Morgunblaðið - 23.06.1964, Blaðsíða 17

Þriðjudagur 23. júní 1964
MORGUNBLAÐIÐ
17
— Veiðimál
Framh. af bls. 12
mönnum umráðarétt dýrmætra
verðmæta, þótt lögráða séu og
telja slíkt ekki brot á friðhelgi
eignarréttarins. — Umráðaréttur
bóndans yfir veiði jarðar sinnar
íer ekki varhluta af þessum deil-
um. Hitt er hafið yfir deilur, að
sé af mönnum tekið, þá komi
fullt verð fyrir. En hvað snertir
skaðabætur fyrir selinn fer ekki
á milli mála, að mesta hlutann
vantar af þeim skaðabótum til
eigenda selveiðijarðanna.
Skyldi það eiga eftir að koma
á daginn, að stefnt sé markvisst
að því að eyða aðstöðu neðstu
jarða við Ölfusá til laxveiða og
greiða þeim í framtíðinni bætur
fyrir laxveiðimissinn í líkum
hlutföllum og selaskaðabæturn-
ar, sem nú eru greiddar? Ymsar
blikur benda nokkuð til þess að
slík þróun sé ekki öllum ókær,
en víst verður að treysta hinu
háa Alþingi, að slík þróun nái
ekki fram að ganga.
Neta- og stangveiðin
Vegna margvíslegra skrifa um
laxveiðina í vatnahverfinu fyrr
og nú, þykir mér vel við eiga að
birta hér nokkrar tölulegar upp-
lýsingar um laxveiðina í einstök-
lim ám vatnahverfisins skv. opin-
berum skýrslum. Og þótt þær
séu ekki alveg nákvæmar, gefa
þær þó allglögga mynd af dreif-
ingu veiðinnar.
Á því skal vakin athygli, að
etangveiði var stunduð á mörgum
stöðum í vatnahverfinu, þó að að
eins séu tvær ár nefndar, en all-
ur stangveiddur lax talinn, sem
er nauðsynlegt til samanburðar.
Þá er að síðustu neta- og stang-
veiðin lögð saman til þess að
sýna heildarveiðina.
1947 8 ÍS *• v a > .2 Ekki veitt Stóra- Laxá ’3> o tn M .3 « 2. ■3 4> w > 828 1105 fl K :0 | 828 1105
9 643 226 99 920 1563
1950 1674 79 107 420 2094
1 981 58 116 329 1310
2 717 221 184 933 1650
3 1726 71 112 383 2108
4 632 141 128 483 1115
5 272 140 176 776 1048
6 1389 55 140 481 1870
7 748 136 229 744 1492
1958 4873 215 282 863 5736
9 8092 269 260 857 8949
1960 8225 181 383 912 9137
1 6462 121 272 1214 7676
2 5988 87 268 809 6797
3 8964 41 336 992 9956
Þegar litið er á þessa skýrslu,
kemur í ljós, að hin mjög svo
aukna netaveiði, hefur ekki dreg-
ið niður meðaltalsveiðina á stöng.
Það sést bezt, ef veiði fjögurra
ára tímabils er borin saman. Rétt
er að veita því athygli, að fyrstu
tvö árin lætur VÁ ekki veiða í
net. Þær sveiflur, sem verða á
6tangveiðinni á tímabilinu mætti
setla, að stöfuðu að nokkru af
því, hve hagstæðar árnar hafi
verið til veiðanna. Þar sem neta-
veiði var stunduð hjá Veiðifélag-
inu á mjög takmörkuðu svæði
má einnig ætla, að sömu áhrifa
hafi einnig gætt á árunum 1949—
57. Að þessu athuguðu benda
Sterkar líkur til að stór hluti laxa
stofns vatnahverfisins hrygni í
jökulvatninu sjálfu og þar sem
bergvatns gætir í því. Dr. Bjarni
Sæmundsson fiskifræðingur mun
fyrstur manna hafa vakið athygli
á hrygningu í jökulvatni, þó að
mönnum sé það ekki ljóst. Lax-
inn er því kominn á sínar upp-
eldis- og hrygningarstöðvar, þeg-
ar hann er kominn upp í jökul-
vatnið. Og sá stofn, sem þar er,
virðist fara vaxandi á sama tima
og stofn ákveðinna bergvatns-
svæða, t.d. Brúarár, nær eyðist,
enda er þar víða mjög góð að-
staða til þess að ná fiski. Hvort
veiðar eða annað eiga hér hlut að
máli, er erfitt um að dæma, en
hver bergvatnsá hefur ákveðin
greiningaratriði á einum stofni,
enda sannað, að laxinn leitar yfir
leitt á sínar uppfeldisstöðvar, en
ekki í aðrar ár og á þetta eflaust
einnig /við um þverár stórra
vatnsfalla. Þá má benda á smá-
læk eins og Höskuldslæk í Gríms
nesi, sem lax gengur seint í, þar
er jafnan mikið af laxi á haustin.
