Morgunblaðið - 11.09.1974, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. SEPTEMBER 1974

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson,
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjórn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson
Aðalstræti 6. sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 35.00 kr eintakið
Þgar ríkisstjórnin
»ók við völdum, var
lögð á það rík áherzla, að
jafnhliða aðgerðum í efna-
hagsmálum yrðu gerðar
sérstakar ráðstafanir til
þess að tryggja kjör þeirra,
er lakast eru settir í þjóð-
félaginu. Ríkisstjórnin
taldi það vera grundvallar-
atriði, að áhrif efnahags-
ráðstafananna kæmu ekki
með fullum þunga niður á
þessum aðilum. Ljóst var,
að erfitt kynni að verða um
vik að ákveða, hverjir teld-
ust til þess hóps og með
hvaða hætti væri skynsam-
legast að standa að þess
háttar hliðarráðstöfunum.
Eðlilegt væri að hafa
samráð vió launþegasam-
tökin, áður en ákvarðanir í
þessum efnum yrðu tekn-
ar. Af þeim sökum óskaði
ríkisstjórnin eftir viðræð-
um við aðila vinnumarkað-
arins. Þessar viðræður
standa nú yfir. Um árang-
ur þeirra er ekki vitað enn.
Hitt er ljóst, að við núver-
andi aðstæður eru gerðar
miklar kröfur til þeirra, er
hér eiga hlut að máli. Með
gagnkvæmum skilningi og
ábyrgri afstöðu allra máls-
aðila á að vera unnt að
haga málum á þann veg, að
endurreisnarstarfið beri
árangur um leið og afkoma
hinna lakast settu verður
tryggð.
Eitt helzta gagnrýnis-
atriði stjórnarandstöðu-
flokkanna á ríkisstjórnina
glöggt hringlandaháttinn í
gagnrýni stjórnarandstöð-
unnar. Áður en stefnuyfir-
lýsing ríkisstjórnarinnar
var birt, var hún borin
þeim sökum, að störf
hennar yrðu öll andsnúin
hagsmunum launþega. Nú
er hún hins vegar gagn-
rýnd fyrir að ákveða ekki
láglaunauppbætur, áður en
tóm gafst til viðræðna við
launþegasamtökin.
Fyrstu aðgerðir rfkis-
stjórnarinnar, sem nú hafa
verið ákveðnar, miða að
því fyrst og fremst að
treysta rekstrargrundvöll
atvinnulífsins og bægja frá
vofu atvinnuleysisins. Þá
hefur verið ákveðin fjár-
öflun fyrir ríkissjóð í því
skyni m.a. að gera stjórn-
völdum kleift að standa
undir útgjöldum vegna
þeirra aðgerða, sem
ákveðnar verða til hags-
bóta fyrir láglaunafólk.
atvinna yrði tryggð I land-
inu og fjár aflað til þess að
standa straum af kostnaði
við hliðarráðstafanir í
þágu þeirra, er lakast eru
settir.
Það sem ríkisstjórnin
hefur nú ákveðið eru
aðeins þær brýnustu að-
gerðir, sem alltof lengi hef-
ur dregizt að koma í fram-
kvæmd, sakir þess að frá-
farandi ríkisstjórn var fyr-
ir löngu orðin óstarfhæf.
Framundan er mikið starf
við endurreisn efnahags-
lífsins. Óhjákvæmilegt er,
að undirbúningur þeirra
ráðstafana taki nokkurn
tíma. Markmið endurreisn-
arstarfsins hlýtur að vera
það fyrst og fremst að
tryggja áframhaldandi vel-
megun og bætt lífskjör
allrar alþýðu.
Sjálfstæðisflokkurinn
lagði ríka áherzlu á það á
Ráðstafanir í þágu launþega
er, að ekki skuli nú þegar
vera búið að ákveða fyrir-
komulag láglaunauppbóta.
