Morgunblaðið - 23.11.1999, Blaðsíða 4

4 B ÞRIÐJUDAGUR 23. NÓVEMBER 1999
BÆKUR
MORGUNBLAÐIÐ
Sendiboði á
vorsins akri
BÆKUR
llnglingasaga
JOHNNÝ TREMAIN
Saga frá Boston. Höfundur: Esther
Forbes. Myndskreyting: Lynd
Ward. Þýðandi: Bryndís Víglunds-
dóttir. Kápa: Anna V. Gunnarsdótt-
ir. Kort: Halldór Baldursson. Prent-
vinnsla: AiT Scandbook, Svíþjóð.
Útgefandi: Mál og menning 1999. -
287 síður -
MEISTARALEGA ofin saga.
Ungur snáði, Johnný Tremain 14
ára, sem alinn hafði verið upp í
Townsend í Maine af einstæðri
móður, er kominn til Boston í
læri hjá Lapham silf-
ursmið. Slíkur völun-
dur er strákur, að
meistari hans taldi
sig aldrei hafa meiri
hagleik kynnst, efnið
hreinlega beygði sig
undir vilja pjakksins.
Snáðinn bar því höfuð
hátt, átti drauma um
frægð og frama.
Sumir kölluðu fram-
göngu hans dramb,
lögðu sig fram um að
kenna honum „guð-
sótta og góða siðu“.
En hann lét ekki
beygja sig, var stað-
ráðinn í að verða að
manni, ekki guðsótta-
þræli.
Víst var hann fátækur drengur,
malur hans rýr. Þó átti hann
djásn, bolla, er bar merki þeirrar
fjölskyldu, er móðirin sagði hans,
fjölskyldunnar Lyte. Hann héti
reyndar ekki Johnný, heldur
Jónatan Lyte Tremain.
I baráttu við að standa við gef-
ið loforð, brenndist hann, -
hrökklast frá námi með bæklaða
hönd í vasa. Já, niður skriðuna
virtist leið hans liggja. Meira að
segja djásnið góða, móðurarfur-
inn veganlegi, er hrifsaður af
honum og á notast til að brenni-
merkja hann sem þjóf, er hann
leitar til dusilmennanna frænd-
fólks síns í Boston. Prentnemi við
Boston Observer, Rab, kemur
honum til bjargar, - ekki aðeins
úr rimlabúri steins og járns, held-
ur og úr þeim klakahelli eigin sál-
ar, er Joimný hafði kokazt í.
Hann gerist sendiboði á vorsins
akri er vermdur var af þeim sól-
stöfum, sem raðað var í sjálfstæð-
isyfirlýsingu Bandaríkjanna, 4.
júlí 1776. Hann þýtur um á gæð-
ingnum hvíta, Hrekk, dreifir
blöðum; flytur skilaboð frá morg-
unlúðrum nýrrar aldar; eg nefni
aðeins Samúel Adams, Jósef
Warren, Paul Revere, svo ein-
hverra mikilmenna sé getið. Test-
ríðið var að skella á, - skall á, og
Boston og nágrenni varð vett-
vangur tilrauna kúgarans til þess
að nota systur sínar
og bræður sem
þræla, - burðardýr.
Það mistókst. Víst
svipti stríðið sögu-
hetjuna góðum vin-
um, felum þá í nafni
Rabs þess góða
drengs. En stríðið
breytti barni í mann;
veitti Johnný frekari
sannana hver hann
var, bæði skriflegar
og af munni frænku;
læknirinn og foringi-
nn Warren leysti
böguhönd unglings-
ins úr fjötrum fúsk-
aðgerða eftir bruna-
slysið forðum.
Já, höfundur kann
þá list að segja sögu svo orð kalli
á orð, og lesandinn láti ekki laust,
fyrr en bókin er lesin öll.
Þýðingin er frábær, málið klið-
mjúkt og safaríkt; aðeins minnist
eg hnota um „upphugsað", og
varla getur það talizt misfella há.
Skýringar þýðanda í bókarlok
varpa birtu á sviðið, benda á, hve
höfundur bókar er raunsögunni
trúr.
Snilldar myndir skrýða bók og
kápu. Vandað verk. Útgáfunni til
sóma.
