Morgunblaðið - 23.11.1999, Blaðsíða 6

6 B E>U;Ð AHHaUJi-23..NáVE MBEB ,199,9
MpIWJUNJiUAUJÐ
B/EKUR
BÆKUR
S k ;í 1 (I s a u a
NAPÓLEONSSKJÖLIN
Eftir Arnald Indriðason. Útgefandi
Vaka-Helgafell 1999. Prentvinnsla
Oddi hf. 278 bls.
Illmenni að
westan
MEÐ þessari þriðju spennusögu
sinni hefur Arnaldur Indriðason tví-
mælalaust skipað sér fremst í flokk
íslenskra spennusagnahöfunda. Na-
póleonsskjölin er hreinræktuð „ak-
sjónsaga", þar sem áherslan er öll á
atburðarásina, en minna er lagt upp
úr djúpristum persónulýsingum eða
sálfræðilegri leit að forsendum
. gjörða persónanna.
„Flugvélarbrak frá lokum síðari
heimsstyijaldar kemur upp úr ísn-
um á Vatnajökli og bandaríski her-
inn á Miðnesheiði er settur í við-
bragðsstöðu. Þegar Kristín,
lögfræðingur í utamíkisráðuneyt-
inu, tekur að grafast fyrir um málið
er hún rekin á háskalegan flótta til
að bjarga lífi sínu - um leið og hún
reynir að raða sarnan brotum úrfor-
tíðinni í leit að sannleikanum."
Þannig hljómar sölutextinn á
bókarkápu og við hann má bæta að
söguþráðurinn snýst um tilraunir
leyniþjónustu Bandaríkjanna til að
breiða yfir hvað flugvélarbrakið hef-
ur að geyma, öllum tiltækum ráðum
er beitt, blekkingum og ofbeldi, ís-
lenskir ráðamenn eru dregnir á
asnaeyrum og logið upp í opið geðið
á þeim, íslensku lögreglunni er gefið
langt nef af sendir-
áðsstarfsmönnum
bandarískum og fara
hinir bandarísku bóf-
ar sínu fram án þess
að íslensk yfirvöld fái
rönd við reist.
Sagan fær óneitan-
lega alþjóðlegri blæ
með þessu móti og
höfundurinn getur
óhikað teflt fram ill-
skeyttum andstæð-
ingum söguhetjunnar
Kristínar; þar sem
þeir eru þrautþjálfað-
ir bandarískir leyni-
þjónustumenn sem
svífast einskis.
Sögufléttan er vel hugsuð og
verður hvergi vart óöryggis höfund-
ar gagnvart viðfangsefninu og hefur
undirritaður ekki lesið í annan tíma
jafn áreynslulausa og kunnáttusam-
lega fléttaða sögu af þessari gerð
eftir íslenskan höfund.
Sagan ristir dýpst í viðleitni höf-
undar til að skilgreina afstöðu Krist-
ínar til vamarliðsins á Keflavíkur-
flugvelli, afstaða hennar er
hvorttveggja persónuleg og hug-
myndafræðileg, þótt
ekki sé eytt sterku
púðri í vangaveltur um
þessi efni. Kristín leitar
ásjár bandarísks vinar
síns á Vellinum og sam-
an reyna þau að komast
til botns i málinu. Þann-
ig verða bandarísku
persónumar ekki allar
á annan veginn, sumar
era geðþekkar en aðrar
ekki.
Stíll höfundar er lip-
ur en hlutlaus og minn-
ir á spennusagnahöf-
unda á borð við
Frederick Forsyth og
Jack Higgins svo ein-
hverjir séu nefndir af þeim fjöl-
mörgu höfundum sem hafa tileinkað
sér svipaða frásagnaraðferð. Frá-
sögnin skiptir hratt um svið,
„klippt“ er á milli atriða, sagan ger-
ist samtímis á nokkram stöðum;
þekkt aðferð til að auka hraða og
spennu frásagnarinnar.
Það kemur einna mest á óvart að
Arnaldur skuli ekki hafa lagt sig
meira fram við að móta sinn pers-
ónulega ritstíl; á köflum hljómar
Amaldur
Indriðason
textinn eins og þýðing fremur en
frumsaminn og stundum eru tilsvör
óþarflega enskuskotin - „Vita þeir
um hvað málið snýst?
AIls ekki. Veittu myndunum enga
athygli.