Ugglaust ber þó flestum
saman um, að rétt var að
hafa fyrst samráð við laun-
þegasamtökin og taka síð-
an ákvörðun í þessum efn-
um á grundvelli þeirra við-
ræðna. Þessi afstaða sýnir
Öllum er ljóst, að afla verð-
ur fjármagns til þess að
standa undir slíkum að-
gerðum. Eigi að síður hafa
Alþýðuflokkurinn og Al-
þýðubandalagið staðið
gegn þessum aðgerðum.
Þannig hafa þessir tveir
flokkar í verki reynt að
koma í veg fyrir, að full
síðasta þingi, að dregið yrði
úr útgjöldum ríkisins og
lagði m.a. til, að ríkisút-
gjöld yrðu skorin niður um
1.500 milljónir króna. Ólaf-
ur Jóhannesson, formaður
Framsóknarflokksins, tók
undir þessar hugmyndir.
Nú þegar mynduð hefur
verið starfhæf rikisstjórn,
hefur fyrst verið lagður
grundvöllur að því, að unnt
sé að vinna að þessu verk-
efni og raunar mörgum
öðrum, er mikla þýðingu
hafa. Hitt er ljóst, að nú er
svo langt liðið á árið, að
erfitt verður um vik að
ákveða niðurskurð f járlaga
í þeim mæli, sem unnt var
að gera á fyrstu mánuðum
ársins. Eigi að síður verður
það eitt meginatriðið í
endurreisnarstarfi ríkis-
stjórnarinnar að gæta
fyllsta aðhalds í ríkis-
rekstrinum. Þannig hefur
þegar verið ákveðið, að
ríkisútgjöldum verði sett
ákveðin takmörk miðað við
þjóðartekjur.
Söluskattshækkunin,
sem nú hefur verið sam-
þykkt, var ekki ákveðin í
því skyni að auka umsvif
ríkisins. Hún var nauðsyn-
leg til þess að ríkissjóður
gæti tekið á sig þær byrðar,
sem fylgja munu í kjölfar
þeirra ráðstafana, sem
gerðar verða í þágu lág-
launafólks. Gildistöku
hækkunarinnar var hins
vegar slegið á frest til 1.
október n.k., þar sem eðli-
legt þótti að fá fyrst niður-
stöður úr viðræðum við
launþegasamtökin um fyr-
irkomulag láglaunaupp-
bóta. Þrátt fyrir þessar
óhjákvæmilegu ráðstafanir
til þess að tryggja hag
þeirra, sem lakast eru sett-
ir, verður það eitt höfuð-
verkefni þessarar ríkis-
stjórnar að hafa hemil á
útþenslu ríkisútgjalda.
Dr. Björn Sigfússon:
Hin þrítekna
fuHveldisheimt
I. Landgrunnslögin útfærð 1975
til hafmiðjumarka
Allt er þegar þrennt er, og þrí-
skrefa stígandi sæmir afreki. Af-
rekið er að vinna land sitt og
landgrunn allt.
Sjálfstæði vort eftir samningi
1918 þurfti og fékk endursköpun
f vægrí byltingu lýðveldistökunn-
ar 1944. Utfærslu efnahagslög-
sögunnar 1975 vil ég jafna við þá
valdtöku, enda er hvort tveggja
einhliða yfirlýsing byggð á þeim
náttúrurétti sem engum nema
þjóðrfki er léður. Konungstign
(1944) og meintur venjuréttur til
veiða nálægt öðru strandríki (þ.e.
kröfur sóttar af sterkum ríkjum
með e.k. árangri fyrir Haagdóm-
stóli 1974) skulu vfkja fyrir nátt-
úrurétti þeim, studdum með und-
angengnum nauðréttaraðgerðum
( bæði skiptin. Hugtakið fullveldi
er I þrjú skiptin: 1918, 1944 og
1975, lögfest innan vissra út-
marka, og loks þykir að því komið
að það teygist eftir gildistöku
1975 tíl hafmiðjumarka andspæn-
is Bretlandseyjum, tveim hjálend-
um danskrar krúnu og Noregi, en
nær til 200 sjómílna marka á
skika suðaustur frá norskri Jan
Mayen og á breiðu dýpra hafi suð-
vestur af landinu. Kalla mætti
það merki þess hve 20. öld er
óvenjuleg öld að á seinustu 60
árum héfur hver íslenzk kynslóð
w
Lslands
af annarrí barizt til fullveldis-
sigra og fagnar að geta það enn.
