Morgunblaðið - 02.08.1964, Blaðsíða 26

MORGU N BLAÐIÐ
Sunnudagur 2. ágúst 1964
$
— E. J. Stardal
Fram'hald af bls. 18.
fólk og tízkumenn álfunnar, og
reyndar Ameríku einnig, hittist
í samkvæmisheimi hofuðborg-
anna, á baðströndum og skeið-
völlum, ræddi um nýjustu tækni-
undrin, röntgéngeisla, sem gerði
manninum það kleift, sem drottni
einum áður var fært, að rann-
saka hjörtun og nýrun, kúbism-
ann, nýjustu leikrit Shaws og
hugsanlegt stríð milli einhverra
ríkja Evrópu. Hugsanlegt stríð?
Menntamenn og mannvinir
voru reyndar farnir að trúa því
hálft um hálft, að hin hvíta sið-
menning hefði nú loksins náð
því marki, að óhugsandi væri,
að hvítu stórþjóðirnar færu að
berast á’banaspjót. Hins vegar
voru óteljandi þróttmiklir æsku-
menn og ævintýraleitendur orðn-
ir dauðleiðir á þessu tilbreyt-
ingarsnauða velsældarlífi, þar
sem ekkert spennandi gerðist. —
Ofmettir æskumenn sem höfðu
eitt tveimur til þremur árum við
heræfingar í litskrúðugum ein-
kennisbúningum, sáu fram á
frægðarlausa ævi. Það voru ekki
allir jafnheppnir sem þessi enski
liðsforingi, Churchill, eða hvað
hann hét, sem hafði snapað uppi
allar smástyrjaldir, lent í smá
lífsháska og orðið þjóðfrægur
fyrir vikið.
Fegurð styrjalda!
í þessu stríðsblaðri speglast
ef til vill betur en í fljótu bragði
mætti virðast ein meginhætta
styrjaldar og skýring þess, að
skammsýnum stjórnmálamönnum
tókst að glata úr höndum sér
öllum tækifærum, sem buðust til
þess að koma í veg fyrir þá
keðjuverkun kæruleysis, ábyrgð-
arlausra yfirlýsinga og jafnvel
heimsku, sem hrundu stríðinu af
stað. Evrópubúar höfðu svo lengi
notið friðar, að fæstir þeirra
þekktu strið nema af afspurn og
þá helzt smástyrjaldir þær, sem
skollið höfðu á á Balkanskaga
eða í nýlendunum og sízt höfðu
dregið úr hernaðarandanum. —
Fremur höfðu þær verið kær-
komin tilbreyting og æsandi lestr
arefni. Þjóðverjar höfðu löngu
gleymt hryllingi Þrjátíuára stríðs
ins, vígvellir Napóleons voru
grónir, dauðir þeir, sem sluppu
lifandi frá Krím. Vilji menn
kynnast hugarfari þróttmikilla
æskumanna undir og eftir alda-
mótin síðustu, eru sum ritverk
Winstons Churchills e. t. v.
gleggsta dæmi um stríðsgalna
ungiinga, en þar harmar hann
sáran, hversu glæsimennska og
mikilfengleg fegurð(!!) fyrri
styrjalda hafi horfið í heims-
styrjöldinni 1914—-’18. Hann mun
sízt hafa verið einn um þá skoð-
un 1914, að stríð væri fagurt
og karlmannlegt athæfi, en átti
eftir að lifa nógu lengi til þess
að læra betur.
Stjórnmálalegt slys
í þessu greinarkorni er auðvit-
að engin leið að greina gjörla
frá atburðarrásinni sumarið 1914,
frá því að erkihertogahjónin
féllu fyrir drápshendi serbneska
stúdentsins, sem var sannanlega
verkfæri í höndum öflugrar leyni
hreyfingar, er teygði anga sína
langt i nn í raðir serbneskra
stjórnmláamanna, þar til Bretar
afhentu Þjóðverjum stríðsyfirlýs-
ingu að kvöldi hins 4. ágústs. —
Hægt er að fuilyrða, að engin
þjóð né stjórnmálamaður stefndi
að heimsstyrjöld með ráðnum
hug, eins og t.d. stjórn Hitlers
gerði 1939. Og engir, hvorki póli-
tíkusar né atvinnu- og frægðar-
lausir marskálkar, mundu hafa
óskað eftir neinum ófriði, hefðu
þeir séð fyrir, þó. ekki væri nema
brot, af þeim skelfingarógnum,
sem framtíðin bar í skauti sér.