Sig. Haukur
Bryndís
Víglundsdóttir
Jólanótt í
Kolaportinu
ÓSKAR Árni Óskars-
son, ijóðskáld og þýð-
andi, hefur sent frá
sér ljóðabókina
Myrkrið kringum
ljósastaurana. f bók-
inni birtir Óskar Árni
bæði frumsamda
ljóðlist og þýðingar
sínar á höfundum
víðsvegar að úr ver-
öldinni. Þetta er
sjöunda ljóðabók
Óskars Ama en sú
fyrsta, Handklæði í
gluggakistunni, kom
út árið 1986. í bók-
inni bregður fyrir
hnyttilegum og
óvæntum myndum úr hversdags-
leikanum, sjálfsagðir hlutir úr
umhverfi og daglegu lífi öðlast
víðtæka merkingu og verða skáldi
tilefni margvíslegra hugleiðinga.
Þá hlustar skáldið á skýin líkt og
áður. Borgarlífið birtist í margvís-
legum myndum, nafngiftir og
kunnir menn koma fyrir í óvæntu
samhengi. I prósaljóðum um mið-
bik bókarinnar yrkir Óskar Árni
m.a. um Vídeóleigu Steins Stein-
arr og naglaklippur Einars Bene-
diktssonar.
„Þetta er nú nokkuð margþætt
bók, enginn einn þráður sem
gengur í gegnum hana alla. Fmm-
samdi hlutinn skiptist í þijá
fiokka, fyrsti hlutinn em ljóð, ann-
ar hlutinn em hækur sem hafa
orðið mikið til á ferðalögum, þær
em ekki ósvipaðar þeim hækum
sem ég hef gert áður. Þriðji hlut-
inn era svo prósaljóð sem em
svona myndir af stöðum úr al-
faraleið eins og Jólanótt í Kola-
portinu og Vídeóleiga Steins
Steinarr, en það er texti sem kom
yfír mig má segja. í prósanum er
ég farinn að nálgast smásöguna
ískyggilega mikið. Og svo yrki ég
um naglaklippur Einars Bene-
diktssonar. Það er meiri kímni hjá
mér í þessum prósaljóðum en oft-
ast áður. En bókin er þó svona
eðlilegt framhald á fyrri verkum
minum. Þama em engin heljar-
stökk frá fyrri bókum en verið að
skýra drættina frekar. Ljóðlistin
er afar mikilvæg fyrir
manninn sem andvægi
við glamrinu í pening-
um og holum orðum
stjórnmálamanna og
auglýsinga."
Fjórði hlutinn hefur
að geyma þýdd ljóð
eftir kunna höfunda
svosem Philip Larkin
og Richard Brautigan
ogsvo eru þarna dag-
bókarbrot eftir Henry
David Thoreau. Hafa
þessar þýðingar verðið
lengi í smíðum ?
„Þetta eru þýðingar
sem ég hef verið að
fást við undanfarin tíu
ár. Margar þeirra hafa birst í
Tímariti Máls og menningar og í
bókmenntatímaritinu Skýi sem ég
gaf út ásamt Jóni Halli Stefáns-
syni. Þetta em nokkuð ólíkir höf-
undar, bæði í tíma og rúmi. Þarna
era ljóð eftir japanska einsetu-
menn frá umliðnum öldum, sem
og ljóð eftir Bandaríkjamennina
Sam Shepard og Richard Brautig-
an. Þýðingarkaflinn endar á dag-
bókarbrotum eftir Henry David
Thoreau sem skrifaði þá frægu
bók Walden, þar sem hann lýsir
dvöl sinni við Waldentjöm í Mas-
sachusetts um miðja síðustu öld.
Þetta em ljóðrænar dagbókar-
færslur en hann skrifaði miklar
dagbækur. Ég hef valið þá leið að
þýða brot og brot úr þeim og sett
þau upp sem einskonar prósaljóð.
Um miðnætti kemur vakt-
maður á litlum hvítum bfl
eftir Tryggvagötunni og
leggur fyrir utan Kolaportið,
stimplar
sig inn og gengur um myrkvaðan
salinn með vasaljós, nemur staðar
við filippíska básinn, lyftir upp yíir-
breiðslunni og tekur fram plastlík-
an af skáeygri Maríu mey með Jes-
úbarnið. Það gengur fyrir
batteríum; inni í því logar rautt Ijós
og það snýst ofurhægt og spilar
amerískt snjóa.
Ur Myrkrið kringum ljósastaur-
ana.
