Morgunblaðið - 12.03.1977, Page 10

Morgunblaðið - 12.03.1977, Page 10
10 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12 MARZ 1977 Enginn Halldór var þar eftir Katrínu Hrefnu Benediktsson ÁÐUR en ég kom til íslands fyrir skömmu, hafði ég lauslega heyrt af nýri bók eftir Halldór Kiljan Laxness. Sérstaklega það sem hann hafði skrifað um föður minn, Einar Benedikts- son, skáid, og Má bróður minn. Nú hefi ég lesið það, sem þar er sagt um fjölskyldu mína, og ummæli, sem Halldór kveðst hafa eftir vini okkar, Guð- mundi Einarssyni frá Miðdal — en allt er þetta auðvitað látið fólk. Það eitt er rétt í þessum skrifum, aó Halldór frá Laxnesi kom einu sinni að hitta föður minn á heimiii hans, er við bjuggum í Þrúðvangi við Lauf- ásveg. Það var árið 1924. Ég man það vel, því það var ég sem talaði um þetta unga skáld við pabba og varð þannig til þess að Halldór kom til hans með Tóm- asi Guðmundssyni frá Efri-Brú eina dagstund. Tómas var heimagangur hjá okkur, enda þekktust foreldrar mínir hann mjög vel. En eitthvað fer þarna á milli mála hjá Halldóri. Mun ég rekja það nánar og rifja upp atburði þessara ára. Haustið 1924, líklega í september, tók ég gagnfræða- próf í Menntaskólanum í Reykjavik. Halldór frá Laxnesi hafði líka fengið leyfi til að ganga undir haustpróf í stúdentsprófsgreinum. Þar sem við vorum tvö ein í haustpróf- um þar, sátum við í sömu stofu i skriflegu prófunum. Mér, unglingsstelpunni, þótti auðvit- að mikið til þessa unga manns koma, sem var skáld og þá bú- inn að vera í erlendu klaustri og fara út um heim, og var stolt af að kynnast honum. Ég talaði um hann við pabba, sem sagðist gjarnan vilja hitta hann, og úr því varð að Tómas kæmi með hann til hans. Þarna strax fer Halldór að misminna, enda orðið langt síð- an. Hann kveðst hafa verið leiddur í setustofuna. En þann- ig háttar til i Þrúðvangi, að fyrst var komið inn í stórt and- dyri, síðan litla forstofu og það- an til hægri gengið inn i bóka- herbergi föður míns, sem hann kallaði kompuna sina. Þar voru bækur i hillum um alla veggi og Ieðurhúsgögn, dæmigert karl- mannsherbergi, sem engum hefði dottið í hug að kalla setu- stofu. Þangað komu gestir, sem sérstaklega áttu erindi við pabba, karlmenn yfirleitt, en við komum þar varla inn. Þarna hafði pabbi aldrei vínflösku og glös, enda var hann ekki einnar flösku maður, þegar hann hafði vín um hönd. Hafi hann verið þurr á manninn við gestina, eins og Halldór segir, hefur hann verið ólíkur sjálfum sér, því hann var alltaf skemmtileg- ur og fyndinn í samræðum og fólk flykktist að honum, nema ef hann var veikur eða lokaði sig inni í bókastofunni til að vinna sín verk. En þetta eru smámunir hjá ýmsu öðru, sem þarna kemur fram. Ég bjó að Þrúðvangi meðan systir mín Svala var hér á landi i siðasta skipti. Og þar sem við vorum tvær einar heima af systkinunum, vissi ég vel um alla vini og ,,heimaganga“ þar. Hún kynntist Halldóri Laxness aldrei — hvorki I gestaboðum heima né annars staðar. Vali bróður okkar getur hann vel hafa kynnst úti í bæ, þó ég vissi það ekki. Valur fór utan snemma hausts 1924. Svala fór vorið 1925 — ekki viku á eftir Vali, eins og Haildór segir. Og ekki í septembermánuði. Hún hafði stundað nám i læknadeild Háskólans um veturinn, svo sem skólaskýrslur sýna, og það voru félagar hennar og skóla- bræður þaðan, sem fylgdu henni til skips — og svo ég, yngri systir hennar. En enginn Halldór frá Laxnesi var þar. Ekki heldur til að bera tösku hennar um borð, þvf þar var engin taska borin. Allur farangurinn hafði verið sendur um borð daginn áður. Systir mín Svala var mjög falleg stúlka og alltaf vel klædd. Það var ekki hennar stíll að ferðast með eina tösku. Og Svala grét ekki — hún var Ljósmynd Ól.K.M. Katrfn Hrefna Benediktsson glöð og kát, eins og alltaf. Sá maður hefur aldrei þekkt Svölu systur mina, sem gat látið sér detta i hug að hún