Morgunblaðið - 11.09.1974, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. SEPTEMBER 1974
23
— Hin þrítekna
Framhald af bls. 14
nema héðan, og afhending þess úr
landi kæmi víst fullveldinu illa.
2. Hervarnarstöð án möguleika
til eiginlegrar heimsorustuþátt-
töku, þ.e. svonefnt pappírstfgris-
dýr.
3. Samstöðu með öðrum ekki-
stórveldum innan Natós um það
að leyfa ekki athafnasemi þess að
blanda sér í undirróður og átök
austantjalds né fyrir sunnan
Evrópu og Norður-Ameríku né
fara á annan varasaman hátt út
fyrir sáttmála Natós (var birtur í
Mbl. 27. júní 1974 í endurskoðuðu
útgáfunni).
Alvöruþunga 2. og 3. liðar þarf
ég ekki í dag að ræða nema af
léttúð. Mikill er 3. liðnum léttir að
skiptingu portúgalska veldisins
1974, og í Miðausturlöndum er að
rofa til. Grundvallarhugmyndin
helzt að Nató tákni vörn, enga
sókn. Samkeppnin milli USA og
Sovéts um að eignast hylli þróun-
arlanda er ekki þessleg síðan J.F.
Dulles dó að 3. liður sé ekki full-
frambærileg sannindi.
Kommúnistum er verr við 1. lið
(virka eftirlitsstöð) en pappírs-
tígrisdýrið og birta ekki allar or-
sakir að þessu. Almenningur f
nær öllum flokkum vill það eftir-
lit, en margur sveiar tfgrisdýrinu
ef það kynni að hafa alvörutenn-
ur, telur þó vera búið að sýna og
sanna að flutningur slíkrar her-
stöðvar f næsta land, yrði ekki
varanlegur, næsta óeirðalota
heims mundi kippa henni hingað
til baka. Til hvers þá að ræna land
okkar upphefðinni? — En svo
hagar til nyrzt f ættsýslu minni
að Sléttan þar er kennd við dýr-
bft, melrakka, í flugvallarhæfu
hrauni, og mundum við sýslungar
kunna því betur ef þangað væri
sent æðra bitdýr sem við mundum
þá kenna Sléttu við. Bað þar hver
maður góðs þeirri tillögu, ef her-
skynsamleg þætti, að þangað
flyttist allur vopnabúnaður af
Miðnesheiði. Hinn 16. jan. s.l.
færðu tveir málsmetandi höfund-
ar betri rök en ég nú geri fyrir
herstöðvarfærslu þessari, í grein f
Mbl. Ég gæti stutt það mál seinna
ef tilefni gæfist.
í alvöru talað þykir mér, jafnt
þó ekki hefði kosningahlutfallinu
80:18.3% fylgt úrskurðarvald,
sjálfsagðara en nokkru sinni fyrr
að vera í Nató og veita þvf tak-
markaða en viðunandi aðstöðu
hér. Og hvað þá brýning á Norð-
menn varðar að þeim beri að
heimila hjá sér erlenda flugstöð
svo íslendingar þurfi sfður hins
sama tel ég hana espandi og ill-
gjarna. Sá er munur að fjarlægð-
ar vegna hafa rússar yfirleitt ekki
haft áhyggjur af neinu Natóliði á
íslandi. Þeir mundu hinsvegar
fuðra upp ef reisa ætti herstöð í
Noregi nær þeim skipaða öðrum
en Norðmönnum.
Menn hafa óttazt og reynt að
fyrirbyggja að EC-ríki, trúlega að
Bretlandi meðtöldu, gerðust helft
klofnuð úr Nató, sæju um sig
sjálf, en með USA yrði þá eftir
Canada, ísland, Noregur, Tyrk-
land og óvíst um meira. Hvernig
fer þetta 1975—85? Það yrði þá
ekki í fyrsta sinn sem Island tæki
að ramba í báðar áttir sitjandi á
þröskuldi landgrunns er klýfur
þvert f milli vestræns og sovézks
úthafsflota og er í þriðja lagi fóta-
skör olfuveldanna sem Norður-
sjónum ráða. Með slíkt ramb í
vændum voru íslendingar öll
stríðsárin að hugleiða „hraðskiln
að“, sættust á frestun lýðveldis-
töku til 1944 (nema við kóng).