Óskar Árni
Óskarsson
Teitur tímaflakkari í
heimi gulu dýranna
SIGRÚN Eldján hefur sent frá
sér bókina Teitur í heimi gulu dýr-
anna, sem er vísindaskáldsaga
prýdd myndum eftir höfundinn.
Sagan segir frá Teiti tímafiakkara
sem lendir í miklum ævintýmm á
timaflakki sínu og á jafnframt í
harðri baráttu við þau systkin Tí-
móteus galdramann og Purku, en
óbermin þau hafa óhreint mjöl í
pokahorninu. Teitur grípur til
sinna ráða til að hindra það að ill
áform systkinanna nái fram að
ganga og nýtur til þess hjálpar
vina sinna úr fortíð og framtíð,
Stellu og Narfa. Leikurinn æsist
og berst í heim gulu dýranna þar
sem erfiðar raunir og ærslafengin
ævintýri bíða söguhetjanna. Frá
1980 hefur Sigrún sent frá sér
skáldskap og myndlist í bókar-
formi fyrir börn á öllum aldri, alls
átján bækur auk þriggja bóka,
Gleymmérei, Stafrófskvers og
Talnakvers, sem hún mynd-
skreytti en þær em ljóðskreyttar
af Þórami Eldjárn.
„Teitur timaflakkari ferðast um
í tímanum og þessi saga er sjálf-
stætt framhald fyrstu bókarinnar
um Teit sem út kom á sfðasta ári,“
segir Sigrún Eldjára „Þarna vefst
allt saman i eitt, nutíð, fortið og
framtíð! Bæði era þama tæki og
tól úr nútímanum,og svo leik ég
mér nokkuð með málið á sögunni
eftir því hvort hún gerist þá
stundina í nútíðinni eða í framtíð-
inni. Ég er svolítið að leika mér
með það að búa til framtíðarmál.
Þessi saga gerist á undarlegum
stað, ef stað skyldi kalla, í íjórðu
víddinni. Ég veit reyndar ekki
hver hún er, en ég bý til umhverfi
þar sem allt getur gerst og þar
eiga gulu dýrin heima. Þannig fæ
ég tækifæri til að gera það í sög-
unni sem mig langar til að gera.“
Afkápumyndinni má ráða, að
gulu dýrin eru kátar og kostulegar
verursem hoppa um í einhverskon-
ar þyngdarleysi?
„Gulu dýrin era glaðlegar og
vinalegar verar sem svífa um í
tómarúmi. En í sögunni koma fyr-
ir vísindamaður og systir hans, og
þau era svona frekar vond, og
sagan snýst dálítið mikið um bar-
áttu við þau. Fyrir utan Teit sem
er samtímamaður okkar, eru
þarna stelpa sem kemur úr fram-
tíðinni og strákur sem heyrir for-
tiðinni til, og þau þijú hittast í
fjórðu víddinni og hjálpast að.
Sennilega myndi þetta kallast vís-
indaskáldskapur. Myndimar
skipta líka talsvert miklu máli. í
mínum bókum era myndirnar
næstum jafnmikilvægar og text-
inn sjálfur."
Teitur hleypur og hleypur eins
og hann eigi lífið að leysa.
Hvað eftir annað hrasar
hann og dettur. Einhvern veginn
tekst honum samt alltaf að krafla
sig á fætur aftur þótt þarna virðist
engin fótfesta. Hann er alveg ringl-
aður og veit ekkert hvar hann er
staddur. Aldrei hefur hann verið á
svona furðulegum stað áður. Ef
þetta er þá nokkur staður en ekki
bara eitthvert óhugnanlegt tóma-
rúm. Það er engu líkara en hann sé
ýmist svífandi í lausu lofti eða þá
með fast undir fótum. Stundum er
koldimmt í kringum hann og stund-
um koma skærir ljósbjarmar, gulir,
grænir og rauðir, og lýsa upp um-
hverfið. Teitur lítur skelfdur um öxl
því allt í einu er eins og hann finni
fyrir einhverju á eftir sér. Næst
þegar myrkrið lýsist upp af gul-
grænum bjarma sér hann það í ijós-
leiftri! Það sem er á hælunum á
honum. Hann æpir af skelfingu og
ópin bergmála allt í kringum hann.
En hvað sér hann? Hann getur ekki
horft lengi því nú þarf hann að
hlaupa enn hraðar en áður. Hann
berst einhvern veginn áfram,
knúinn af örvæntingu, hann hleyp-
ur og baðar út handleggjunum.
