Morgunblaðið - 19.03.1968, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. MARZ 1968
19
Leikfélag Reykjavíkur:
Sumarið ‘37
Höfundur: Jökuil Jakobsson
Leikstjóri: Helgi Skúlason
Leikmynd: Steinþór Sigurðsson
JÖKULL Jakobsson heldur
áifram að móta og snurfusa sinn
sérkennilega heim í síðasta leik-
riti sínu, „Suimarið ’37“, sem
Leikfélag Reykja\'íkur frum-
sýndi 28. fetorúar í Iðnó.
Þennan heim má með góð-
um vilja staðsetja á íslandi, því
persónurnar eru með ýmsum
hœtti tengdar atburðum Mðandi
stundar hérlendis, en nánast.a
umlbvierfi iþeirra, Mfss'tíll oig l'Sfs-
vandi er okkUT í flestu tilliti
framandi. Það er meira að segja
undirstrikað með leikmyndinui
sem lýsir gömlu höfðingjaheim-
ili í stíl sem varla miun hafa
sézt hér á landi — nema kannski
hjá Þjóðverja nokkrum í Esju-
bergi hér í borg fyrir mörgum
árum.
f tveimur fyrri leikritum sín-
um, „Hart í bak“ og „Sjóleiðin
til Bagdad“, haslaði Jökull sér
völl skuggamegin í lítfinu, þar
sem basl, fásinni og fánýtir dag
draumar voru inntak grárrar
rúmlhelginnar. Hér er vettvang-
urinn atftur á móti auðmanns-
hús og persónurnar flestar úr-
kynjaðar af lífsleiða eða ætt-
lægu brjálæði. Aldrei fyrr hef-
ur Jökuíl fetað svo dyggilega í
fótspor læritföður síns, Antons
Tsékhovs, því að segja má með
nokkrum san-ni að „Sumarið
’37“ sé spegilmynd þess lífs-
þreytta heims sem Tsékhov lýsti
af mögnuðu raunsæi upp úr
aldamótum: yngri kynslóðin er
mergsogin af munaði og láfs-
þægindum og leggur fæð á hina
nýju og framtakssömu öreiga-
syni sem ætla að breyta heim-
inum og koma sér fyrir í góðum
emibættum, helzt í þjónustu ai-
þjóðastofnana,
Þetta er ekki íslenzkur veru-
leiki, en það skiptir ekki máli,
því fyrir Jökli virðist vaka að
tötfra fram veröld á leiksviðinu
sem sé sjálfri sér nóg, búi yfir
þeirri skáldlegu dul og seið-
magni sem geri hverja andrá
leiksins mikilvæga og minnis-
verða. Þetta leitast hann við að
gera með sérkennilegri samtals-
tækn'i, sem hann hefur mótað í
síðustu leikritum sínum og á sér
beina fyrirmynd í Tséfchov. Hún
er m.a. fólgin í þvi að taia í
hálfkveðnum visum, enida eru
viÖstadidir að jafnaði með hug-
ann annars staðar. Persónurnar
tala einatt hver í sína áttina,
án þess nokkur hlusti. f upp-
hatfi leiksins held ég hötfundur-
imn sé beinlínis að getfa í skyn,
að hverju hann stefni með þess-
ari tækni, þegar hann leggur
Davíð í munn orðin um útfarar-
ræðu prestsins, um „að segja
það án þess að segja það.“ Allt
leikritið er skóladæmi um þá
einlægu ætlun og eintoeittu við-
Leitni höfundarins „að segja það
án þess að segja það“.
Tækni Jökuts Jakobssonar er
orðin öruggari, og vissulega
hefði ófimari mönnum ekki
haldizt uppi að tala svo lengi
í hálfkveðnum og nálega ókveðn
um vísum. En tækni er sarnt
enganvegimn einhlít, og mér
finnst votta fyrir því í þessu
leikriti, að tæknin sé að verða
Jökli takmark í sjálfu sér, hann
sé farinn að leika sér með tækni
brellur. Þessa ályktun dreg ég
m.a. af því, að þráttfyrir hag-
lega samin samtö‘1 og ýrnis fag-
mannleg leikhrögð, er einhver
holur hljómur í verkinu, einsog
höfundi liggi ekkert sérstakt á
hjarta og hann hafi því ekkert
að o'ogja. Með þessu á ég eíkki
við, að ég ætlist til prédikunar
eða uppfræðslu, heldur einungis
þeirrar skáldlegu fyllingar á bak
við hin hálfkveðnu og dulu orð-
svör, sem ljái þeim vængi, lytfti
þeiim yfir orðaleikinn og veki
með áheyrandanum grun eða
vissu um veruleik að baki orð-
anna.
Jökul'l kemur viissulega víða
við í leikriti sínu og orðar margt
hnyttilega, ekki sízt ýmis tíma-
bær skeyti til íslendinga, en leik
urinn í heild svífur samt ein-
hvernveginn í lausu lofti, vek-
ur að vísu ákveðnar kenndir og
grunsemdir, en varla meira.