Morðið í Sarajevo varð tilefni
þessa stjórnmálalega slyss, vegna
þess að Evrópa var glofin í tvær
vopnaðar fylkingar út af deilu-
málum, sem stjórnmálamennina
brast vit, djörfung, einlægni og
snarræði til þess að leysa á ann-
&n hátt en þann að láta vopnin
Franz Austurríkiskeisari.
tala, og umfram allt framsýni
til þess að sjá, að þeir tóku allir
versta kostinn. Mönnum finnst
raunar í dag furðulegt, að viti-
bornir stjórnmálamenn og tækni-
menntaðir herforingjar skuli ekki
ekki hafa þegar gert sér ljóst,
að einmitt allar þessar furðulegu
tækninýjungar ásamt margfaldri
framleiðslugetu þjóðanna hlyti
að leiða til því ægilegri átaka,
er þjóðirnar beittu alefli sínu
að tortímingu. Aðeins örfáir hugs
uðir og húmanistar með ófreska
innsýn snilligáfunnar greindu
gegnum áróðursmoldviðrið í
hrylling þann, sem framundan
beið, og heyrðu bak við herlúðr-
ana og hrifningaröskrin helstun-
ur milljóna æskumanna, sem
fengu að kynnast styrjaldarfeg-
urðinni í fenjum Austur-Prúss-
lands og forarvilpum skotgraf-
anna við Somme. Jaurés reyndi
að skipuleggja verkalýðshreyfing
una til samtaka gegn stríðsæs-
ingunum, en féll fyrir morðingja-
hendi síðustu dagana. Zweig og
Trotzky horfðu í þögulli undrun
á stríðsdans fjöldans á torgum
Vínar. Þetta verður hræðilegt
stríð í þrjú ár eða lengur. Guð
varðveiti oss, sagði Kitehener,
hinn frægi foringi Breta úr Af-
ríkustyr j öldunum!
Hreinsum morðingjabælið!
Berchtold greifi, utanríkisráð-
herra Austurríkis, uppskafning-
urinn, sem ætlaðist ekki annað
fyrir en fá stutt sigursælt stríð
við Serbíu, „hreinsa til í morð-
Winston Churchill í Búastríðinu.
ingjabælinu", hefði ekki leikið
pólitiskt glæfraspil sitt jafn
djarft, ef hann hefði haft grun
um, að með því lagði hann keis-
aradæmið í rúst og skráði sjálf-
un sig á spjöld sögunnar sem
pólitískt spilafífh Kannski var
bað ofar hæfileikum hans að
skynja, að keisaradæmi það, sem
trúði honum fyrir mestu ábyrgð-
arstöðunni, var jafn fótfúið og
hinn fjörgamli keisari þess.
Nikulási H. og ráðgjöfum
hans var kannske vorkunnar-
laust að vita eftir ófarirnar við
Japani 1904—05 og óærið inn-
anlands, hversu mikils Rússland
myndi mega sín móti sterkasta
landher í heimi þótt þeir sæu
ekki fyrir Tannenbergorrustuna.
Hitt var e.t.v. erfiðara að sjá
fyrir, að styrjöldin myndi losa
öll byltingaröfl úr læðingi og
keisarinn sjálfur yrði ásamt fjöl
skyldu sinni skotinn eins og
hundur í stríðslok.
„Þið farið í stríð út af einum
pappírssnepii“.
(Hollweg kanzlari við enska
sendiherrann í Berlín 4. ágúst).
Þýzkaland var ef til vill það
ríki, sem sízt þurfti að óttast
komandi átök. Bak við stærsta
og bezt búna land'her veraldar
stóð öflugt iðnaðar- og landbún-
aðarveldi, sem átti þess ærinn
kost að vinna sigur, jafnvel þó
að Bretar gengju í flokk óvin-
anna, sem Þjóðverjar trúðu þó
ekki á, fyrr en veruleikinn
blasti við. Hinn mikilsráðandi
keisari þess átti ef til vill þann
óskadraum að lifa í sögunni
sem mikill herkeisari. Styrjald-
arglamur og málæði þessa
manns, sem margt var vel gef-
ið, en fijótfær, hafði um ald-
arfjórðung valdið róti í álfunni
spilit vináttu Þjóðverja og
Breta, vináttu þeirrar þjóðar,
sem landi hans reið mest á að
njóta. Fullyrða má, að hann
vildi þjóð sinni vel, ekki sízt
lítilsmegandi almúganum, og að
hann leit með skelfingu á þenn-
an ófrið, sem hann í fljótræði
sínu gaf lausan tauminn, er
hann veitti Austurríki frjálsar
ihendur til þess að gera upp
sakirnar við „serbnesku morð-
Vilhjálmur Þýzkalandskeisari.
hundana" og lofaði aðstoð Þýzka-
lands. Þegar land hans barðist
fyrir lifi sínu, reyndist hann
fjarri því, sá mikli leiðtogi og
herkeisari sem hann hafði
dreymt um að vera.