Orðið nauðréttaraðgerðir þarf
víst bæði lögskýring og frásögn af
tilfellum þegar nauðsyn fyrr
braut lög. í bernsku minni skýrðu
bændur það sem nauðréttarmót-
mæli að Uppkastið 1908 skyldi
hafa verið fellt. Uppkastið hafði
þeim virzt blindgata þó stórgott
væri i aðra röndina. Launin fyrir
að hafa fellt það töldu bændur
innheimtast I samningsgerð 1918.
Þá var það aftur nauðréttar-
ákvörðun 1940 að skipa innlendan
ríkisstjóra 1 konungshlutverkið,
stríðs vegna, en til baka varð það
nauðréttarspor ekki stigið, kon-
ungsdæmisins beið lokadagur
1944.
Ofveiði og stjórnleysi á fiski-
miðum knúði til landhelgiút-
færslu í 12 mílur og síðar til frek-
ari útfærslu fiskilögsögunnar.
Langsterkustu rökin sem íslend-
ingar beittu um það erlendis til
þessa dags hafa verið nauðréttar-
eðlis og þar með er sett staðhæf-
ingin að landflótti æskufólks og
landshlutahrun sé fyrirsjáanlegir
hlutir en framtíð lands öll í veði
ef ofveiði lamar sjávarútveginn.
Hvað varðar færsluna úr 50 míl-
um út til hafmiðjulínu og 200
mílna munu nauðréttarröksemdir
gilda að hluta (ofveiði) en minna
mun verða upp úr þeim lagt er-
Dr. Björn Sigfússon.
lendis en áður. Þess vegna er
tfmabært aðveltafyrirsér altæk-
ari þörf Islands á fullveldi yfir
hafsvfðáttum. Án þess að fá það
vald gæti fólk þess eflaust tórt en
hlutverki þess og samnorrænu
hlutgengi yrði brátt komið fyrir
kattarnef.
Eftir Caracasráðstefnu eru sjálf
200 mflna mörkin ekki ófáanleg,
heldur er hinn „sögulegi" stór-
þjóðaveiðiréttur á annarra land-
grunnum innan téðra veiðimarka
helzta deiluefnið.
Landgrunnslögin 1948 voru
engan veg hugsuð sem nauðrétt-
ur, heldur sem spor í átt til al-
mennara hafréttar S.þ. þó ekki
þýddi að orða þetta erlendis fyrr
en sfðar. Þvf voru það þau lög,
sem á rökréttan hátt verða full-
komnuð með því að fara 1975 að
hafmiðjumörkum.
Þótt Norðurlönd öll og mikill
þorri hafslögsögusamherja vorra
í syðri heimsálfum næðu innan
fárra ára skilningi á eflingarþörf
Islands þ.e. að þau skilji þá tvo
valkosti þess að vera hlutgengt á
hafi eða deyja, sem ríki, virðist sú
hugmynd okkar hljóta að rekast
um áratug á ráðandi skilning í
European Community (EC, fyrr-
um oft skammstafað EBE). Við
því fær Island ekkert gert annað
en sýna fram á að þarna er lifandi
kominn hinn gamli skilningur ný-
lenduvelda um ítök sín f löndum
lágt þróaðra þjóða. Heita má að
þau hafi sleppt sérhverri nýlendu
sem áleit sig sjálfstæðishæfa;
væri hún enn óhæf, fannst ný-
lenduherrunum þeim mun
áhættusamara að bera lengur
ábyrgð á henni, ýttu við henni
burt. En eignarhald á námum,
plantekrum og verzlunarvaldi
hélzt yfirleitt og varð undirstaða
að nýkoloníalisma undir gæru
frelsis og sjálfstæðisviðurkenn-
ingar. Þó munur fiskimiða og
landeignar sé nokkur horfir
„sögulegi“ ítaksrétturinn, brezk-
ur, þýzkur eða hver hann nú væri,
rétt eins við íslendingum og ný-
koloníalisminn við þjóðum Af-
ríku og rómönsku Amerfku.
