Morgunblaðið - 23.10.1988, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. OKTÓBER 1988
B 5
sína til að koma i veg fyrir óæski-
lega fjölgun. Fresskettir sem ekki
eru geltir reyna jafnan að merkja
sér svæði með því að spræna á það
og er sú helgunarathöfn jafnan
mjög illa þefjandi. í samtalinu við
Helgu kom fram að karlmönnum
taki jafnan sárt til fresskatta sinna
og vilji síður láta gelda þá en t.d.
læður. Konum er þetta hins vegar
minna tiifinningamál. Hafa karl-
menn í þessu sambandi uppi þær
röksemdir að fresskettirnir muni
sakna þess mjög að vera sviptir
náttúru sinni. Þetta kvað Helga
telja alrangt og benti jafnframt á
að geltir kettir stæðu sjaldnast í
slagsmálum né heldur væru þeir
eins flökkugjarnir og hinir ógeltu.
Helga lagði á það sérstaka
áherslu að menn skyldu gera sér
grein fyrir því að kettir lifa í mörg
ár og það er binding að taka að sér
kött. Það verður að sinna öllum
heimilisdýrum. Aldrei er ráðlegt að
taka kött yngri en átta vikna. Kettl-
ingar þurfa að vera hjá móður sinni
þann tíma til þess að læra allt það
sem einn köttur þarf að kunna til
þess að lifa af. Ennfremur sagði
Helga það brýna nauðsyn að kettl-
ingur fái þann frið sem hann þarf
þegar hann kemur á nýja heimilið.
Fólk verði að muna' að kettlingar
séu ekki leikföng og það eigi aldrei
að gefa börnum lifandi dýr sem
leikfang. Sé út af þessu brugðið
verði kettirnir hræddir og það móti
svo allt þeirra viðmót til ills þar
eftir.
Kettir hafa merkjamál sín á
milli, það hafa öll dýr að sögn
Helgu. Þá eru það ekki aðeins hljóð-
in sem skipta máli heldur einnig
hreyfingar. Séu kettir reiðir slá
þeir til skottinu, reki þeir saman
trýnin þá er það merki um ástúð.
beini þeir eyrunum fram eru þeir
fullir eftirtektar og forvitni en leggi
þeir kollhúfur um leið og þeir dingla
skottinu þá eru þeir tilbúnir til árás-
ar. Nugg er vinalegt kveðjutákn
sem kettir nota gjarnan til þess að
heilsa uppá góðvini sína, jafnt ketti
sem fólk.
Kettir eru vanaföst dýr sem vél
er hægt að venja á ítrasta hrein-
læti. En sé sandurinn óhreinn eða
hafi kassinn verið fluttur til þá
kann svo að fara að kötturinn mót-
mæli með því að spræna utan kass-
ans. Venjulegir heimiliskettir láta
sér ekkert óviðkomandi sem til nýj-
unga telst á heimili þeirra. Allt
þurfa þeir að skoða og athuga og
eru ekki í rónni fyrr en þeir hafa
fengið tækifæri til þess. Kettir
heyra hljóð sem menn heyra ekki,
enda er heymin þeim mikilvæg við
veiðar. Kettir sjá jafnt í ljósi sem
myrkri og hafa mjög þroskuð jafn-
vægisviðbrögð og eru því duglegir
að klifra og koma niður standandi
og ómeiddir eftir fall úr allt að
þriggja metra hæð. Lyktarskyn
katta er líka vel þroskað og þeir
geta greint á milli mismunandi lykt-
arefna sem aðrir kettir skilja eftir
sig. Veiðihárin eru þeim mikilvæg
og vegna þeirra m.a. geta þeir far-
ið allra sinna ferða í myrkri.
Kettir voru heilög dýr hjá Egypt-
um og voru orðnir tamdir um 1500
f.Kr. Útbreiðsla húskattarins frá
Egyptalandi til Evrópu virðist þó
hafa verið treg, kannski af því Evr-
ópumenn höfðu þá tamið marðar-
tegundir til vamar gegn nagdýmm.
íslensku orðin köttur, ketta og
kausi hafa upphaflega átt við merði
eins og hreysiketti. Það er ekki
fyrr en á tíundu öld sem koma fram
heimildir um húskött í Evrópu.
