Morgunblaðið - 24.12.1960, Blaðsíða 14

14
MORGUNBL AÐIÐ
Lawgardagur 24. des. 1960
— Saga Reykholts-
máldaga
Framh. af bls. 13.
tók við staðnum; 1750, er gerð
var eignaskrá Reykholtskirkju,
1751 í vísitasíu Ólafs biskups
Gíslasonar, og 1759 í vísitasíu
Finns biskups Jónssonar.
Eftir það er Reykholtsmál-
daga ekki getið í vísitasium í
Beykholti í meira en 20 ár. En
víst er, að einhvem tima á þeim
árum hefur hann verið í Kaup-
mannahöfn á vegum Hannesar,
síðar biskups, Finnssonar, senni-
lega árin 1770—1777; því að á
þeim árum sá Hannes þar um
útgáfu á kirkjusögu Finns bisk-
ups, föður síns; :n þar var
máldaginn prentaður í fyrsta
sinn, sem áður segir, og mynd
birt af honum. Hefur Hannes
sjálfsagt haft máldagann með
sér heim, er hann kom aftur til
íslands sumarið 1777, þá nývígð
ur aðstoðarbiskup föður sins;
því að í vísitasíu sinni í Reyk-
holti sumarið 1781 segir hann
afdráttarlaust, að frumrit mál-
dagans „á membrana" „liggi á
k:rkjunni“, eins og það er orðað
í vísitasíunni.
Talinn tapaður
Af Reykholtsmáldaga fara fá-
ar sögur næstu hálfa öld. Vitað
er þó, að hann var í höndum
Isleifs assessors Einarssonar og
Geirs biskups Vídalíns í Reykja-
vík vorið 1809. Og árið 1824 seg-
ir séra Eggert Guðmundsson í
Reykholti, að frumrit máldag-
ans sé ekki þar. En í vísitasíu
Steingríms biskups Jónssonar í
Reykholti sumarið 1827 segir, að
máldaginn „á membrana“ „Iiggi
á kirkjunni", eins og Hannes
biskup Finnsson komst einnig
að orði í vísitasíu sinni 46 árum
áður. Svo virðist sem mál-
JÓLATRÉSSERÍUR
Jólatrésseríurnar sem fást
hjá okbur eru með 17 Ijósum. Það
hefír komið í Ijós að vegna misjafnrai
spennu sem venjulega er um jólin,
endast 17 Ijósa-seríur margfalt leng-
ur en venjulegar 16 ljósa.
Misiitar seríuperur kr: 5.25.
Austurstræti 14
Sími 11687.
17
Ijós
Bubble-Iight
perur kr: 13.—

Vandlát húsmóðir notar ætíð
beztu fáanlegu efnin í kökur
sínar og brauð.
ROYAL lyftiduft
er heimsþekkt gæðavara, sem
reynslan hefir sýnt að ætíð
má treysta.
daginn hafi þá um skeið verið
talirm tapaður og að Steingrim-
ur biskup hafi haft hann með
séi til Reykjavíkur, því að 1832
er hann í Laugarnesi, þar sem
Sveinbjöm Egilsson gerði nýtt
afrit af honum. Og þegar Stein-
grímur biskup sendi hann árið
eftir séra Þorsteini Helgasyni,
sem þá var orðinn prestur í
Reykholti, kvað hann máldag-
ann af sér „fyrir nokkru fund-
inn“.
í annað sinn til Hafnar
Var Reykholtsmáldagi nú í
vörzlu Reykholtskirkju um 23
ára skeið. En að þeim tíma liðn-
um fer hann I annað sinn til
Kaupmannahafnar og er þar í
þrettán ár. Var Jón Sigurðsson
þá að hefja útgáfu „Islenzks
fornbréfasafns“ og átti Reyk-
holtsmáldagi að réttu lagi að
koma í fyrsta bindi þess. Gerði
hann því séra Vemharði Þor-
kelssyni í Reykholti, gömlum
kunningja sínum, orð vorið 1856
og bað hann að lána sér gömul
Reykholtsskjöl. Varð sr. Vernh.
ur við þeirri beiðni og sendi Jóni
Reykholtsmáldaga þá um sum-
arið, ásamt nokkrum skjölum
öðrum. En áður en Jón fengi þau
í hendur skrifaði hann séra Vern
harði bréf, þar sem hann ítrekaði
ósk sína um að fá sem mest af
gömlum Reykholtsskjölum að
láni frá honum. Bjó séra Vem-
harður því út annan skjala-
stranga þá um haustið og bað þá
Pétur amtmann Havsteen og sr.
