Morgunblaðið - 23.06.1964, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLADID
Þriðjudagur 23. júní 1964
VEIÐIMAL
ÁRNESINGA
eftir Magnús Magnússon, Eyrarbakka
LAUGARDAGINN 6. maí er í
Mbl. sagt að nokkru frá aðal-
fundi Veiðifélags Árnesinga, og
þar sem mín er þai lítillega
minnzt, þykir mér hlýða að leið-
rétta missögn í áðurnefndri gein
varðandi ummæli mín á fundin-
um. Og er þá rétt að gefnu til-
efni að ræða nokkuð um veiði-
mál okkar Árnesinga.
Ummæli mín á fundinum voru
á þá leið, að sterkar líkur bentu
til þess, að unnt væri að leigja
nokkur stangveiðisvæði fyrir
leigu eftir sumarið, er næmi allt
að 1.000 kr. á einingu viðkom-
andi jarðar í arðskrá VÁ og það
án þess að netum yrði fækkað.
í ljós hefði komið, að viss stang-
veiðisvæði væru langtum verð-
meiri en menn almennt hefðu
gert sér grein fyrir, og tilboð
SVFR mætti því kallast smánar-
tilboð.
Þessum ummælum mínum var
af vináttumönnum SVFR illa
tekið, og fram haldið, að mér
færist lítt að tala um lág leigu-
tilboð, svo illa sem ég gerði við
minn leigusala. Þessi ummæli
voru á fundinum frá minni hendi
látin afskiptalaus, því naumast
er hægt að temja sér þann fund-
arsið, sérstaklega ef um persónu-
legt er að ræða, að menn elti
hvern annan frá orði til orðs og
eyði þar með dýrmætum fundar-
tíma að nauðsynjalausu frá þýð-
ingarmeiri málum, sem ræða
þarf málefnalega. Hins vil ég þó
geta, sem ranglega er eftir mér
haft, að ég hafi talað um 1.000 kr.
arð á einingu yfir allt vatna-
hverfið £ leigu heldur sem lík-
legur leiguhlutur ákveðinna
jarða, ef þeir sem þær byggðu
mættu sjálfir ráðstafa veiði sinni
og leigumálum.
f áðurnefndri Mbl.-grein seg-
ir: „Magnús Magnússon taldi á
fundinum, að tilboð SVFR væri
„smánartilboð“, en það fól í sér,
að SVFR greiddi 250 kr. pr. ein-
ingu í leigu auk 50 kr. til rækt-
unar sem grundvallarverð. Þann-
ig bauðst félagið í raun og veru
til þess að greiða 300 kr. á ein-
ingu. Á fundinum hélt Magnús.
Magnússon því fram að þetta
væri allt of lágt, ef leigt yrði til
stangaveiði mætti ekki taka við
minni upphæð en kr. 1000 pr.
einingu". Eins og sést á framan-
rituðu, eru þessi ummæli ékki
rétt eftir höfð og leiðréttast hér-
með.
Síðar í greininni er minnzt á
viðskipti mín við Eyrarbakka-
hrepp, en ég hef haft á leigu lax-
og silungsveiðiréttinn fyrir jörð-
um hreppsins í Ölfusá síðan lax-
veiðin var gefin jarðeigendum
frjáls 1958. Þó er þess getið, að
Eyrarbakkahreppur hafi í arð-
skrá VÁ um 530 einingar og síð-
an segir: „Magnús Magnússon
hefur verið langskæðasti leigj-
andinn á veiði hreppsins og ætti
skv. eigin mati að greiða a.m.k.
um hálfa milljón í leigu, en skv.
tilboði SVFR yrði greitt fyrir
þessi veiðiréttindi um 160 þús.
kr. Nú mun fjarri fara, að hrepps
búar Eyrarbakkahrepps hafi feng
ið nándar nærri hvoruga þessa
upphæð, en þeir munu án efa
lifa i voninni um eitthvað fyrir-
ferðarmeira í hreppskassann svo
sem t.d. „smánartilboðið". Að
vísu munu ekki öll kurl til graf-
ar komin varðandi hvað hrepp-
urinn ber út býtum fyrir sl. ár,
þar sem eitthvað af laxi mun
vera óselt, en kunnugir ^telja, að
krónurnar verði milli 100 og 110
þúsund, sem Magnús Magnússon
kemur til með að greiða fyrir
lítilræðið. Sá háttur mun nefni-
lega hafa verið tekinn upp í
fyrra, að Magnús greiddi prósent
ur af aflanum (aflaverðmætun-
um) til hreppsins í stað fasts
leigjugjalds“. — Skulu þessi um-
mæli athuguð nánar.