Svipað er með Litlu-Laxá. Hefði
netaveiðin eytt laxastofni Brúar-
ár, hvernig gátu þá aðrir stofnar
sloppið frá eyðingu? Það mun
sannast, er frá líður, að friðun sú
og takmörkun netaveiði, sem nú
gildir er nægileg til verndar
stofninum, þó að nælonnet séu
notuð. Þegar litið er á þessi
atriði öll, verður skiljanlegra
hvers vegna ekki er sami veiði-
vöxtur í öllum hlutum vatna-
hverfisins á sama ári. Og þótt
dregið væri úr netaveiði að ’ein-
hverju leyti í jökulvatninu, þá er
það engin trygging fyrir aukinni
veiði á stöng í bergvatnsánum,
svo að neinu verulegu nemi, svo
sem veiðiskýrslur benda eindreg-
ið til, enda veðráttan mikils ráð-
andi um göngu laxins og veiði
sérstaklega í minni ám.
Vantrú á laxastofninum
Þegar laxveiðin var gefin jarð-
eigendum frjáls 1958, var það trú
margra, að vatnahverfið væri
mjög laxrýrt. Má í því sambarfdi
minna á bréf SVFR og tilboð
þess í veiðina, en þar endur-
speglast það álit, sem vatnahverf
ið hafði hvað laxgengd snerti,
enda bentu þær skýrslur, sem
fyrir lágu um veiðina, ekki til
þess að mikilla fanga væri von.
Árið 1951 er félagsveiðin í net
aðeins 981 lax, en stangaveiðin í
Stóru-Laxá 58 laxar. 1957 varð
félagsveiðin 748 laxar, en í Stóru-
Laxá veiddustl36 laxar. Stang-
veiðin á tímabilinu 1947—57 varð
mest 1105 laxar en minnst 329
laxar. Mun því að vonum ekki
hafa ríkt bjartsýni hjá öllum um
stóran fiskistofn.
Þó taldi ég, þrátt fyrir skýrsl-
ur um lélega veiði, að laxi hefði
fjölgað allverulega á 20 ára tíma
bilinu, þar sem veiðiálagið hafði
minnkað um allt að helming. —
Þess vegna hlaut laxsfofninn að
hafa stækkað allverulega, þó að
það kæmi ekki fram í aukinni
veiði og þá sízt á þeim stöðum,
sem hennar var sérstaklega
vænzt, en það var í bergvatnsán-
um.
Eyrarbakkahreppur hefur i
arðskrá 528% einingu. Árið Í955
var greiddur arður á einingu 5
kr. í hreppskassann, en árið 1957
varð arðsútborgun 11 kr. á ein-
ingu eða um 5.819 kr. til hrepps-
ins. Af þessu er ljóst, að um stór-
fjárhæðir, sem fylltu út í hrepps-
kassann er ekki til að dreifa á
þessum árum.
Verðmætin koma í ljós
Þegar lax- og silungsveiðjrétt-
ur Eyrarbakkahrepps í Öífusá
var boðinn út til leigu 1958,
munu 4 tilboð hafa borizt. Hæsta
tilboðið var frá mér, 10.500 kr.,
og var þar nær helmingi hærri
upphæð en hreppurinn hafði haft
frá Veiðifélaginu árið áður.