Hraðinn forðaði þeim úr hugsan-
legu öngþveiti væntanlegrar
skiptingar á herfangi milli sigur-
vegara. Það er brýnt að lenda
ekki í neinni áhættu með það að
illgjarnir þykist geta sett fullveld-
istöku yfir landgrunni í eitthvert
dularsamband við ljóst eða leynt
óstand sem sagt væri vera í Nató.
Frá landgrunnslagasetningu 1948
hefur Island sótt það mál allt fyr-
ir opnum tjöldum og gerir fram-
vegis.
III. Bætir eða skemmir hlutgengi
tslands hnöttinn?
Stundum er haft á orði að fs-
lendingar séu „stubborn" og
slæmir f milliríkjareiptogi af því
að þeir séu enn og sífellt að beita
þeim þrákelknisaðferðum sem
þeir hafi lært árin 1851—1944 að
beita á danska stjórn og konunga
sfna. Þetta enska álit er jafnvel
farið að hjálpa okkur til góðs sam-
lyndis við enska andstæðinga
þrátt fyrir allt. Og ekki fer núorð-
ið betur á með neinum þjóðum en
dönum og íslendingum.
Jafnvel þó þetta kynni að vera
satt liggur orsökin miklu dýpra og
þarf ekki fremur en við viljum að
búa f söguhefð lepgur. Hún býr
mest í ástríðuþungri eðlishvöt ný-
ríkis, nýþjóðar. Sú hvöt finnur
tæplega tilgang í sigurhrósi, því
að miklast af feng, hvað þá í hinu
sem verra er að vilja sóa lifi eða
verðmætum andstæðinga. Engin
„balkanisering" hefur heldur orð-
ið úr skiptingu Norðurlanda í 5
ríki, sem voru fyrir 1809 aðeins
tvö konungdæmi; Islandi er því
norrænn samvinnuhugur inngró-
inn. Umfram þetta skal samt á
það bent að tvennt birtist f hinni
algeru varúð íslendinga 1851 —
1975 gegn því að úthella f lands-
nafni blóði nokkurs: I fyrsta lagi
hyggindi. I öðru lagi inngróinn
vilji úr stríðri atvinnubaráttu til
að lifa af henni og láta aðra lifa.
Vera má að þessleg nýþjóðar-
skynjun vor á reglu Sþ að lifa og
láta lifa hafi einmitt reynzt lykill
íslendinga á Sþ-ráðstefnum að
hjörtum sendinefnda úr öllum
ungríkjum hnattarins.
„Fyrir opnum tjöldum" er boð-
orða bezt. Þvf væri rangt að reyna
neitt að fela að í málum sem snerta
Caracas og útfærslu 1975 hefur
tsland verið talið óróavaki um
langt skeið, „catalysator“ eða
hvaða nafn annars er um það haft
þegar dropi breytir veig heillar
skálar. Látum ósagt f dag að hve
miklu leyti þetta á eftir að tengj-
ast sænsk-norsk-íslenzkum við-
horfum við nýkoloníalismanum,
og svíar eru í bili móti okkur.
