Morgunblaðið - 07.11.1964, Blaðsíða 15

\ Laugardagur 7. nóv. 1964
MOKCUNBLAÐIÐ
15
Tveim meginmarkmiðum náð:
Staða þjóðarbúsins út ú við
tryggð og þjóðartekj. auknar
Fjárlagarælla Gunnars Thor-
oddsens fjármálará5herra
á Alþlngi
Gunnar Thoroddsen,
Herra forseti.
Góðir hlustendur.
ÁÐUR en rætt verður um frum-
varp til fjárlaga fyrir árið 1965,
vil ég víkja að afkomu ríkissjóðs
á árinu 1963 og afkomuhorfum
hans í ár.
í meginatriðum varð afkoma
ríkissjóðs á árinu 1963 þessi:
í fjárlögum voru tekjur ríkis-
sjóðs áætlaðar 2198 millj. kr.
Þær urðu 2523 millj. og fóru
þannig 325 millj. kr. fram úr
áætlun. Helztu liðirnir voru
þessir:
Aðflutningsgjöld í ríkissjóð af
innfluttum vörum fóru 215 millj.
fram úr áætlun. Á árinu 1963
gekk í gildi ný tollskrá, sem fól
í sér nokkrar lækkanir á að-
flutningsgjöldum margra vöru-
tegunda, en hins vegar varð inn-
flutningur það ár miklu meiri en
menn höfðu gert ráð fyrir.
Þegar fjárlög voru samin, var
reiknað með því, að innflutning-
ur yrði um 5% meiri en árið
áður. Flugvélar og skip voru
ekki talin með, enda engin að-
flutningsgjöld af þeim greidd. En
innflufningsverðmætið reyndist
um 18% meira en árið áður,
(23% meiri, ef flugvélar og skip
eru talin með). Þessi mikli inn-
flutningur vara olli hærri toH-
tekjum en fjárlög gerðu ráð fyr-
ir.
Af innflutningi bifreiða eru
greidd sérstök gjöld og urðu þau
123 millj. eða 58 millj. yfir á-
ætlun.
Þrjú prósent söluskattur af
vörum og þjónustu fór 16 Vz
milj. og tekjur af rekstri ríkis-
stofnana nær 36 millj. fram úr
áætlun fjárlaga. Tekju- og eign-
arskattur fór rúmar 17 millj.
fram úr áætlun.
Útgjöld ríkissjóðs voru áætluð
f fjárlögum 2189 millj. Þau urðu
2310 millj. og fóru því 121 millj.
fram úr fjárlögum. Aðalástæða
þessarar umframgreiðslu er
launahækkun opinberra starfs-
manna frá 1. júlí 1963. Sú hækk-
«n hefur kostað ríkissjóð á síð-
ari helmingi ársins 90—100 millj.
kr. —
Nokkrir útgjaldaliðir urðu að
6ðru leyti umfram áætlun, svo
sem Landhelgisgæzla, Skipaút-
gerð ríkisins, kostnaður við toll-
og skattheimtu, lögreglukostnað-
«r vegna nýrra laga, er létta af
sveitarfélögunum nokkru af
þeim tilkostnaði. Sumir útgjalda-
liðir urðu undir áætlun, einkum
vaxtagreiðslur ríkissjóðs. Þær
urðu tæpur helayv.gur þess, sem
áætlað var, 4.4 millj. eða 6.2 millj.
undir áætlun.
Eins og áður er getið, fóru tekj-
ur 325 millj. fram úr áætlun fjár-
laga, en gjöldin 121 millj. um-
fram. En auk útgjalda samkvæmt
fjárlagaliðum, eru jafnan ýmsar
útborganir hjá ríkissjóði, sem
hafa áhrif á greiðslujöfnuðinn.
Það eru hreyfingar á geymslufé,
•ukið rekstursfé ríkisstofnana,
veitt lán, fyrirframgreiðslur o.fl.