Skiluir lítið efti'r. Ég hygg að þrjár
meginástæður liggi til þessarar
ófullnægju-tilfinningar að lok-
inni sýningu. í fyrsta lagi liggi
höfundi ekki nógu mikið á
hjarta. í öðru lagi ráði hann
ekki yfiir þeirri skáldlegu orð-
gnótt eða því hugarflugi sem
fylli út í myndina sem hann er
að draga upp. í þriðja lagi hafi
Edda Þórarinsdóttir (Sjöfn), Þorstfeinn Ö. Stephensen (Davið),
Helgi Skúlason (Davíð) og Þorsteinn Gunnarsson (Jón).
þó að hún sé að vísu beint fram-
hald á vangaveltum þeirra Hall-
dórs og Signýjar í „Sjóleiðin til
Bagdad“.
Við hljótum að gera stærri.
kröfur til Jökuls Jakobssonair en
flestra annai ra íslenzkra leik-
skálda, og því olli „Sumarið ’37“
mér kannski meiri vonbrigðum
Helga Bachmann (Sigrún) og Ilelgi Skúlason (Stefán).
þetta verk svipaða bresti og
fyrri verkin, þ.e.a.s. í byggingu
þess sé einkennilegur tvískinn-
ungur sem kljúfi það í tvennt.
Hjónaband þeilrra Stefáns og
Sigrúnar er að mínum skilningi
merkasti og bezt gerði þáttur
og þungamiðja leiksins, en hann
er sarnt í veigamiklum atriðum
látinn snúast um Davíð, fortíð
hans og vangaveltur.
Nú er að vísu Ijóst að leikrit-
ið fjallar ekki um tiltekna at-
burði, heldur eru atburðirnir
einungis tilbrigði við eitt og
sama stef: miskunnarleysi tím-
ans, sem hleður upp glötuðum
tækiifærum, sviknum draumum,
brostnum vonum. Þetta reynir
höfundurinn að tjá með sinni
sérkennilegu tegund atf lýrískum
impressjónisma sem fyrst og
fremst stefnir að þvi að miðla
ákveðnum hugblæ, tjá óræð eða
maTgræð geðhritf — eitthvað
sem liggur í loftinu, felst milli
orðanna. Honum tekst það mæta
vel í einstökum köflum verks-
ins og þá fyrst og fremst í sam-
skiptum þeirra hjóna, Stefáns
og Sigrúnar, sem eru meðal há-
punktanna í ritferli Jökuls, en
verkið í heild nær ekki máli
m.a. vegna þess að meginhug-
mynd þess magnast ekki að því
marki, að hún gagnsýri það eða
yfirskyggi — sumarið ’37 og allt
sem það á að fela í sér verður
bara ein af mörgum skrítlum
Davíðs. Fátæktarrómantík
þeirra Stefáns og Sigrúnar í
fjórða þætti fannst mér líka á
mörkum þess sem boðlegt eir,
en ella, þó einstakir katflair þess
séu ákatflega vel skrifaðir. Tvær
„syndir“ verða leikskáld að forð-
ast umfram flestar aðrar: að láta
le'khúsgestum leiðast á sýningu
og vekja með þeim grun um að
skáldimu liggi ekkert sérstakt á
hjarta. Hvoruga „syndina" er
Jökull alveg frír við í þessu
verki.
Helgi Skúlason setti „Sumar-
ið ’37“ á svið og gerði það að
mörgu leyti fagmannlega og
snyirtilega. Sýningin hafði sam-
felidan svip og vakti sterkan
hugblæ, en skelfing vax hún
hæggeng, og ekki dró það úr
óþreyju leikhúsgesta að skipt
var milli þátta fyrir opnum tjöld
um með enn hægari hætti. Ýmis
smáatriði, sem vörðuðu miklu,
fó'ru Mka í handaskolum, t.d.
andráin þegar Davíð'horfir á Sig-
rúnu og nefnir Maríu í fyrsta
sinn. Það var ákaflega ósann-
færandi og þá ekki síður bar-
smíðin sem orkaði blátt áfram
hjákátlega. Það hetfði leikstjór-
inn vafalaust séð í skýrara IjósL
hefð: hann ekki sjálfur verið
annar aðilinn á sviðinu. Ég er
ekki heldur frá því að með hug-
kvæmari og djarfari lei'kstjórn
Ihefði .mláitt b.láisa lítfi'í ýmiis atriði
sem voru daufleg eða beinlínis
líflaus, einkanlega í fjórða
þætti.