væri vina- laus. í kringum Svölu var alltaf hlátur og kæti. Og svo var einn- ig i þetta skipti. Skólabræður hennar leiddu hana á milli sín ofan af Laufásvegi og niður á höfn. Eftir að skipið lagði frá, stóðum við á bryggjunni og hrópuðum kveðjur til hennar og hún hrópaði gamanyrði til okkar á móti. Síðan fylgdu þess- ir yndislegu piltar mér heim á Laufásveg. Mig grunaði ekki þá, að ég mundi ekki sjá hana aftur. Hún dó ung, 27 ára að aldri í Bandaríkjunum, eftir rúmlega eins árs hjónaband. En þarna var hún að fara til náms i læknisfræði I Þýzka- landi. Halldór segir, að Mansi'vinur okkar (Guðmundur frá Miðdal) hafi sagt sér að Svala hafi verið kölluð utan til að eiga við- skiptavin Einars Benedikts- sonar í Þýzkalandi. Margt hefur verið borið á pabba, sumt bara skemmtilegt og fyndið, eins og að hann hafi reynt að selja norðurljósin. En það er ekki skemmtilegt að bera upp á nokkurn mann, að hann hefði verið svo auvirðilegur að vilja selja dóttur sína. Jafnvel það, að pabbi hefði viljað leggja hönd að því að koma okkur systrum í hjónaband er fjar- stæða. Hann vildi einmitt að við fengjum menntun, til að geta staðið á eigin fótum og séð fyrir okkur — þyrftum ekki að lenda í hjónabandi, sem hann taldi ekki eftirsóknarvert. Ég skil heldur ekki, hvernig Halldór Laxness leyfir sér að nefna nafn Guðmundar Einars- sonar frá Miðdal, látins manns, sem heimild fyrir þessu bulli. Mér finnst það næstum verra en það sem borið er á systkini mfn. Hvernig hafði pilturinn lfka átt að vita um hugsanir pabba, hann var enginn trúnaðarvinur hans. Við þekkt- um foreldra Guðmundar vel og systkini hans, enda hlökkuðum við alltaf til að koma í heim- sókn til Valgerðar og Einars í Miðdal, þar sem við vorum oft næturgestir. Mansi var því góð- ur vinur okkar krakkanna. Þeg- ar hann gekk í hjónaband, stóð amma Margrét Zoéga fyrir stórri veizlu, eins og hennar var von og vísa. Það þótti svo spennandi að Mansi var að kvænast þýzkri stúlku, sem ný- komin var til landsins, að ég man vel eftir þessu. Amma skrifaði gestalista og spurði Mansa hverjum hann vildi bjóða. Ekki minntist hann á Halldór frá Laxnesi, sem eftir því sem hann segir sjálfur, var svo góður vinur hans. Áttu þeir að hafa þekkzt f mörg ár. Ég kynntist Mansa vel, þegar hann bjó hjá okkur í Kaupmanna- höfn. Prúðari og betri pilt er varla hægt að hugsa sér. Skrýt- ið að hann skyldi aldrei minn- ast á Halldór vinsinn Frá Kaupmannahöfn segir Halldór Laxness eina fjar- stæðusöguna enn. Hann ber það á bróður minn, Má, að hann hafi stolið fötum af pabba og veðsett fyrir bjór. Már mun hafa verið 12—13 ára gamall 1919, þegar við bjuggum í Kaupmannahöfn. Ég þekkti hann vel og man hve feiminn og óframfærinn hann var. Það geta kunningjar hans hér heima staðfest. Allir, sem þekktu hann, vita að útilokað er að Már hafi á þeim árum hringt upp hjá ókunnugum manni og beðið hann nokkurs hlutar. Drengurinn var heldur ekki farinn að drekka bjór. Ég er nýkomin úr heimsókn frá Erni bróður mínum, sem býr í Seattle. Hann og Már voru á svipuðum aldri og alltaf saman. Hann var furðu lostinn yfir þvi að nokkur maður skuli láta sér detta f hug að Már hafi verið farinn að drekka bjór sem barn. Auk þess höfðum við syst- kinin á þessum árum í Kaup- mannahöfn svo mikla vasapen- inga — alltof mikla — að hefði eitthvart okkar viljað fá sér bjórglas, þá hefði verið einfalt að kaupa það. Ekki man ég eftir Halldóri frá Laxnesi í Kaupmannahöfn þó ég skilji ekki af hverju hann- kom ekki til okkar, eins og nær allir aðrir landar, sem til Hafn- ar komu. Þar var alltaf fullt hús af gestum, oft ungu fólki með okkur krökkunum, og mamma tók á móti öllum og veitti kaffi og kökur eða mat. Minni Halldórs er þarna eitt- hvað farió aó láta sig, enda orð- in 58 ár síðan. Það sýnir sá óhróður, sem hann hefur látið á þrykk ganga um látið fólk, sem hér hefur verið leiðréttur. Kannski