Höldum því þannig, sagði Carr og
gekk út úr herberginu.“
Þá er engu líkara en skýringar
höfundar á ýmsum grandvallaratr-
iðum í íslensku þjóðlífi séu samdar
með lesendur af öðra þjóðemi en ís-
lensku í huga. „Þegar Islendingar
tóku að sér stjóm alþjóðaflugvallar-
ins í Keflavík á níunda áratugnum
með byggingu sinnar eigin flug-
stöðvar lokaðist fyrir umferð al-
mennings um flugstöðvarsvæðið.
Herstöðin einangraðist enn frekar
en verið hafði en samskiptum lands-
manna við hermennina hafði alltaf
verið haldið í lágmarki. “
Þetta þarf í sjálfu sér alls ekki að
skoðast sem galli á sögunni, henni
gæti verið ætlaður frami á erlendum
markaði. Hún er alls ekki síðri en
margar þeirra sem seldar eru í stór-
um upplögum um allan heim en hún
er hvorki betri né öðruvísi.
Amaldur Indriðason hefur náð
verulegri leikni í samningu af þess-
ari gerð spennusagna og er óhætt að
mæla með henni við þá sem hafa
ánægju af lestri góðra reyfara. Ekki
spillir að sögusviðið er ísland í dag.
I umsögn um bók Stefáns Mána,
Myrkravél, var rangt farið með titil
fyrri bókarhans. Hún heitirDymar
á Svörtufjöllum og er beðist velvirð-
ingará þessu.
Hávar Sigurjónsson
Ævintýri um
íslensk börn
Nýjar bækur
• DÝRIN stór og smá er íond-
urbók þar sem bamið gerir þrennt
í senn: les, límir og litar.
I fréttatilkynningu segir að leik-
urinn með límmyndimar efli
ímyndunarafl bamsins, það læri að
' tengja saman orð og mynd. Að lok-
um litar barnið teikningamar sem
eruá hverri síðu.
Utgefandi er Setberg. Bókin er
prentuð íBelgíu. Verð: 678 kr.
• TUTTO in
ordine er heiti
bókar á ítölsku
sem geymir vald-
ar og þýddar
smásögur Svövu
Jakobsdóttur í
þýðingu og sam-
antekt Silvio
Cosimini. Það
era sögurnar
Tólf konur og
Veizla undir grjótvegg.
Cosimini dvaldist hér á landi árin
1992-1996 og stundaði hér nám,
með styrk frá menntamálaráðun-
eytinu, hjá Arnastofnun og útskrif-
aðist í íslensku fyrir erlenda stú-
denta frá HÍ.
í fyrra komu Passíusálmarnir út
í þýðingu Cosimini og Diego Rossi.
Bókin ergefín út með styrk Bók-
menntakynningasjóðs og er 147
bls.
BÆKUR
Barnabók
BLÁKÁPA
íslenskt ævintýri skráð af Jóhönnu
Á. Steingrímsdóttur. Anna Cynthia
Leplar myndskreytti. Mál og menn-
ing, 1999 -35 s.
í ÍSLENSKUM þjóðsögum
Jóns Arnasonar eru nokkrar Blá-
kápur svo sem ein skessa, kóngs-
dóttir og fornkona svo nafnið er
vel þekkt í íslenskum menninga-
rarfi. Þetta ævintýri sem skráð er
af Jóhönnu Á. Steingrímsdóttur
eftir ömmu hennar hefur á sér öll
einkenni gamalla ævintýra og
minnin eru þekkt. Systurnar eru
þrjár og ein er höfð útundan eins
og er í sögunni um Öskubusku og
siðaboðskapurinn um hvemig eigi
að öðlast prinsinn er líka þekktur.
Sú sem er höfð útundan geymir
mestu manngæðin, umhyggjuna
fyrir lítilmagnanum og lítillæti
hjartans og hún fær síðan prins-
inn að launum. Þótt minnið sé
þekkt er sagan um Blákápu engu
síður góð viðbót við þau ævintýri
sem íslenk börn eiga aðgang að í
fallegri, nútímalegri umgjörð sem
gerir frásögnina bæði í takt við tí-
mann og gefur jafnframt tilvísun
til gamalla gilda. Það er til dæmis
frábært að sjá hvað það er matar-
kyns sem freistar systranna,
nefnilega magálar, bjúgu, lunda-
baggar og kjötlæri. Þetta gefur
ævintýrinu séríslenkt yfirbragð
þótt djúpa brunna og eplatré sé
ekki að finna í íslenskri náttúru.