Persónur í „Sumarið ’37“ eru
einungis fimm. og fóir Þorsteinm
Ö. Stephensen með hlutverk
föðurins, Davíðs, heimspeki'lega
sinnaðs athatfnamanns sem býr
yfir sérstökum hæfileikum til að
hliðra sér hjá óþægindum. Hlut-
verkið er að því leyti vandmeð-
farið að það hangir illa saman
og er algerlega ódramatískt í
samhengi leiksins. Davíð lætur
móðan mása um allt mil'li him-
ins og jarðar, er sflfelB-t að rifja
upp hálf- eða algleymdar tilvitn
anir í fræga höfunda (þar fannst
mér höfuindurinn otfgera), en
gegnir varla öðru hlutverki í
leiknuim en því að t'engja sa-man
atriði og s'kemimf-a láihlorfendum.
Vitanlega á hann að vera full-
trúi þess illa í mannlítfinu, yfir-
borðsmennslku, vitundarleysiis,
siðtoliindu, en hann er ekki nœgi-
lega þéttur í sér til að vera ann-
að eða meira en góðlátleg grín-
fígúra.
Þorsteini lánaðist furðuvel að
laða fram góðborgairalegt fas
Davíðs, sjálfsánægju, lítfsflótta,
merglaust umburðalyndi, en
mér fannst hann á köflurn ekki
fyllilega innlífur hlutverkinu,
einsog hann væri sér um of
meðvitandi um merkingarlitla
návist sína í leiknum. Hinsveg-
ar vakti hann oft kátínu og rauf
á sinn hátt einrœmi leiksins.
Helga Baehmann fór með hlut-
verk tengdadótturinnar Sigrún-
ar, sem er tvímælalaust viða-
mesta og bezt gerða persóna
leiksins, nokkurskonar hlið-
stæða eða framhald Signýjar í
„Sjóleiðin til Bagdad". í túlkun
Sigrúnar kemst höfundurimn
næst því „að segja það án þess
að segja það“, ‘láta uppi marg-
vísleg meira og minna óræð at-
vik, tilfinningar og hugrenning-
ar sem tengjast í eina heild og
gera persónuna nákomna áihorf-
endum. Helga túlkaði hlutverkið
af mikilli nærfærni og ríkum
blæbrigðum, skilaði heilli og
hugtækri persónu.
Helgi Skúlason lék Stefán, son
Davíðs og eiginmann Sig.rúnar,
hið mergsogna dekurbarn, sem
Helga Bachmann (Sigrún),
er í senn hliðstæða og andstæða
þeirra Láka í „Hart í bak“, og
Eiríks í „Sjóleiðin til Bagdad“.
Eiryog fyrr eru það broistnar
vonir og rómaatískir dagdraum-
ar sem einkenna unga mann-
inn, en hér hefur hann fengið
skýrari útlínuir, þannig að Stetfán
verður á sinn hátt jafnoki Sig-
rúnar. Helgi fór vel með hlut-
verkið, dró fram magnleysi og
uppgjöf Stefáns, en hefði mátt
vera tiliþrifameiri í reiðiköstun-
um, sem voru einkennilega mátt-
lítil.
Yngri hjónin í leiknum, Sjöfn
dóttir Davíðs og Jón maður
hennar, eru vægast sagt held-
ur dauflega dregnar persónur og
hlutverkin vanþakklát. Edda
Þórarinsdóttir lék háltfgeggjaða
dótturina látlaust og vartfærnds-
lega, gerði henni þau skil sem
efni stóðu til og sanmaði enn að
hún er ört vaxandi leikkona.
Þorsteinn Gunnarsson átti
hinsvegar mikium mun erfið-
ara með Jón, sem er langsízta
hlutverk leiksins. Honum lánað-
ist að vísu stöku sinnum að ljá
hiutverk'nu gamansaman blæ,
sem var vissulega til bóta, en
það var einsog hann kæmist
aldrei fyllilega inní hlutverkið,
þannig að orð hans hljómuðu
einatt sem hveilandi bjalla.
Leiktjöld Steinþóris Sigurðs-
sonair voru í senn glæsileg og
fornfáleg, þannig áð maður
fann næstum rykmettað loftið
í stofunni, verulega hugkvæm
smíð sem átti sinn stóra þátt 1
að magna andrúmsloft leiksins
og undirstrika hrörnunarkennd-
ina.
í leikslok var leikendum, leik-
stjóra, leikmyndarsm ði og höf-
undi fagnað lengi og innilega.
Pétur Eimars'son kom Mka fram
þá, svo sennilega hetfur hann
verið aðstoðarleikstjóri þó þess
sé hvergi getið í leikskrá.
Sigurður A. Magnússon.
m 22 - 24
1-32262
UTAVER
NYTT - IMYTT
Franskur veggdúkur sem er mjög
góð hita- og hljóðeinangrun.
Veggefni er kemur í stað máln-
ingar á eldhús, ganga, forstofur
og böð.
GRENSASVEGI22-24
$1» 302811-32262
LITAVER
PiIkington4s tiles
postullns veggflísar
Stærðir 11x11, 7y2xl5 og 15x15
cm.
Mikið úrval — Gott verð.