Um netaveiðina í neðri hluta
Ölfusár — en það svæði hefur i
umræðum um þessi mál hlotið
nafnið Ósasvæði — er því haldið
fram, að þar eigi sér ofveiði stað,
öðru nafni ránveiði. Landslengd
Eyrarbakkahrepps með Ölfusá
er um 8 km. Hér er um víðáttu-
mikið landsvæði að ræða, og
voru þar, áður en Eyrarbakka-
hreppur keypti þessar jarðir,
hreppsbúum til nytja, þarna 5
myndarleg býli eða 6, því að í
Óseyrarnesi var oft tvíbýli. Nú
er því veiðiréttur allra þessara
jarða sameinaður, svo að segja
má, að um félagssvæði sé. að
ræða hjá Óseyrarnesi og Flóa-
gaflstorfunni. Sú nú samveiði
þessara 5 jarða athuguð, kemur
í ljós, að veiðin er oft um 200
laxar á býli, eða samtals 1000
stykki, og er það sízt meiri veiði
en víða annars staðar með Ölfusá
og Hvítá, sé veiði 5—6 jarða lögð
saman. Eru sterkar likur til að
víða sé eins stór veiðihlutur jarða
og hér niður frá. En ókunnug-
leiki mun oftast valda, á hvern
hátt menn ræða þessi mál.
f frásögnum af veiðihlunnind-
um þeirra jarða Eyrarbakka-
hrepps sem liggja að Ölfusá, er
veiðin venjulega aðeins eignuð
einni jðrð. Gefur þessu byr und-
ir báða vængi, að aðeins eru not-
aðar við veiðarnar 2 lagnir, en
skv. samþykktum VÁ eru heim-
ilar 2 lagnir á býli. Skv. því
mætti nota á öllu veiðisvæði Eyr
arbakkahreþps 10 lagnir í stað
tveggja, sem notaðar hafa verið.
Þar sem aðallögnin er, þar er
áin 2—5 km á breidd eftir því
hvernig lína er dregin yfir ána.
Sé miðað við minnstu breidd um
2000 metrar, mætti leggja 500 m
langt net út í ána, en 1500 m eftir
sem áður netlausir og göngu-
helgir eða % árinnar. Nú hefur
net aldrei verið lagt lengra út en
400 m eða aðeins % af breidd ár-
innar og % alltaf gönguhelgir og
netlausir.
VÁ hafði áhuga á að draga úr
veiðiútbúnaði í vatnshverfinu,
en þá skeði það einkennilega, að
þar sem veiðiaðstaða virtist skv.
lögunum hvað sízt fullnýtt, þar
var ákveðið að draga úr veiðiút-
búnaði og netalengd færð niður
í 250 m. Nær því aðalnetið, sem
bezta gefur veiðina, aðeins út í
Vs af árbreiddinni, en 7/s alltaf
gönguhelgar og netlausir. Rétt er
að geta þess, að áður en umrætt
net var stytt. lá það ekki yfir
neina ála heldur á jafna-dýpi,
enda eru þeir mun utar í ánni.
Það er ekki líklegt að fetað verði
upp á frekari skerðingu á veiði-
útbúnaði þessara jarða en nú
hefur verið lýst, því öllum sann-
gjörnum mönnum mun finnast í
hóf stillt veiðiútbúnaði, enda
mun það mála sannast. Það mun
einnig koma í Ijós, ef á reynir,
að Eyrbekkingar eru staðráðnir
að. verja frekari réttindaskerð-
ingu og segja: Hingað og ekki
lengra.
Það liggur því ljóst fyrir, að
vegna hófsemi í veiðiútbúnaði
hefur hlutur jarða Eyrarbakka-
hrepps orðið stórum minni en
vera þyrfti í laxveiðinni, og Eyr-
Fyrsti bíllinn yffir Herkonul
gil að Sauðanesi á Engidal |
= ENGIDALUR, vestan Siglu-
3 fjarðar, hefur um aldir verið
= í röð einangraði bygga á ís-
3 landi og torsóttur heim. Þar
1 hefur um langa tíð verið viti,
= sem lýst hefur farkostum og
= sjó fram, og vísað veginn til
= og frá Siglufirði, en landleið-
= in verið lokuð farartækjurn.
= Hinn fjórhjólaði farkostur
= nútímans, sem sífellt eykur
5 áhrifasvæði sitt, kom þangað
§ í fyrsta sinn aðfaranótt 17.