Upphafsstef sögunnar og lokastef
þekki ég persónulega mjög vel úr
minni barnæsku: „Einu sinni var
það sem einu sinni var, en hefði
það ekki verið hefði ég heldur
ekki getað sagt þér þessa sögu.“
Og sömuleiðis lokastefið um
smjörið sem rann og roðið sem
brann. Ekki skildi ég sem barn
við hvað var átt þegar sagt var:
„brenni ég þeim í kolli baun sem
gjalda mér ei sögulaun", en gam-
an er að sjá þessi orð á ný á
prenti þótt ég muni þessi lokaorð
á svolítið annan hátt en þarna er
skráð.
Bókarhönnun er smekkleg,
myndir á hverri síðu, ýmist
skreytingar eða heilsíðumyndir.
Myndskreytingin fylgir vel text:
anum og skýrir hann og túlkar. í
myndunum er líka ýmislegt skop-
legt sem börn geta haft gaman af,
t.d. þega ein systirin klofast ofan í
brunninn. Svipbrigði eru augljós
og vel hægt að greina að góðar og
vondar söguhetjur. Eg skil samt
ekki af hverju allir sem koma við
sögu þurfa að hafa svona dökk og
afkáraleg nef!
Málfar sögunnar er tært og Iát-
laust og Jóhanna reynir ekki að
fyrna tungutak sögunnar í anda
gamalla ævintýra. I heild er þessi
bók enn eitt dæmi um velheppn-
aða enduriífgun íslenskra þjóð-
sagna og ævintýra þar sem texti
og myndir falla vel saman og færa
nútímabörnum menningararfinn á
aðgengilegan hátt.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Silvia
Cosimini
Nýjar bækur
• ÚT í blánótt-
ina eftir Guðjón
Sveinsson er
fjórða og síðasta
bindi sögunnar
af Daníel sem
ungur kynnist al-
vöru lífsins er
markaði hans
viðkvæmu sál.
Nokkur ár
hafa liðið. Daníel
er orðin fulltíða maður. Hann vakn-
ar á sjúkrastofnun eftir enn eitt
áfallið. Fortíðin sækir að honum
með ýmsum hætti og hefur áhrif á
gerðir hans.
Hann hverfur af stofnuninni og
fer austur á heimaslóðir til að ljúka
ákveðnu erindi.
I fréttatilkynningu segir að líkt
og í fyrri bindum verksins spretta
margar eftirminnilegar persónur
fram á síðum bókarinnar auk þess
sem gamlir kunningjar og vinir
banka upp á. Upp úr stendur þó
virðing höfundarins fyrir tungum-
álinu og öðru því sem viðkemur til-
vera mannsins.
Útgefandi er Mánabergsútgáfan.
Bókin er 342 bls., unnin í Prents-
miðju Hafnarfjarðar. Verð: 3.915
kr.
• SÖGUR á háttatíma og
Kvöldsögur barnanna eru eftir
Hayden McAllister í þýðingu Ste-
fáns Júliussonar.
Bækurnar hafa að geyma 22
stuttar sögur, prýddar gamansöm-
um litmyndum.
Myndirnar eru eftir Alan
Fredman og Peter Adby.
Útgefandi erSetberg. Bækurnar
eru unnarí Odda hf. en prentaðarí
Belgíu. Verð: 678 kr. hvor bók.
• AFI ogamma ogstóra gulróf-
an er í endursögn Shena Morey í
þýðingu Stefáns Júlíussonar. Bók-
in er löng og mjó og þar segir af
heimsins stærstu rófu. Afi og
amma gátu með engu móti tekið
hana upp. Nágrannakonan, þorps-
spjátrungurinn, vinnustúlkan, afa-
strákur, ömmustelpa og flautuleik-
ararnir urðu líka að hjálpa til.
Útgefandi erSetberg. Bókin er
28 bls. unnin í Odda en prentuð í
Singapúr. Verð: 678 kr.
• BELLE-ile
(Fagurey) eftir
Önnu Dóru
Theódórsdóttur
er nýkomin út í
Frakklandi.
Sagan gerist á
dögum Söru
Bemhardt leik-
konu á eynni
Belle-ile, en
þangað kom leik-
konan á hverju
ári í 30 ár. Ung stúlka kynnist leik-
konunni og heimi fræga fólksins.