hefu hann ekki reikn- að með því að ég, sem bý alla leið vestur iKaliforníu, sæi þessi skrif. Og allir, sem vitnað er til, eru látnir. Katrfn Hrefna Benediktsson. Guðjón Hólm, formaður Gigtarfélags íslands: Alþjóðlegt gigtarár 1977 í huga almennings er það mjög algengur hugsunarháttur, að starf Sameinuðu þjóðanna sé fyrst og fremst tengt Allsherjar- þinginu og Öryggisráðinu og stofnunin sér fyrst og fremst vett- vangur pólitískra utanrfkismála og valdastreitu stórveldanna, sem betur fer er þessu þó ekki þannig varið. En þar sem nú virðist vera í tízku, að fréttaflutningur sé yfir- leitt neikvæður, þá eru fjölmiðlar yfirleitt yfirfullir af fréttum frá þessari stofnun um skammir og jafnvel svívirðingar, sem þing- fulltrúarnir ausa hver yfir annan, þegar þeim verður heitt í hamsi, rétt eins og gerist í þinghúsinu okkar við Austurvöll. Allir vita, að það er lítið um fréttir frá Sameinuðu þjóðunum n 'ma þegar Allsherjarþingið Situr eða ef Öryggisráðið er kallað i man. Það eru þvf allt of fáir, sem hafa aðstöðu til að fylgjast með öðrum verkefnum, sem stofnunin vinnur að allt árið, En til að sinna þessum verkefnum hefur stofn- unin komið á hjá sér ýmsum vel- ferðarnefndum, sem eru fasta- nefndir og vinna að sínum sér- verkefnum allt árið. Ég vil hér t.d. nefna aðeins Mat- vælastofnunina, Menningar- og vísindastofnunína og Alþjóða heilbrigðismálastofnuna. Allar hafa þessar stofnanir sama markmið, að vinna mann- kyninu allt til heilla og efla félagslegar umbætur. Til að vekja athygli á starfsemi sinni hafa margar af þessum stofnunum helgað ákveðin ár ein- hver viss verkefni. Þar mun okkur I fersku minni alþjóðlega kvennaárið 1975. 1 ár hefur Heilbrigðismála- stofnun Sameinuðu þjóðanna beitt sér fyrir því, að árið 1977 skuli vera alþjóðlegt gigtarár, en þekking og lækning á gigtsjúk- dómum hefur verið mjög vanrækt með lærðum og leikum allt fram á síðustu ár. En sem betur fer hafa menn nú opnað augun fyrir þessu þekkingarleysi, og þessari visindagrein fleygir nú ört fram á síðari árum og til þess að efla þessa fræðigrein og þekkingu almennings á þessu sviði hefur Heilbrigðismalastofnunin í sam- vinnu við Alþjóðasamband gigtar- félaga ákveðið að helga árið 1977 gitarsjúkdómum. En hvað á að gera og hvað getum við íslendingar gert? Þessu er auðsvarað, en þó alls ekki f stuttu máli. Tilgangur alþjóðlegs gigtarárs er fyrst og fremst sá, að annast um fræðslu á gigtsjúkdómum bæði f ræðu og riti f þeim tilgangi að draga úr þeim þjáningum og Guðjón Hólm þjóðfélagslegum truflunum sem sjúkdómurinn veldur. Einnig skal stuðlað að rannsóknarstarfsemi og aukinni þekkingu á sviði læknavísinda og endurhæfingar. Þessu markmiði er ætlað að ná með samvinnu Alþjóðasambands- ins og hinna staðbundnu gigtar- félaga í einstökum löndum. Við munum leitast við að gera hlut okkar íslendinga eins mikinn og kostur er, og vonast ég til að margir eigi eftir að njóta þess f framtíðinni. í október s.l. var stofnað hér Gigtarfélag íslands, en það félag er opið hverjum sem er bæði þeim sem kennt hafa til gigtar- sjúkdóma, og eins þeirra sem áhuga hafa að styrkja þennan félagsskap. Félagatalan var í upphafi rúm 400 en hefur nú tvö- faldast á rúmum 4 mánuðum. Það má segja að markmið félagsins sé nokkurn veginn það sama og greint er hér að framan um alþjóðlega gigtarárið, og höf- um við nú þegar haldið 3 fræðslu- fundi og sent út til félaga okkar 3 fræðslurit um gigtsjúkdóma. En við ætlum að gera meira, og er þar fyrst og fremst um að ræða, að ákveðið hefur verið, að félagið gefi tæki til rannsóknarstofu í ónæmisfræðum, sem starfar í tengslum við Landspítalann, en þessi tæki eiga fyrst og fremst að notast til rannsókna á gigtsjúk- dómum. Félagið hefur þegar hafið fjár- öflunarherferð í þessu skyni með sólarlandahappdrætti, og væntir Framhald á bls 30

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.