Þegar öll þessi atriði eru gerð
upp, verður greiðsluafgangur
ríkissjóðs á árinu 1963 124)4
millj. kr. eftir þeirri aðferð, sem
Seðlabanki íslands og ýmsar al-
þjóðlegar stofnanir nota, en 139
millj. eftir þeim reglum, sem
ríkisbókhaldið hefur haft.
I fjárlagaumræðum á síðasta
þingi, skýrði ég frá því, að ríkis-
stjórnin teldi rétt að nota hluta
af þessum greiðsluafgangi til að
inna af hendi vangoldin framlög
ríkisins vegna hluta þess í kostn-
aði við hafnargerðir og sjúkra-
húsbyggingar. Hluti ríkisins er
lögbundinn, en greiðslurnar hafa
ekki verið gjaldkræfar til þess-
ara framkvæmda fyrr en fé er
veitt til þeirra í fjárlögum. I
samræmi við þetta er tekin upp
í 22. gr. fjárlagafrv. fyrir 1965
XXVI. lið heimild til þess að
greiða af greiðsluafgangi ársins
1963 20 millj. kr. upp í framlög
ríkisins til sjúkrahúsa og 20
millj. upp í framlög til hafnar-
gerða.
f árslok 1963 skuldaði ríkis-
sjóður engar lausaskuldir og er
það þriðja árið í röð.
Afkoman í ár
í fjárlögum fyrir 1964 voru
tekjur áætlaðar 2696 millj. kr.,
gjöldin 2677 millj. og greiðslu-
afgangur þannig rúmar 19
millj.
Um þær mundir, sem fjárlög
voru afgreidd skömmu fyrir síð-
ustu jól, var samið um kaup-
hækkanir, sem námu yfirleitt
15%. Hin margvíslegu áhrif þess-
ara kauphækkana var því ekki
unnt að taka inn í fjárlögin. En
ríkisstjórnin undirbjó og lagði
fyrir Alþingi í janúarmánuði til-
lögur um ráðstafanir, greiðslur
og fjáröflun, sem nauðsynlegar
þóttu vegna þessara atburða.
Þessi lög lögðu á 2)4% viðbótar-
söluskatt, er skyldi gilda frá 1.
febrúar. Var áætlað, að hann
skilaði á árinu í ár 262.5 millj.
kr., en því fé skyldi varið til
uppbóta á fiskverð, stuðnings við
frystihús og togaraútgerð, fiski-
leit og Fiskveiðisjóð, til niður-
greiðslu á vöruverði í innan-
landssölu og til hækkunar á bót-
um almannatrygginga.
Um leið og fjárlög voru af-
greidd, voru samþykkt ný vega-
lög. Samkvæmt þeim skyldi Vega
sjóður frá áramótum taka við
innflutningsgjaldi af benzíni og
við bifreiðaskatti, er runnið
hafði til ríkissjóðs og var áætlað
í fjárlögum á 104 millj. kr. Hins
vegar skyldi Vegasjóður taka að
sér útgjöld að upphæð 92 millj.
kr. á 13. gr. í fjárlögum. Þegar
fjárlög fyrir 1964, vegalög og
janúarlögin um aðstoð við sjáv-
arútveginn o.fl. eru skoðuð í
samhengi, gera þau ráð fyrir tekj
um til ríkissjóðs í ár að upp-
hæð 2849 millj., útgjöldum 2842
millj. og þannig greiðsluafgangi
um 7 millj. kr.
Um afkomu ríkissjóðs í ár verð
ur ekkert fullyrt að svo komnu.
Greinilegt er þó, að hún er mikl-
um mun erfiðari en undanfarin
ár.