Þegar veiðar hófust, kom í
Ijós, að laxastofninn var langtum
stærri en menn höfðu gert sér
vonir með, og mjög víða varð
um margföldun tekna af veið-
inni að ræða á móti því, sem
Veiðifélagið (samyrkjunýtingin)
hafði megnað að greiða í arð áð-
ur. Undantekning mun þó hafa
verið frá þessu, þar sem stang-
veiðileiga var að nokkru á ýms-
um svæðum miðuð við arð-
greiðslur VÁ á fyrri árum. Þar
sem veiðin varð langtum meiri
en ég hafði þorað að vona og
miðað mitt leigutilboð við, þá
greiddi ég 20.000 kr. fyrir veiði-
réttinn, svo að arðshlutur hrepps
ins hafði þá hækkað frá því, sem
áður var um nær 300%. Og þessi
ánægjulega saga endurtók sig á
mörgum stöðum. Er nokkur
furða, þó að menn minnist slíkra
hluta og langi ekki aftur í lang't
samyrkjutímabii?
Síðar, er laxverð hækkaði
vegna útflutnings Kf. Árn., hækk
aði ég leiguna enn, og er veiðin
var aftur boðin út 1963, samdist
milli mín og hreppsnefndar um
leigumála, er gefur í hreppskass-
ann að vísu eftir afla og verð-
lagi eitthvað á annað hundrað
þúsund kr. Ég vísa því mjög á-
kveðið undir dóm Eyrbekkinga,
hvort alræði stangveiðisjónar-
miðanna sé líklegra til þess að
afla hreppskassanum fjár með
hliðsjón af þeim tillögum, sem
þeir aðilar gera um veiðiskapinn
fyrir jörðum hrppppsins en mín
viðleitni til veiða með eðlilegri
og sanngjarnri hlutdeild hrepps-
ins í henni?
Áhrifa, sem gætir á veiðarnar
Það er alkunn staðreynd, að
áhrifa veðráttu og vatns gætir
mjög á . veiðarnar. Um það er
vatnahverfi Ölfusár ekki eitt. Að
þessu víkur dagblaðið Vísir 31.
okt. 1961 í einkar fróðlegri grein
um laxveiðina í Elliðaánum sum-
arið 1961. Þar segir:
„Frá því að SVFR fékk árnar
á leigu 1939 eða í 23 ár hefur
veiðin aldrei verið eins léleg þar
og nú að árinu 1945 undanteknu.
Þá var hún aðeins minni en nú.
Ekki er þetta því að kenna, að
laxgengd væri lítil í sumar. Alls
munu hafa gengið í þær um 4000
laxar. Osökin er vatnsleysið.
Gamlir menn segjast ekki muna
eftir ánum eins litlum og þær
voru í sumar. Gegnum laxatelj-
arann við Rafstöðina gengu um
2900 laxar, en sáralítið af þeim
veiddist. Véiðin í ánum var 743
laxar, en meðalveiðin frá 1939—
1960 var um 1150 laxar á sumri“.
Veiddust því um 407 löxum
minna en meðaltal 22 ára og er
það um 35% veiðirýrnun.
Það fer vart á milli mála, að
teija ber staðreynd, að ásigkomu-
lag vatnsins í ánum og vatns-
magn þeirra, en það endurspeglar
víðáttuna, hefur oft úrslitaáhrif
á laxveiðarnar, bæði í net og
á stöng. Af því er ljóst, að vilji
menn fá rétta mynd af veiðunum
og stærð stofnanna, er nauðsyn-
legt að hafa alllangt tímabil ti!
athugunar, því að fá ár gefa al-
gerlega villandi mynd af ástand-
inu. Það er veiðimagnið með
samanburði margra ára, rétt mat
á veiðihæfni viðkomandi neta-
lagnar og útbúnaði frá ári til árs
eða þá stangveiðiaðstöðu, sem
hægt er að fá nokkuð glöggar
upplýsingar um hvort stofninn sé
ofveiddur. Auk þess verða menn
að gera sér grein fyrir því, að ár-
gangar eru mjög misstórir af á-
stæðum, sem áður hefur verið
bent á. Og það eitt getur alger-
lega villt um fyrir monnum, þeg-
ar svo þar við bætist viðkvæmt
hagsmunamál, þá er ekki von að
allir komist að rökréttum niður-
stöðum.