Menn telja að húskettir hafa ekki
farið að breiðast út í Evrópu fyrr
en í kjölfar krossferða um 1100.
Þá jókst líka þörfin fyrir þá, því
þá fór rottuplága að breiðast út.
Kettir vom um það leyti oft hafðir
í skipum til þess að veijast rottum.
Kirkjan var löngum köttum fjand-
samleg, m.a. af því þeir komu frá
músiímskum löndum. Þegar galdra-
ofsóknirnar stóðu sem hæst beind-
ust þær m.a. að köttum og var
þeim gjaman kastað á bál með
galdranomum. Enn eimir eftir af
kattahjátrú, það þykir t.d. óláns-
merki að svartur köttur gangi þvert
yfir gangbraut fyrir framan fólk. Á
seinni ámm hafa menn komist að
því að margir hafa ofnæmi fyrir
köttum og kattahári. Þetta ofnæmi
getur orðið illvigt og valdið því
m.a. að augu fólks sökkvi, það
steypist út í útbrotum og fái and-
þrengsli. Það var ekki fyrr en eftir
1700 að kötturinn öðlaðist smám
saman viðurkenningu sem heimilis-
og gæludýr.
Til íslands barst húskötturinn
varla með landnámsmönnum,
líklega fremur með siglingum í
kringum 1100. Hér gætti minna
rottuplágu en annars staðar í Evr-
ópu og því minni þörf fyrir ketti. I
hinum forna kristnirétti Grágásar,
sem skráður var upp úr 1100, seg-
ir þó: „Hross skulu menn eigi éta
og hunda og melrakka og köttu og
engin klódýri né hræfugla." ís-
lenskir kettir eru af evrópsku kyni.
Bröndótta munstrið var uppruna-
legt hjá evrópskum villiköttum en
einnig höfðu þeir langrák eftir
hryggnum. Á Norðurlöndum og hér
á landi eru algengastar makríl- eða
tígurrákir. Hér hafa þó verið rækt-
aðar aðrar tegundir katta, t.d.
síamskettir o.fl.
Stefán Aðalsteinsson Ph.D., .
búíjárfræðingur, hefur í mörg ár
kannað litarhátt á íslenskum kött-
um og borið saman við ketti í ná-
grannalöndunum. Islenskir kettir
virðast vera einna skyldastir t.d.
sænskum köttum og köttum á
Hjaltlandseyjum. Einnig hefur verið
sýnt fram á töluvert mikinn skyld-
leika milli íslenskra katta og katta
í Boston í Bandaríkjunum. Sumum
þykir sem sú staðreynd renni stoð-
um undir sagnir af landafundum
víkinga í Ameríku.
Hvernig sem kettir eru á litinn
og í laginu þá gegna þeir flestir
einu og sama hlutverkinu hjá hús-
bændum sínum. Nú til dags eru
þeir flestir fyrst og fremst gæludýr
sem jafnframt eiga að fæla burtu
mýs og rottur. Gæludýr hafa oft
mikilvægu hlutverki að gegna. í
dag eru margir einmana, búa einir
og hafa jafnvel tengsl við fáa. Hjá
fólki í slíkri aðstöðu geta gæludýr
gegnt mikilvægu hlutverki. Flestir
þurfa að fá útrás fyrir tilfinningu
ástar og umhyggju sem býr í fólki
allajafna. Eigi maðurinn ekki ein-
hvem sér nákominn til að sýsla um
geta gæludýrin stundum komið
þess í stað. Allir vita hve börn
hænast að dýrum. Sjúk böm geta
sótt mikla huggun til dýra, svo og
þeir sem minni máttar em vegna
sjúkdóma, andlegra sem líkam-
legra. Sumir em þeirrar skoðunar
að heppilegt gæti verið í ýmsum
tilvikum að ha.fa gæludýr á sjúkra-
stofnunum. Öðmm þykir slíkt
óvinnandi vegur frá hreinlætissjón-
armiði. Flestir em þó á því að hinn
andlegi þáttur sé mikilvægur í
umönnun sjúkra og vanþroska.