Enginn hlýddi lengur bjóð-
andi rödd hans. Hershöfðingj-
ar hans tóku völdin og töpuðu
stríði, sem herfræðingar síðari
tíma telja, að hefði verið auð-
velt að vinna. Sjálfan brást
hann kjark til þess að standa
með þjóð sinni á stund neyðar-
innar og kaus að flýja til þess
að deyja gleymdur í gjstrisnu
landi. Betlhmann Hollweg, kanzl
ari hans, sneri Bismarcks-póli-
tíkinni við, þegar hann lét hers-
höfðingjana ráða stjórnmálim-
um og samiþykkti innrásina í
Belgíu samkvæmt Schlieffen á-
ætluninni í blóra við þing og
þjóð og. gaf þar með Bretum
gagngert tilefni til þátttöku.
Dýr hefnd
Frakkland fékk sitt hefndar-
stríð, en það var ekki skemmti-
ganga til ,Berlínar á móts við
rússnesku vinina, eins og þeir
höfðu ímyndað sér fyrstu daga
styrjaldarvknunnar. Þeir urðu
sigurvegarar fyrir brezka
seiglu og bandarískt fé. Þeir
fengu lönd sín aftur, hið þýzka
Elisass og fransk-þýzka Lothr-
ingen, og gátu haldið sigurhátíð
sína í grafreiti hermanna sinna,
sem náði frá Sviss til Ermar-
svmds, frá Aachen til Marne.
íbúar þess voru færri, þrátt
fyrir landaukninguna, í stríðs-
lok en í uppihafi þess 1914.
Þetta var því dýr hefnd. Það
kom og einkum í þeirra hlut að
skenkja óvinunum friðarskálina
og fórst það þannig, að dreggj-
arnar skoluðu Hitler upp í
æðsta valdasess Þýzkalands.
Sjálfir lágu . þeir þverbrotnir
fyrir fótum þessa korpórals
tveimur áratugum seinna.
Ábyrgð vanrækslunnar
3retar höfðu vissulega engin
styrjaldaráform á prjónunum,
enda ærinn starfi við að melta
nýfengnar nýlendur. Þeir gengu
síðastir til leiks, tvískiptir og
hálfneyddir, enda flestum þeirra
þvert um geð að berjast með
Rússum móti Þjóðverjum. Fjór-
ir af ráðherrum Asquitihs-stjórn
arinnar hótuðu að segja af sér,
tveir gerðu það, og mótmælum
friðarsinna rigndi niður. BreZka
stjórnin hafði fyrst látið atburð-
arásina eiga sig á meginland-
inu, en þeir voru í lykilaðstöðu
og áttu þvi hægt með að koma
fram sem úrskerandi málamiðl-
arar og stöðva stríðsvagnana í
tíma. Þjóðverjar höfðu án efa
farið miklu varlegar og tæp-
lega hætt á strið ef Grey hefði
gert þeím alvarlega Ijóst í tíma
að þýzkar hernaðaraðger'ðir við
Norðursjó og Ermarsund jafn-
giltu stríði við Breta. Frakkar
hefðu aldrei hætt á stríð við
Þjóðverja með Rússa eina að
bakhjarli. Ábyrgð Asquiths,
Greys og annarra róðherra, er
komu mest við sögu, er því ekki
lítil frá siðferðilegu sjónarmiði,
svo að ekki sé minnzt á af-
hroð það, sem Bretland galt í
stríðinu, þó að sigur félli í hlut
þess að lokum. Flota.málaráð-
herrann hafði hrópað hæst um
styrjaldarþátttöku, en hann
hefði varla skálmað svo létti-
lega yfir í ráðuneyti sitt um
miðnæturskeið 4. ágúst, hefði
hann vitað, að þar með var
hann að taka fyrstu spaðastung-
una að gröif þessa heimsveldis.
En hvað um það, Winston Chur
chill var loksins kominn í ær-
legt stríð, þótt honum yrði
fljótlega sparkað úr stjórninni,
og föðurland hans yrði að bíða
eftir því í aldarfjórðung að sjá,
hvað í þessum starfsjötni bjó.
Stórir atburðir, litlir menn
Það hefur verið sagt, að stór-
atburðir skapi mikilmenni, en
hitt mun. þó jafnsatt, að miklir
atburðir verða stundum vegna
skorts á stórmennum, sem geta
hafið sig hátt yfir vanahugsun
hversdagsmannsins, þegar allt
er í veði. Það var enginn skort-
ur á miðlungsstjórnmálamönn-
um í Evrópu 1914, en það var
enginn Gladstone í London né
Bismarck í Berlín og allra sízt
var nokkur Abraham Lincoln í
Versölum 1919.