Framtíðin
Það var á tímabili almenn trú
og dyggilega að henni hlúð, að
vatnahverfið væri mjög laxrýrt.
En vegna veiðiárangurs undan-
farandi ára er það staðreynd, að
laxastófninn er stór, og þegar
veitt var af því, sem kom frá
hrygningu fyrsta almenna lax-
veiðiársins 1958 þá kom fram
mjög sterkur stofn, sem gefur
góðar vonir um, að vel sé séð
fyrir því, að nógu margir laxar
komist á hrygningarstöðvarnar.
Um nokkur ár hefur lax verið
veiddur til merkinga, því miður
um tiltölulega fáa laxa að ræða,
en líkur benda þó til þess að
veiðiálagi sé í hóf stillt, þar sem
endurheimzt hafa um 28% af
merkj um.
Það skapar mikið vandamál,
hve vatnahverfið er breytilegt
með ólíkri aðstöðu til veiðanna,
enda vilja sumir jarðeigendur
láta taka allt allt einu allsherjar-
kverkataki eins og í austurvegi
og persónulegur vilji eigi engan
rétt á sér. Aðrir telja, að menn
eigi sjálfir að ráða veiðiskap fyr-
ir sínum löndum og þola enga
þrælameðferð þar sem sumir
segi allt um allt og láti aðra sitja
og standa í þessum efnum eftir
eigin geðþótta, eins og þræla
forðum.
Laxastofn vatnahverfisins er
sjálfræktaður að mestu. Þess
vegna getur enginn gert kröfur á
hendur öðrum, en friðunarreglur,
sem tryggja stofninn og vöxt
hans eru öllum til gagns, enda
eru ekki um þær deilur og sitja
þar allir við sama borð. Þó hefur
þeirri hugmynd skotið fram, að
sumir skuli láta af allri laxveiði
og hafa þá ef til vill í huga sela-
skaðabæturnar, sem áður hefur
verið minnzt á, sem grundvöll
skaðabótagreiðslna fyrir missi
laxveiðinnar.
Það hafa komið fram tillögur
frá netaveiðimönnum um leigu
ákveðinnar ár til friðunar á
vatnasvæðinu og sú leiga yrði
greidd úr félagssjóði. Átti þetta
við um á, sem lax gengur svo
seint í á haustin, að veiðitími er
oft liðinn'hjá, er laxinn gengur
í hana. Þá hafa netveiðimenn
lagt til að hver veiddur lax yrði
skattlagður til þess að afla fjár
til hinnar margvíslegu starfsemi
sem nauðsynleg er, en legið hef-
ur niðri vegna fjárskortS, og
greiddu þeir þannig mest, sem
bezta veiðina hafa. Má þar fyrst
til nefna byggingu stórs klak-
húss og síðar eldisstöðvar, leigu-
greiðslur fyrir góða uppeldis-
staði, sem fiskur gengur seint á,
og gefa því engar tekjur.
Nú var farin ný leið til tekju-
öflunar, og eru bundnar við hana
miklar vonir. Vegna vatnstrufl-
ana í Soginu af völdum raforku-
veranna vegna vatnsbreytinga,
sérstaklega á veturna, er stór
hrygningar- og uppeldissvæði
hafa þornað og botnfrosið og við
það farizt mikið af hrognum og
seiðum, þá standa nú vonir til að
frá raforkuverunum komi mynd-
arlegur stuðningur við byggingu
klak- og eldisstöðvar fyrir vatna-
hverfið og þar með að nokkru
bætt fyrir það tjón, sem hlotizt
hefur og áframhaldandi þátttaka
verði í rekstri klak- og eldis-
stöðvar vegna þeirrar tjóna-
hættu, sem misrennslið á vatn-
inu kann að orsaka á laxstofn-
inn í einhverju öruggasta hrygn-
ingar- og • uppeldissvæði vatna-
hverfisins.