Sakir vaxandi þarfa sinna, vax-
andi hættu á mengun og ofveiði,
vaxandi heimsáhættu af nýkoloní-
alisma í þessu sem öðru formi og
almennt sakir fullveldis síns rís
ísland gegn því að dómstóll fái
úrskurðarvald um framtíðargildi
„sögulega“ veiðiréttarins. Geti Is-
land ekki fullnýtt fiskistofna inn-
an miðlínumarka sinna, fer fjarri
að það hyggist gera úr þvf það
einkamál sitt að ekki verði fjallað
á svæðaþingum um bætta nýting
á stofnunum og málið leyst í bróð-
erni. Á þetta væri ég ekki að
minna nema af þvf, að tilgátur um
komandi offriðun á fiskstofnum
hafa heyrzt í brigzlum sem verið
er að bera á íslendinga í deiluhita.
Þau brigzlyrði eru varla neitt
sannari sök en hin að með þvl að
ná yfirdrottnun yfir hafsauðæf-
um grunns síns séu strandbyggjar
við Norðursjó og allt Norður-At-
lantshaf að ræna jarðargæðum
frá vanþróuðu löndunum sem
hefðu haft þeirra meiri þörf. Vit-
að er, að það eru mestmegnis bezt
iðnvæddu þjóðirnar sem hopa
verða með togara sína af grunn-
miðum annarra landa eftir út-
færslu. Skjóta má því inn að
fjarri fer að umræður og niður-
stöður á mannfjöldaráðsefnu Sþ
sem í dag stendur yfir 1 Búkarest
dragi úr skyldu íslands til að
stjórna fæðuöflun og landgrunns-
hafi. Sé rétt á haldið, er heims-
fjölgunin mjög andsnúin „sögu-
lega“ ítaksréttinum.
II. Höldum Natóaðild og út-
færslu f 200 mflur vel aðskildum
ísland verður í Nató um öll fyr-
irsjáanleg ár þeirra samtaka. Á
gliðnun þeirra, 1 framhaldi af
franskri og grískri sérstöðu 1974,
ber ísland sízt nokkra sök og virð-
ist nú munu taka með varfærni og
æskilegu seinlæti hverri tillögu
sem fram kynni að koma um að
auka eða rýra athafnir Natós hér-
lendis. Á þá leið er fréttin sem
umheimi berst héðan meðan upp-
námið vegna Kýpur er í hámarki f
samtökunum sem von er. Meðan
þar hvessir mest skyldi vera hlé
milli storma hér. Ur þvf fullveld-
isstækkun á sjó er greinarefnið,
kemst ég ekki hjá að tjá stuttlega
það álit að hvorki sé þörf að
vænta stuðningsfráNatóí stækk-
unarmálinu né óttast 1 því efni
hindrun þaðan. Á næstliðnum
missirum var pólitískum trúboðs-
krafti of mjög f þetta blandað,
kosninga vegna. Þó mér kynni að
nægja að vísa til greinar minnar:
Erum við fyrst og seinast lið-
hlaupar? — i Mbl. 27.9. 1973, von-
ast ég til að mega eyða enn dálk-
parti í sama blaði undir sömu
skoðun mína og þá, en í breyttri
EVrópu:
Hlutgengi vort 1 Nató, ólíkt
þeim hættulegu tengslum herfor-
ingja sem ótempruð athafnasemi
3—4 Natóríkja í hlutgengislausri
Kýpur er ferskt dæmi um, heimt-
ar aðallega þrennt af landinu:
1. Fullkomna eftirlitsstöð með
umferð kafbáta og vissra flugfara
yfir það svæði sem efnahagslög-
saga vor mun teygjast yfir 1975;
eftirlit þetta væri tæpast gerlegt
Framhald á bls. 23.