Heldur lýk ég hugvekju minni
með því að kanadíski leiðtoginn
P.E. Trudeau finnst mér vel hafa
mælt í orðastað eins smæsta ný-
rfkis 20. aldar (að breyttu breyt-
anda) ekki síður en hins orku-
mesta af þeim, Canada, þegar
hann kaus að segja f Washington
1969 (Foreign Affairs 1972, 252)
hvf sér væri það eðlislægt og rétt
að leggja kollhúfur við „ráðlegg-
ingum" eða frýju vinveitts stór-
veldis:
„Við Canadamenn gerum okk-
ur engar ýktar hugmyndir um
mikilvægi vort í heimsmálum. Við
kjósum fremur að hugsa hlutverk
vort þannig að við getum öðru
hverju gert tilraun með góðar
hugmyndir án þess hætta sé á að
þær komi hálfum heiminum úr
jafnvægi. Við erum jafnhreyknir
og hvert annað ríki yfir því þegar
álits okkar er leitað eða beðið um
kanadfska aðstoð. En ég vona
menn afsaki þó við tökum ekki í
ofmikilli alvöru þau ummæli
sumra vina okkar sem stundum
sjást að gerðir Canada eða að-
gerðaleysi Canada hafi hinar
djúptækustu,/ alþjóðlegar af-
leiðingar eða muni leiða eitthvað
stórkostlega óæskilegt af sér.“
26. 8.
Björn Sigfússon.
— Frumherjar
Framhald af bls. 10
keypti af Jóhanni Björnssyni frá
Svarfhóli jörðina Bakkakot f
Bæjarsveit í Borgarfirði á sex
þúsund krónur, og þar hóf hann
þær húsabætur þegar á sumrinu
1905, að hann sá sér fært að hefja
skólastarf um haustið og voru
næsta vetur í skólanum 14 nem-
endur, átta piltar og sex stúlkur.
Meðal piltanna var Jón Ivarsson,
seinna þjóðkunnur maður, meóal
annars lengi kaupfélagsstjóri og
síðan þingmaður Austur-Skaftfell-
inga. Ellefu nemendanna voru úr
Mýra- og Borgarfjarðarsýslu,
einn Húnvetningur, einn Skag-
firðingur og einn úr Rang-
árvallasýslu. Tvo fyrstu veturna
kenndi með skólastjóra Sig-
urður Þorvaldsson frá Álft-
ártungukoti í Mýrasýslu, sem
Jón ívarsson lætur mikið af f
kafla, sem birtur er í bókinni úr
útvarpserindi frá 1965. Hann seg-
ir og um Ásdfsi Þorgrímsdóttur,
konu skólastjórans, að hún hafi
látið sér mjög annt um skólann og
stutt hann með ráðum og dáð.
Hann ber og lof á hugsjónamann-
inn og brautryðjandann Sigurð
Þórólfsson, sem sá þarna draum
sinn rætast og trúði meira á hið
lifandi orð og áhrif þess en á hinn
dauða bókstaf.
Sigurður breytti um nafn á
jörðinni og kallaði hana Hvítár-
bakka, enda eru rök fyrir þvf, að
svo hafi hún áður heitið. Um 1500
er hennar getið með því nafni, og
i Setbergsannál 1697 segir svo:
„Bjarni frá Hvftárbakka Jónsson
í Borgarfirði, sem nú er kallað
Bakkakot, reið drukkinn frá
Hítardal...“
Skólanum var vel tekið í
Borgarfirði, enda hafði Framfara-
félag Borgfirðinga, sem hélt
stofnfund sinn í Bakkakoti f árs-
byrjun 1903, gert meðal annars
samþykkt um lýóháskólamál og
brátt sýndi það sig, að skólastjór-
inn var ekki aðeins góður æsku-
lýðsleiðtogi og kennari, heldur
einnig hagsýnn og duglegur bóndi
og athafnamaður. Hinn vinsæli
kennari, rithöfundur og útvarps-
maður Helgi Hjörvar, var nem-
andi á Hvítárbakkaskóla
1906—1907. Hann segir um
Sigurð á hálfrar aldar afmæli
skólans:
„Sigurður Þórólfsson var ólíkur
öðrum mönnum um eitt. Hann
brann af sárri þrá, þrá eftir að
fræða og upplýsa, með einhverj-
um keim af vonlausri kvöl hins
fátæka barns sóttist hann eftir að
fullnægja þeirri hugsjón sem'
hafði snortið hann í Askov, mætti
hins talaða orðs. En samtimis var
hann allra manna raunsæjastur.