Um þessi atriði öll og mörg
fleiri eru menn sammála, en það,
sem skilur á milli, er að stór hóp-
ur vill taka allan veiðirétt af öll-
ur að ráða veiði fyrir sínu landi
eiginlegum leigusjóði, en hinn
hópurinn vill, að sérhver fái sjálf
ur að ráða veiði fyrir sínu landi
sjálfum sér til gagns og ánægju,
en séu ekki reknir í lögþvingaðan
samyrkjubúskap. Báðir þessir
hópar hafa sín rök og sjónarmið,
og munu þau ekki rakin nánar.
En eitt er þó rétt að minnast á,
en það er atkvæðauppbyggingin
í Veiðiféláginu. Skv. lögum kem-
ur eitt atkvæði fyrir hvert lög-
býli: Afleiðing þess er, að áhrifa-
vald einstakra félagsmanna í fé-
laginu er jafnt, og ekkert tíllit
tekið í þessu sambandi til verð-
mætis veiðiréttar, en það er und-
ir sömum kringumstæðum fiam-
lag, mætti segja hlutafé, til við-
komandi veiðifélags. Sá, sem á
eina einingu af 10.000 (hefur 1/
10000), en það er einingaljöldi
VÁ, hefur að sjálfsögðu mjög lít-
illa hagsmuna að gæta í sam-
Sandi við veiðitekjur og hans
búskapur er lítt háður veiðitekj- -
um. Þannig er ástatt með all-
marga í VÁ. Þó geta þeir með
sínum atkvæðum, þótt hverfandi
litlir hagsmunir séu, ráðið úrslit-
um, hvernig málum er ráðtð til
lykta. Hinir, sem hafa nokkur
hundruð einingar, hafa mjög
mikilla hagsmuna að gæta, því
að þeirra tekjur af veiðihfunn-
indum er stór hundraðshluti af
öllum bústekjum þeirra og veru-
legur verðshlutur jarðanna bygg-
ist á veiðiréttinum gagnstætt því,
sem er um fyrrnefnda aðila, sem
hafa aðeins 1 einingu af 10000.
Þessa tilhögun verðyr að telja
mjög óeðlilega, enda getur hún
leitt til mikils misréttis. Og það
sem gerir þessa tilhögun enn ó-
sanngjarnari, er að eigandi fleiri
en einnar jarðar getur skv. á-
kvæðum laganna aðeins farið
með eitt atkvæði. Má því telja
að brýn nauðsyn beri til, að gerð-
ar verði á lögunum breytingar í
þá átt að félagsmenn hafi að-
stöðu í félaginu í meira sam-
ræmi við verðmæti veiðiréttinda
sinna. I þessu sambandi er rétt
að minna á reglur um áhrif sem
gilda um félög með ótakmark-
aðri ábyrgð og svo einnig hluta-
félög, þar sem framlagshlutir
eru ærið misjafnir. Á sinn máta
eins og veiðiaðstaðan (verðmæt-
in) sem menn leggja félaginu.
Þá er rétt að minnast á eitt ó-
hugnanlegt fyrirbæri. Það er
skipting jarða í fleiri lögbýli,
sem leiðir til fjölgunar á atkvæð
um viðkomandi jarðar við nýtt
fasteignamat og er þá algert auka
atriði, hvort um nokkur veiði-
verðmfeti er að ræða, sem orð er
á gerandi, en til sögunnar er þar
með komið aukið áhrifavald í fé-
laginu. Er ekki grunlaust um, að
sums staðar hafi af þeim sökum
tilfærsla með lögbýli á pappírn-
um átt sér stað.
Drifkeðjur og
drlfkeðjuhjól
Flestar stærðir ávallt fyrirliggjandi.
LANDSSMIÐJAN
— SÍMI 20680 —
DON^riÐlJRHREI NSUNINI
VATNSSTIG 3 SIMI 18740 rEST BEZT-koddar
AÐEINS ORFA SKREF
^g^LAUGAVEGI^
Endurnýjum gömlu sœng-
urnar.eigum dún-og {idurheld ver.
ÍELJUM ædardúns-og gæsadúnssæng-
ur og kodda af ýmsum slærdum.