Veldur þar miklu um, að veru-
legar fjárhæðir hafa verið greidd
ar, til þess að halda vísitölunni
óbreyttri að sinni, eins og gert
var ráð fyrir, þegar samið var
milli ríkisstjórnarinnar og Al-
þýðusambandsins í júní sl. Þá
hafa og uppbætur á útfluttar
landbúnaðarafurðir reynzt miklu
meiri á árinu en upphaflega var
gert ráð fyrir. Stafar það fyrst
og fremst af auknum útflutningi
mjólkurafurða og af hækkuðu
verðlagi á þeim vörum innan-
lands. Þótt tekjur fari í heild
eitthvað fram úr áætlun, er hæp-
ið, að sumir tekjuliðir nái áætl-
un, svo sem tekjur af rikisstofn-
unum.
Frumvarpið 1965
Frumvarp til fjárlaga fyrir ár-
ið 1965 er hér til 1. umræðu.
Tekjur þess eru áætlaðar 3219
millj. kr. Það er hækkun tekju-
áætlunar um 523 millj. frá gild-
andi fjárlögum en um 370 millj.
frá þeirri tekjuáætlun ársins,
sem ég nefndi áðan og sem leiðir
af vegalögum og lögum um að-
stoð við sjávarútveginn.
Hvernig er nú þessa fjár aflað,
sem fjárlögin gera ráð fyrir að
taka til þarfa ríkisins?
Langstærsti tekjuliðurinn eru
tollar eða aðflutningsgjöld af
innfluttum vörum, samtals 1566
millj. eða sem næst helmingi af
öllum ríkistekjunum. Þótt toll-
stigar hafi verið lækkaðir á
mörgum vörum í þrem áföngum
á árunum 1961—1964, koma þó
fleiri krónur í rikissjóð en áður
af tollum, bæði vegna vaxandi
innflutnings ár frá ári og hins,
að dregið hefur stórum úr ólög-
legum innflutningi á móti því,
sem áður var, áður en fyrstu
tollalækkanirnar voru fram-
kvæmdar. En í sambandi við
tollamálin er rétt að geta um
tvennt. Annað er það, að endur-
skoðun tollskrár heldur stöðugt
áfram og er nú einkum unnið
að endurskoðunum vélatolla til
lækkunar. Hitt er það, að undir-
búið hefur verið frv. til nýrra
laga um tolleftirlit, til þess að
skapa fastari framkvæmd og
öflugra aðhald í þeim efnum.
í þessari upphæð aðflutnings-
gjalda til ríkissjóðs, eru meðtal-
in gjöld af innfluttum bifreið-
um, 110 millj., en ekki lögmælt-
ur hluti Jöfnunarsjóðs sveitar-
félaga af aðflutningsgjöldum
nærri 77 millj.
Annar hæsti tekjuliðurinn er
sölúskattur af vörum og þjón-
ustu, áætlaður 603)4 millj. til
ríkissjóðs, en auk þess um 74
millj. til Jöfnunarsjóðs sveitar-
félaga. Miðað er við óbreyttan
söluskatt, 5.5%, þ.e.a.s. að sú
hækkun (um 2)4%), sem ákveð-
in var ótímabundið með 5. gr.
laga nr. 1. frá 1964, haldist. Veru
legur hluti þeirra útgjalda, sem
henni var ætlað að standa und-
ir, hefur verið tekinn í frv. Auk
þess hafa svo margvísleg önnur
óhjákvæmileg útgjöld hækkað,
sem géra þessar tekjur nauð-
synlegar.
Þriðji tekjustofninn eru tekj-
ur af áfengis- og tóbaksverzlun,
430 millj.
Fjórði tekjustofninn er tekju-
og eignarskattur áætlaður 375
millj. kr. Að óbreyttum lögum
um tekjuskatt og eignarskatt er
áætlað, að þeir gætu reynzt 480
—500 millj. kr. á árinu 1965. Unn-
ið er að endurskoðun laganna
með það fyrir augum að hækka
persónufrádrátt og gera ýmsar
aðrar lagfæringar til hagsbóta
fyrir gjaldendur, sem leiða til
lækkunar. Ráðstafanir hafa ver-
ið gerðar til að herða eftirlit með
framtölum. Þjóðartekjur aukast
hröðum skrefum og með hlið-
sjón af þessum atriðum, sem ég
nú nefndi, hefur eftir atvikum
þótt rétt að áætla þennan tekju-
lið 375 millj. kr.