= júní sl. Það var söguleg stund
= er lítill Fíat 600 bíll rann í
= hlaðið á Sauðanesi. Og vita-
= vörðurinn, sem vakinn var af
EÉ værum blundi kl. 3 að nóttu,
= hefur sennilega vart trúað
Éi eigin augum, er hann leit
S bíl í varpa þann fyrsta sem
= sigraði Herkonugil, þann
= fyrsta sem ekur í hlað á Engi-
= dal, og átti aðeins eftir um
= 1 km. leið að fyrirhuguðum
jarðgöngum um fjallið Stráka
(vestan megin) .
Það voru sex siglfirzkir
skátar, undir forystu Jóns
Dýrfjörð, sem þessa leið óku.
Lögðu þeir af stað skömmu
fyrir miðnætti, í þann mund
er 20. þjóðhátíðardagurinn
rann upp, héldu sem leið ligg
ur yfir Siglufjarðarskarð,
ofan í Hraunadal. Á Heljar-
tröð beygðu þeir til hægri,
inn á hinn nýja Þjóðveg, út
Almenninga. Að sögn þeirra
er sæmilega akfær vegur að
Mána á Úlfsdal. Var síðan
farið yfir mýrarnar hjá Dala-
bæ og þar upp á vegarruðn-
inginn á ný. Ýmsar torfærur
munu hafa orðið á vegi þeirra
félaga, sem hér verður ekki
um rætt að sinni, hitt skiptir
mestu máli, að þeir eru hinir
fyrstu, er aka bíl í Engidal, og
mun þó margur Siglfirðing-
urinn hafa haft hug á því M
marki.
Þessi ökuför þeirra félaga 3
er mikið rædd hér í Siglu- =
firði, enda sýnir hún, hve vel 3
þessari vegagerð miðar, og 3
ýtir undir þær vonir Siglfirð- 3
inga, að varanlégar samgöng- 3
ur á landi við Siglufjörð séu 3
á næsta leyti.
Fiatinn skyldu þeir félagar =
eftir í Engidal, en héldu á 3
öðrum bíl, sem þeír höfðu 3
skilið eftir á Máná heimieið- 3
is. Mun þar mestu hafa um =
ráðið, að. þeirra beið rnikið 3
starf heima, þar eð skátarnir 3
voru virkir þátttakendur j há |
tíðahöldum þjóðhátíðardags- 3
ins. Hyggjast þeir sækja bíl- 3
inn nk. laugardag, og verður 3
með í þeirri för kvikmynda- 3
tökumaður og væntanlega 3
ljósmyndari Morgunblaðsins 3
hér á Siglufirði. — St.
Triiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinii iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiijiiiiiiiiiuiiMi^
bekkingar ekki látið mig gjalda
þess eða talið minna vegna að
lágt væri í hreppskassanum, en
nytjað sjálfir hlunnindin á sinn
hátt. Þar sem langur árbakki lá
meðfram ánni ónytjaður af mér,
enda þótt ég hefði veiðiréttinn,
þá varð það að samkomulagi, að
sá hluti árbakkans, sem ekki
helgaðist af netalengdinni, yrði
frjáls öllum Eyrbekkingum, ung-
um og gömlum, til stangveiði,
svo þeir gætu notið þar hollustu
útivistarinnar við ánægjulegustu
tómstundaiðjuna, sem nokkurt
bæjarfélag getur veitt sínum ung
mennum kosta og það án endur-
gjalds. Þessi stangveiðiaðstaða,
sem margir myndu vilja greiða
mikið fyrir, er óverðlögð hér, en
Eyrbekkingum dýrmæt, og mun
ekki látin af hendi, þótt tugþús-
undir væru í boði. Þar sem dýr-
mæt veiðiréttindi eru þannig
nýtt án þess að vera skráð tii
verðs, hlýtur arðskrárhlutur
(einingafjöldi) að verða minni
en réttlátt er, og bitnaði slíkt ó-
maklega' á Eyrarbakkahreppi, ef
samyrkjubúskapurinn yrði aftur
tekinn upp við vatnahverfið.
Litið um öxl
Síðustu 20 árin áður en VÁ var
stofnað (1918—1937) var meðal-
veiðin í öllu vatnahverfinu skv.
frarjitölum um 4000 laxar. Lax-
veiðin hefur verið misjöfn frá
ári til árs. Það sanna skýrslur,
sem til eru nokkuð langt aftur í
tímann, árferðið í ánum, sem var
mishagstætt til hrygningar og
uppeldis seiða, mun að mestu
valda þessum aflasveiflum. Þetta
virtust menn skilja áður fyrr. og
töldu gott veiðiár happ og guðs
gjöf. Síðar, er illa veiddist, héldu
sumir því fram, að nú væri bú-
ið að ofveiða og stofninn væri að
mestu til þurrðar genginn. Sum-
arið 1932 veiddust á svæðinu skv.
skýrslum 8639 laxar, en 1935 að-
eins 2544 laxar, þó að veiðitil-
högun hafi verið svipuð bæði ár-
in. Var þá hafinn harður áróður
fyrir því, að nú væri laxinn að
ganga til þurrðar og í því sam-
bandi bent á hina miklu veiði
1932, sem var útfærð sem rán-
eða ofveiði — og afleiðing henn-
ar auðvitað hin lélega veiði 1935.