Anna Dóra er búsett á eynni Bel-
le-ile.
Útgefandi erhöfundur. Bókin er
70 bls. Bókarkápu teiknaði Toma.
Guðjón
Sveinsson
Eldgos á liðn-
um öldum
BÆKUR
Káttúrul'ræðirit
RIT UM JARÐELDA Á ÍSLANDI
Markús Loptsson safnaði og ritaði. 140 bls.
Ctgefandi er Halla Kjartansdóttir í Þorláks-
höfn. Verð 1790 kr.
BÓNDINN og fræðimaðurinn Markús
Loptsson (1828-1906) í Hjörleifshöfða í
Hvammshreppi tók saman ofannefnt rit og
gaf það út 1880. Ekki er mér kunnugt um
fleiri rit eftir hann og má sennilegt telja, að
hvatinn að útgáfunni hafi fyrst og fremst
verið áhugi hans á jarðfræði. í þá daga voru
aðstæður allar aðrar og fróðleik þennan all-
an hefur Markús tínt saman úr ýmsum átt-
um. Þetta hefur hann gert í góðri trú til
þess að fá yfirlit yfir alla jarðelda á íslandi
til að reyna að gera sér grein fyrir þeim
skaða, sem þeir hafa valdið.
Fyrst telur Markús upp helztu eldfjöll
hér á landi og síðan greinir hann frá ein-
stökum gosum og usla af þeirra völdum. Er
þar bæði van- og oftalið; til dæmis er Torfa-
jökull nefndur en ekki getið um Dyngjufjöll
og Sveinagjá (gos 1875). Oft er tekið orðrétt
upp úr ritum annarra, meðal annars eftir
Jón Steingrímsson og Svein Pálsson, og
sennilega studdist hann við annála. Þá hef-
ur hann reitt sig um of á rit Halldórs Ja-
kobssonar sýslumanns, sem kom út í Kaup-
mannahöfn 1757 og heitir því langa nafni
Fuldstændige Efterretninger om de udi Is-
land ildsprudende Bierge, deres Beliggende
og de Virkninger, som ved Jord-Brandene
paa adskillige Tider ere foraarsagede, og er
fyrsta eldgosasaga íslenzk, sem var skrifuð.
Lengi var til þeirrar bókar vitnað, en hún
þótti sérdeilis léleg og margt missagt í
henni.
Á dögum Markúsar Loptssonar var mun
minna vitað um eldgosasögu landsins en nú.
Það er því augljóst, að rit hans er langt því
frá að vera haldgóð heimild. I annan stað
hafa slæðzt allmargar villur bæði hvað
varðar örnefni og ártöl. ’Ymis misskilningur
annar hefur læðst inn í ritsmíð hans. Sem
dæmi má nefna, að Markús getur um eldgos
árið 1587 á Þingvallaskaga. Þetta sama ár
kviknaði í Þingvallaskógi og brann allstórt
svæði, en eldgos var þar ekkert. Sennilega
myndu flestir jarðfræðingar kjósa fremur
að taka saman nýjan eldgosaannál en leið-
rétta allar missagnir í ritinu. Bókin er að
nýju gefin út ljósprentuð án allra skýringa
eða tilrauna til að leiðrétta augljósustu vill-
ur. Þrátt fyrir að fræðilegt gildi verksins sé
í rýrara lagi, er engu að síður býsna fróð-
legt að lesa frásagnir þessar og kynnast við-
horfi manna til eldgosa á þessum tíma. Má
hver sem vill trúa því, að bærinn Holt hafi
flogið í loft upp og komið brotinn niður á
öðrum stað í miklum jarðskjálfta 1338.
Hinu má þó ekki gleyma, og það er aðal-
atriði þessa máls, að rit Markúsar Lopts-
sonar er prýðilegt dæmi um þá fróðleik-
sfýsn, sem bjó með alþýðu þessa lands,
þrátt fyrir kröpp kjör og illan aðbúnað, sem
megnaði ekki að banna fólki iðkun mennta
og lista. Niðji Markúsar, Halla Kjartans-
dóttir, gefur bókina út á sinn kostnað og vill
sýnilega með því halda á lofti minningu
hans sem fulltrúa hinnar sönnu alþýðu-
menningar. Er það þekkileg ræktarsemi,
enda er útgáfan hin snyrtilegasta.
Ágúst H. Bjarnason