ísland, var það samþykt á þingi,
að alla skyldi skíra. í meira en
þúsund ár hefir þessi þjóð sjálf
sett sér lög og tekið þátt í fram-
kvæmd þeirra, og af þessu er hætt
við, að lítil þjóð lendi í lögstirfni.
í byrjun voru einnig horfur á
því, þegar samningar hófust á ís-
landi í sumar, að þeir mundu
reynast sannspáir, sem efuðust
um árangur. íslendingar byrjuðu
á því að gera kröfur. En loksins
var farið að semja, og síðan urðu
menn ásáttir um sambandslaga-
frumvarp, er ákveður, að ísland
sé frjálst og sjálfstætt ríki, í sam-
bandi við Danmörku um konung
og konungsætt. Enn fremur er
ákveðið, að Danir skuli njóta sama
réttar á íslandi og sem íslend-
ingar njóta sjálfir, og gagnkvæmt.
Það er gagnkvæmur fæðingjarétt-
ur. Og loks skulu báðar þjóðirnar
einnig njóta sama réttar um skip-
in. Mótspyrna var nokkur gegn
þessu af hálfu íslendinga; en þeir
féllust á það.
Danska utanríkisráðuneytið á að
fara með utanríkismálin, en í ráðu-
neytinu á að vera íslenzkur trún-
aðarmaður. Þar sem engir danskir
ræðismenn eru, getur ísland fengið
skipaða ræðismenn fyrir sig, gegn
því að greiða sjálfir kostnaðínn.
íslendingar geta einnig öðlast rétt
til þess að senda menn úr landi