Ég hef ekki hitt annan skóla-
mann, sem mér finnst hafa skilið
betur bjarma lýðháskólamálsins
gagnvart þjóð vorri. „Enginn þarf
að ætla sér,“ sagði hann við mig
síðar, að hræra Islendinga með
því, sem fílefldir danskir piltar
tárast yfiT“. Og Helgi segir:
„Þetta fann ég, er ég hlýddi á
fyrirlestra Lars Eskelands í skóla
hans.“ Hann bætir svo þarna við:
„En þessi þrá gaf Sigurði Þórólfs-
syni þann kraft og þann
auðnumun, sem dugði honum
bezt...“ Helgi segir fleira eftir-
tektarvert í þeim pístli, sem
Magnús Sveinsson hefur tekið
upp í þessa bók. Þar á meðal segir
hann, að Sigurður hafi sem skóla-
stjóri sloppið við öll áföll og svo
kemur þessi viðbót: „Ekki veit ég
það, en grunar þó, að hann hafi I
hverjum vanda leitað til þess full-
tingis, sem víst var mikið og fá-
gætt, en það voru ráð og stoð
hinnar ungu og fríðu húsfreyju."
Víst um það, að skólinn gat sér
góðan orðstír um land allt, og þó
að meiri hluta nemendanna væru
úr Borgarfjarðar- og Mýrarsýslu,
var hann meira og minna sóttur
úr öllum héruðum landsins nema
Vestmannaeyjum, og fór nemend-
um fjölgandi eftir því sem hús-
rúm jókst, en á því sviði má næst-
um því svo að orði kveða, að
maðurinn, sem átti þrjú þúsund
krónur, þegar hann keypti Bakka-
kot, gæti komið upp á sjö árum
slíkum húsakosti, sem raun bar
vitni á Hvítárbakka árið 1912, en
þá var skólinn búinn að eignast
gasstöð, sem lýsti allar výstar-
verur, og taldi þá Sigurður að
ekki mætti tryggja húsakynni
skólans fyrir minna en 25 þúsund
krónur.
Þess skal getið, að í bókinni eru
tvær lofsamlegar og allrækilegar
ritgerðir um skólastarf Sigurðar
Þórólfssonar, auk þeirra sem ég
hef birt úr stutta kafla, önnur
eftir tengdason Sigurðar, Skúla
heitinn Þorsteinsson skólastjóra
og síðar námsstjóra og Magnús
Pétursson frá Geirshlíð, sem var
nemandi í skólanum og siðar
kennari.
Guðm. Gfslason Hagalfn.
óskar eftir starfsfólki
í eftirtalin störf:
BLAOBURÐARFÓLK
AUSTURBÆR
Laufásvegur frá 58, Ingólfs-
stræti, Þingholtsstræti, Skúla-
gata, Hátún, Hverfisgata frá 63
— 125, Miðtún.
VESTURBÆR
Tómasarhagi, Vesturgata I,
Grenimelur, Lynghagi, Nes-
vegur frá 31 —82.
SELTJARNARNES
Melabraut, Skólabraut.
ÚTHVERFI
Laugarásvegur frá 1—37,
Heiðargerði, Austurbrún, Snæ-
land, Tunguvegur, Barðavogur,
Langagerði.
KÓPAVOGUR
Kópavogsbraut, Hávegur, Digra-
nesvegur I.
GARÐAHREPPUR
Óska eftir blaðburðarbörnum í
Efstu-Lundirnar, Fitjarnar/ og
fleiri hverfi. fi,
Upplýsingar í síma 35408.
Náttúrulega
C vítamín!
I öllum appelsínum er C-vitamín, þess vegna
er mikið af C-vitamín í Tropicana.
í Tropicana eru aðeins notaðar ferskar appelsínur
ræktaðar í Flórída.
í Hverju glasi (200 gr.) af Tropicana eru 400
alþjóðaeiningar af A-vitamíni, 80 mg. af C-vitamíni
og ekki meira en 100 hitaeiningar.
sólargeislinn
frá Florida