Kannski verður hægt að sætta þessi
sjónarmið þannig að allir mættu vel
við una og sjúklingar sem þess ósk-
uðu gætu sótt huggun og lífsfyll-
ingu til mjúkra og hlýrra gæludýra.
Oft bindur fólk mikla ást við
gæludýr sín og þess em dæmi að
fólk vilji sjá vel fyrir þessum vinum
sínum þegar þess sjálfs nýtur ekki
lengur við og minnist þeirra því í
erfðaskrá sinni. Kona í Missouri í
Bandaríkjunum sem dó í janúar
1978 ánafnaði hvítum ketti, Charlie
Chan að nafni, eignum sínum sem
vom metnar á um 250.000 dali.
Önnur frú í Englandi hafnaði árið
1967 2.100 sterlingspunda boði
bandarísks kattaræktarmanns í
hreinræktaðan, hvítan persahögna.
Auðugasti köttur sem um getur á
íslandi átti heima í Hraunsnefi í
Borgarfirði seint á 19. öld. Köttur-
inn þótti góður til áheita. Smátt og
smátt safnaðist til hans mikill auð-
ur. Var m.a. keypt jörðin Stóra-
Gröf í Stafholtstungum fyrir áheita-
féð og auk þess búfénaður, bæði
kindur og hross. Þessi frægi köttur
fór seinna með húsmóður sinni,
Oddnýju Þorgilsdóttur, að Land-
brotum í Kolbeinsstaðahreppi. Þar
lést Oddný en eftir að hún var dáin
lagðist kötturinn út og hvarf
skömmu síðar.
Texti: Guðrún Guðlaugsdóttir
Viltu matbúa
á stuttum tíma ?
, r>
■■ W ' , . .0
W i
" n'i* r-
KtSofcfStor 2 ,,*~«**' v? <$>

o

GoldStar

ER-3520 D örbylgjuofnar eru 12 Itr.,
450 VJ, með 2 styrkstill. og 30 mín.
klukku. Hvítir eða brúnir. H:243xB:
430 x D:300mm. Verð: 15.455,-kr.
Kr. 14.682,-stgr.
Cgr GoldStar
ER-4350 D örbylgjuofnar eru 17 Itr.,
500 W, með 5 styrkstill. og 30 mín.
klukku. Hvítireöabrúnir. H:275xB:
487 x D:326 mm. Verð: 17.895,- kr.
Kr. 17.000,- stgr.
m GoldStar
ER-5054 D örbylgjuofnar eru 20
lítra, 530 W, með 7 styrkstillingum
og 30 mín. klukku. Fást hvítir eða
drapplitir. H: 324 x B: 495 x
D: 353 mm. Verð: 20.549,- kr.
Kr. 19.522,-stgr.
§ GoldStar
ER-535 MD örbylgjuofnar eru 20
lítra, 530 W, með lOstyrkstillingum
og99 mín. tölvuklukku. Fásthvítir
eða drapplitir. H: 243 x B: 430
x D: 300 mm. Verð: 23.604,- kr.
Kr. 22.424,-stgr.
4%
GoldStar
ER-6513 D örbylgjuofnar eru 28
lítra, 650 W, með 5 styrkstillingum
og60 mín.klukku. Fást hvítir eða
brúnir. H: 328 x B: 544 x
D: 386 /77/77. Verð: 25.674,- kr.
V? <J> 7
Kr. 24.390,-stgr.

GoldStar
ER-654 MD örbylgjuofnar eru 28
lítra, 650 W, með lOstyrkstillingum
og99 mín. tölvuklukku. Fásthvítir
eða brúnir. H:326 x B:544 x
D: 377 /77/77. Verð: 28.471,-kr.
Kr. 27.047,-stgr.
& GoldStar
ER-9350 D örbylgjuofnar eru 25
lítra, 650 W, með 7 styrkstill., 60
mín. klukku og grilli, tilað brúna og
baka matinn. Fást h vítireða brúnir.
H: 362 x B: 546 x D: 437 mm.
Verð: 44.740,-kr.
Kr. 42.503,-stgr.
Umboðsmenn um allt land!
Og
til allt að 12 mán.
SKIPHOLTI
SÍMI 29800