Stundum tekur hann sundtök eða
eru þetta kannski vængjatök?
Hann er skelfingu lostinn en hefur
ekki hugmynd um við hvað hann er
hræddur því Teitur þekkir ekki
óvin sinn. Hvað er eiginlega á eftir
honum? Er það lífvera eða er þetta
eitthvert yfirnáttúrulegt fyrirbæri?
Það heyrast skringileg hljóð,
hræðilegar stunur, óp og öskur.
Þessi flótti virðist engan enda ætla
að taka. Loksins, loksins sér Teitur
skínandi ljósbjarma framundan. I
bjarmanum er eitthvað sem honum
sýnist helst vera silfurlit, glitrandi
kúla sem svífur spottakorn fyrir
framan hann. Teitur tekur nú á öll-
um sínum kröftum. Hann verður að
komast að þessari kúlu. Hann finn-
ur á sér að það er hans eina von.
Þar er björgun að finna.
Ur bókinni Teitur í heimi gulu
dýranna.
Hvar
er
eggið
mitt?
BÆKUR
llarnabúk
LEITIN AÐ EGGINU
TÝNDA
Saga og myndir: Menja von Schma-
lensee. Ritverk, 1999 -30 s.
í SKÓGINUM liggur frú
Fagrafjöður á eggi og bíður þess
að það klekist út. Eitt sinn kemur
hún að hreiðrinu og finnur þá ekki
eggið. Hana grunar rándýrin í
skóginum um græsku og leitar
hvert og eitt uppi til að fá það
sanna fram í málinu. Hún leggur í
ferðalag og leitar uppi ímyndaða
óvini sem eru refurinn, fálkinn,
minkurinn, maðurinn, hrafninn og
kötturinn. Þegar enginn viður-
kennir sekt þá leitar hún til orms-
ins og loks til gullfuglsins. En
lausnin á gátunni er nær en hún
ætlaði.
Um textann má það helst segja
að ég kann heldur illa við að menn
„elsld“ kyrrðarstundir eða yfirleitt
nokkuð annað en lifandi verur, og
mér finnst það heldur ekki sérlega
íslenskulegt að kalla fuglinn „frú“
Fögrufjöður. Á nútímaíslensku er
ekki venjulegt að kalla konur eða
kvenkyns verur „frúr“ eða menn
„herra“ nema þá að menn ætli sér
að vera sérstaklega tilgerðarlegir.
Frú Fagrafjöður ávarpar refinn,
fálkann og hrafninn sem „herra“,
minkurinn er aðeins „ljóti mink-
ur“, maðurinn er „stóri maður“,
kötturinn „grimmi köttur“ og svo
er „litli ormur“ minnsta dýrið í
sögunni ávarpaður sem slíkur.
Gullfuglinn er ávarpaður sem „al-
vitri, undurfagri gullfugl". Eg
kann miklu betur við þessi lýsing-
arorð sem lýsa einkennum við-
mælenda en að titla þá eftir kyni,
og þessar frúar- og herranafnbæt-
ur finnst mér til óþurftar.
Þetta er fyrst og fremst mynda-
bók með litlum texta. Myndimar
eru litsterkar vatnslitamyndir sem
oftast falla að textanum þótt ein-
staka sinnum skeiki á síðu. Dýrin í
sögunni eru öll íslensk fyrir utan
Fögrufjöður og gullfuglinn en um-
hverfið hefur enga íslenska sam-
svörun, hvorki hvað snertir liti né
form. Þetta er umhverfi ævintýrs-
ins.
Sagan um Fögrufjöður er ein-
falt ævintýri með sterkan boðskap
um að kanna vel allar hliðar máls
áður en farið er að gruna aðra um
græsku.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Nýjar bækur
• ÖXI er unglingabók eftir
OGary Poulsen í þýðingu Ragnars
Inga Aðalsteinssonar.
Hér segir af Brian sem ætlar að
heimsækja pabba sinn inn í
óbyggðir Kanada í sumarfríinu.
Hann fær far með eins hreyfils
flugvél sem ferst á leiðinni en Bri-
an lifir af. Skyndilega er hann
staddur aleinn lengst inni í dimm-
um skógi, allslaus fyrir utan litla
öxi sem hann ber við beltið. Hvem-
ig á hann að draga fram lífið, afla
sér matar og verjast ásókn
moskítóflugna og villidýra?
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 149 bls., prentuð íSvíþjóð.
Verð: 1.880 kr.