Þá er loks að nefna stimpil-
gjald 75 millj., gjald af innlend-
um tollvörum 55 millj., auka-
tekjur 48 millj. og ýmsa smærri
liði samtals um 66 millj. kr.
Niður falla tveir tekjuliðir úr
fjárlögum, innflutningsgjald af
benzíni og bifreiðaskattur, en
þeir hafa verið afhentir Vega-
sjóði samkvæmt hinum nýju
vegalögum.
Þegar litið er þannig yfir helztu
tekjustofna ríkissjóðs sést, að svo
kallaðir beinir skattar, tekju-
og eignarskattur, eru aðeins rúm-
ur 1/10 hluti teknanna í heild.
Úm tekjuskattinn ætla ég ekki
að ræða frekar nú, en fyrir
Alþingi verður lagt frumvarp til
breytinga á tekjuskattslögum,
sem nú er í undirbúningi og verð
ur þá nánara rætt um skatta-
málin.
En það er rétt í þessu sam-
bandi að athuga álögur hins op-
inbera í heild. Ég á þá við álög-
ur ríkisins og sveitarfélaga til
samans, bæði beina og óbeina
skatta. Það er mikilvægt að at-
huga einnig með samanburði við
önnur lönd, hve stóran hluta af
þjóðartekjum og þjóðarfram-
leiðslu hið opinbera tekur til
sinna þarfa.
Þegar athugaðar eru í heild
tekjur hins opinbera, er það ekki
krónutalan, sem skiptir aðalmáli,
því að eðlilegt er, að tekjurnar
í krónutölu aukist ár frá ári
vegna fólksfjölgunar og sívax-
andi þjóðartekna. Það, sem meg-
inmáli skiptir, er, hvert hlutfall-
ið er, hve há hundraðstala af
heildarframleiðslu þjóðarinnar
er tekin til opinberra þarfa.
I þeim samanburði, sem hér
fer á eftir og gerður er af Efna-
hagsstofnuninni, eru taldar bein-
ar og óbeinar tekjur hins opin-
bera, en útflutningsuppbætur
dregnar frá. Tekjur eða álögur
hins opinbera voru í hundraðs-
tölu af þjóðarframleiðslu sem
segir:
1958 28 %
1959 28.4%
1960 31.3%
1961 27,8%
1962 26.9%
1963 26.6%
1964 (áætlað) 25.8%
Á fyrsta ári efnahagsaðgerð-
anna 1960, hækkaði hundraðstal-
an þannig upp í 31.3, en hefur
síðan farið lækkandi með hverju
ári og er nú 25.8% móti 28% fyr-
ir 6 árum.
Nýjustu tölur tiltækar frá
nokkrum öðrum löndum eru fyr-
ir árið 1962. Þær eru þessar:
Danmörk 28)4%
Bretland 33.1%
Noregur 35.9%
Vestur-Þýzkaland 37.4%
Sviþjóð 38.6%
Þessi samanburður leiðir
tvennt í ljós, Heildarálögur hins
opinbera á íslandi miðað við
þjóðarframleiðslu hafa farið
lækkandi undanfarin 4 ár og eru
lægri nú en áður en viðreisnin
hófst og þær eru lægri hér en
í fyrrnefndum 5 löndum.
Útgjöldin samkv. fjárlagafrum
varpinu eru áætluð_ 3209 millj.
Það er hækkun frá gildandi fjár-
lögum um 532 millj., en frá
endanlegri útgjaldaáætlun með
hliðsjón af vegalögum og janú-
arlögum nemur hækkunin 367
millj.