Þá var því og haldið fram, að
veruleg stofnskerðing hefði átt
sér stað í langan tíma áður,
hvernig svo sem samræmdist
hinni gífurlegu veiði. sumarið
1932, ef stofninn hefði fyrir þann
tíma alltaf verið að minnka. En
hinu var lítt á loft haldið, að
siðla vetrar 1930 komu mestu
flóð í vatnahverfið, sem orðið
hafa á þessari öld og stórspillir
hrygningunni frá haustinu 1929,
en sá árgangur átti að bera uppi
laxveiðina sumarið 1935. En þá
verður alvarlegur aflabrestur. Ég
held, að þarna sé að finna eitt
þýðingarmesta atriðið í mis-
munandi stærð laxastofnanna frá
ári til árs, hvernig vatnahverfið
í heild er um vetrartímann líf-
fræðilega séð fyrir klak og af-
komu síla og seiða. VÁ ákvað
fyrir nokkrum árum, að láta
fylgjast með einstökum ám yfir
vetrartímann, og má búast við
gagnlegum fróðleik um þau efni,
er tímar líða.
Á fyrstu árum slnum lét VÁ
veiða í net á Selfossi og Helli og
varð veiðin þessi:
1938: 1393 laxar
1939: 2887 laxar
1940: 4219 laxar
Sterkar líkur eru til þess, að
stofn sá, sem gekk í vatnahverfið
1940 hafi verið enn stærri en sá,
er var á ferðinni 1932. Þá var
veiðin '1515 löxum meiri á Sel-
fossi og Helli, en samanburður
erfiður, því að breytt hafði verið
um veiðitilhögun að nokkru.
Af þessum tölum er ljóst, að
engin sannanleg merki sjást
þess, að um stofnskerðingu hafi
verið að ræða, en árferðissveiflur
hafa mjög villt um fyrir mönn-
um og þar sem góðir veiðihlutir
urðu á jörðum með hagstæð skil-
yrði frá hendi náttúrunnar en á
öðrum svæðum var engan eða
lítinn fisk að fá, ekki af því.að
aðrir veiddu mikið, heldur af því
að fyrir lendareigninni var eng-
in lögn, sem fiskur fékkst í. En
þó að menn skilji mæta vel, að
jarðir séu misjafnar undir bú,
sumar sannnefndar höfuðból, en
aðrar kostarýr kot, eiga sumir nú
til dags erfitt með að skilja, að
slíkt geti einnig átt sér stað með
vatnið og verðmæti þess — og
verðmætum úr vatninu sé ekki
alls staðar náð úr vatninu í svip-
uðum mæli.
Á fyrstu árunum lét stjórn VÁ
vinna að útrýmingu sels í neðsta
hluta Ölfusár, þar sem hann held
ur sig jafnan, og selveiðin hafði
oft verið um 200 kópar að vor-
inu. Nú er verð á góðum skinn-
um 1700 kr. og fer hækkandi.
Hér er því um verðmæta eyð-
ingu að ræða, sem nemur á 4.
hundrað þúsund kr. á ári. Þessi
verðmæti féllu í skaut ósajarða
að nokkru. Og nú eru uppi mjög
háværar raddir um að takmarka -
eigi sem mest og helzt banna með
öllu laxveiði á þessum jörðum.
Er ekki mála sannast, að litt gæt-
ir tillitssemi í slíkum viðskiptum
í krafti og nafni fjöldans við ör-
fáa einstaklinga?
Hér er að geta
þess, að skaðabætur fyrir eyð-
ingu selsins eru um 1500 kr. á
ári.
I Stjórnarskrá íslenzka lýð-
veldisins segir svo í VII. kafla
67. grein:
„Eignarrétturinn er friðhelgur.
Engan má skylda til að láta af
hendi eign sína nema almenn-
ingsþörf krefjist. Þarf til þess
lagafyrirmæli og komi fullt verð
fyrir“.
Orðslyngir menn eru lagnir á
að færa þetta og hitt undir al-
menningsheill eða almennings-
þörf, og umráðaréttur sé annað
en eignaréttur, og taka megi af
Framihald á bls 17.