Það er talinn heimskur mað-
ur, sem ekki reynir að læra af
lífsreynslunni, og urn stjórn-
mólamenn, sem ekki geta lært
af sögunni, gildir gamla dæm-
SURTUR
er sfœrsti gufu-
ketill heimsins — en
Giaýt&h-
sá öruggasti
GÍSLI
HALLDIÍRSSOIU
VÉLAMIÐSTÖÐfN
Ilafnarstræti 8. — Sími 17800.
ið um myUusteininn. Það væri
ekki úr vegi fyrir stjórnmála-
menn nútímans að glöggva sig
dálítið á gulnuðum dokument-
um ársins 1914. Svo gæti farið
að hið fimmtuga nýyrði heims-
styrjöld yrði sumum þeirra ekki
jafn munntamt, sem fyrr, og
þeim yrði ljósara að aðalhættan
við ofmargar byssur er að þær
fari að skjóta sjáifar.
EJS
Áskorun
frá Áfengisvarnar-
nefnd Reykjavíkur
EIN lengsta frí- og ferðahelgi
sumarsins er framundan —
Verzlunarmannahelgin — sem
orðin er að miklu leyti almenn-
ur frídagur. Undirbúningur hvers
og eins, til að njóta þessa langa
helgarfris, hver á sinn hátt, mun
að mestu fullráðinn.
Þúsundum saman þyrpast
menn í allar áttir, burt frá önn-
og erli hins rúmhelga dags.
Samkvæmt árlegri reynslu, er
umferð á þjóðvegum úti aldrei
meiri en um þessa helgi, umferð
sem fer vaxandi ár frá ári.
Hundruðum saman þjóta bif-
reiðir, fullskipaðar ferðafólki,
burt frá borgum og bæjum, út
í sveit, upp til fjalla Og öræfa.
í slíkri umferð, sem reynsla
áranna hefur sýnt og sannað, að
er um þessa helgi, gildir eitt boð-
orð öðru framar, sem tákna má
með einu orði, aðgæzla eða ör-
yggi. En brot gegn því boðorði
getur gætnin ein tryggt.
Háfa menn hugleitt í upphafl
ferðar — skemmtiferðar — þau
ömurlegu endalok hvíldar- og frí
dagafarar, þeim, sem vegna óað-
gæzlu veldur slysi á sjálfum sér,
sínum nánustu, kuningjum eða
samferðafólki. Sá, sem lendir i
slíku óláni, biður slíkt tjón, að
sjaldan eða aldrei grær um
heilt.
Það er staðreynd, sem ekki
verður hrakin, að ein mesti böl-
valdur í nútíma þjóðfélagi, með
sínamargþættu og síauknu vél-
véðingu, er áfengisnautnin. Tek-
ur það böl, ekki hvað sízt, til um
ferðarinnar almennt, en þa sér-
staklega á stórum ferðahelgum.
f þessu sambandi má minna á að
s.l. 7 mánuði ársins hafa orðið,
hvorki meira né minna en 14
banaslys af völdum umferðarinn-
ar, sem m.a. stafa af ónógri að-
gæzlu. Þá má minna á, að sam-
kvæmt lögregluskýrslum eru
meint brot vegna ölvunar við
akstur, frá áramótum rúmlega
400, en voru á sama tíma í fyrra
um 300.
Það er ábyrgðarleysið dæmi-
gert, á hæsta stigi, að setjast að
bílstýri undir áhrifum áfengis.
Afleiðingarnar láta heldur ekki
að öllu jafnaði, á sér standa. Þær
birtast oft í lífstíðar örkumli eða
hinum hryllilegasta dauðdaga.
ÁfengLsvarnarnefnd Reykjavíb
ur skorar á alla, sem nú hyggja
til ferðalaga, um verzlunarmanna
helgina, að sýna þá umgengnis-
menningu í umferð sem á dvalar
stöðum, er frjálsbornu og sið-
menntuðu fólki sæmir.
En slíkt skeður því aðeins, að
menn hafi manndóm til þess að
hafna allri áfengisnautn á slíkum
skemmtiferðalögum, sem fyrir
dyrum standa.
(Afengisvarnanefnd
Reykjavíkur).
VILHJALMUR ARNASOM hrí.
TÓMAS ÁRNASON hdl.
LÖGFRÆÐISKRIFSTOFA
IðnatlarbankafHjsImi. Siinar Z4G35 og 1G30/
AIHUGIU
að borið saman við útbreiðslu
er langtum ódýrara að auglýsa
i Morgunblaðinu en öðrum
blöðum.