Sveinbjöm Hallgrímsson, sem
þá bar að garði í Reykholti, á leið
til Reykjavíkur norðan úr landi,
að koma honum á danskan skip-
stjóra í Keflavík; og hét séra
Sveinbjörn því. Varaði Pétur
amtmaður, sem fékk að vita,
hvað í stranganum var, prest þó
Er til Reykjavíkur kom fékk
Helgi biskup Thordersen hins-
vegar pata af sendingunni og
krafðist þess af séra Sveinbirni,
að hann afhenti sér skjalastrang
ann. Neitaði séra Sveinbjörn þvi,
en hætti þó við að koma honum
á framfæri við hinn danska skip
stjóra í Keflavík og afhenti hér-
aðsprófasti Borgfirðinga, séra
Hennesi Stephensen á Ytra-
hólmi skjölin á heimleið sinni
norður í land nokkrum dögum
síðar. Varð út af þessu hin mesta
rekistefna; en henni lauk með
því að skjölin voru afhent Helga
biskup Thordersen í október
1856. Varð þetta atvik orsök þess
að hann skrifaði öllum prestum
landsins umburðarbréf nokkrum
vikum síðar, með eindregnum til-
mælum um, að þeir afhentu bisk-
upsembættinu eignaskjöl allra
kirkna á landinu, þótt lítinn ár-
angur bæru þau tilmæli í það
sinn.
„Máldagi á membrana,
rotinn og gallaður“
En þótt þannig færi um hina
síðari skjalasendingu séra Vern-
harðs í Reykholti, var Reykholts-
máldagi kominn til Kaupmanna-
hafnar, og var yfirvöldum hér á
landi með öllu ókunnugt um það
árum saman. Séra Vernharður
lét af prestsskap árið 1862 og séra
Jón Þorvarðsson, sem tók við
Reykholti af honum, hafði ekki
meiri hugmynd um þau skjöl,
sem lánuð höfðu verið til Kaup-
mannahafnar eða hafnað hjá
biskupi, en að hann kvittaði við
úttekt staðarins athugase.mda-
laust fyrir viðtöku á skjölum
hans. Það var ekki fyrr en árið
1867, er séra Þórarinn prófastur
Kristjánsson var orðinn prestur
í Reykholti að séra Jóni Þor-
varðssyni látnum, að Ijóst varð,
við því að senda slík skjöl úr
landi, nema með biskupsleyfi.
En séra Vernharður eyddi því
tali.
hvað horfið hafði ur skjalasafni
staðarirxs, og sneri séra Þórarinn
sér þá tafarlaust til Péturs bisk-
ups Péturssonar með fyrirspurn
um það, hvar þau skjöl, þar á
meðal „gamall Reykholtskirkju-
máldagi á membrana, rotinn og
gallaður", gætu verið niður kom
in. Hafði sóknarbóndi hans einn
sagt honum, að eitthvað af þeim
kynni að hafa verið lánað Jóni
Sigurðssyni, og lét prófasturinn
þess getið í bréfi sínu til biskups.
Pétur biskup skrifar Jóni
Sigurðssyni
eÞtta varð til þess, að Pétur
biskup skrifaði Jónj Sigurðssyni
sumarið 1867, þá stöddum í
Reykjavík, og spurðist fyrir um
það, hvað hann hefði í vörzlum
sínum af eignaskjölum Reyk-
holtskirkju, „auk hins nafn-
kunna Snorramáldaga"; en svo
var Reykholtsmáldagi þá stund-
um nefndur.
Svaraði Jón Sigurðsson hon
um þá um hæl, og viður-
kenndi að hann hefði „hinn
foma máídaga og get ég sagt
að honum hafi orðið það til
bjargar hingað til; því þegar
ég fékk hann, leit svo út sem
hlutaðeigerrdur vissu ekkx
hót, hvaða skjal þetta væri,
því það fannst bá af hend-
ingu, laust innan í bók uppi
á hillu, og mér var sent það
með leyfi séra Vernharðag
sáluga, af því það leit út til
að vera gamalí“.
Hafði Jón Þá gefið máldagann
út í Fornbréfasafninu og hét að
senda hann heim, þegar búið
væri að nota hann. Gerði hanii
það og tveimur árum seinna,
haustið 1869.
Enn lánaður til Kaup-
mannahafnrar
Síðan hefur Revkholtsmál-
daga verið gætt sem eins af dvr-
gripum þjóðar okkar. Með öðr-
um Reyjtholtsskjölum var hann
afhentur Landsskjalasafninu á
sínum tíma og er nú geymdur'
í eldtraustum steinklefa í Þjóð-
skjalasafni. Tvisvar hefur hanrt
þó fengið að bregða sér til Kaup
mannahafnar á þessari öld,
bæði skiptin með stjórnarvp'da-
leyfi, svo að Kaupmannahafnar-
ferðir hans eru nú orðnar fjór*
ar. Landsskjalasafnið lánaði
hann Ámasafni til ljósmyndun-1
ar árið 1901, og var þá gerð af
honum hin ágæta mynd, sem
síðar birtist í „Palæeografisk
Atlas“ í Kaupmannah. árið 1905.
Þjóðskjalasafnið lánaði hann
einnig Áraasafni til Ijósmyndun
ar árið 1959. En þrátt fvrir þá
fullkomnu ljósmyndatæktii, serp
þar er nú viðhöfð, mun sú
myndataka lítinn árangur hafá
borið umfram þann, sem áður
var náð. '/
Og nú er Reykholtsmáldagi
enn kominn heim, forframaður
af fjórum utanferðum og mörg-
um ljó'smyndunum, enda lö-gtl
viðurkenndur sem eitt af dvr-
mætustu skinnhandritum Is-
lendinga, þótt hann sé ekki
nema eitt lítið skinnblað. En hér
heima kann hann bezt við sig,
þótt honum hafi á langri ævi
sjaldnast verið sýndur sá sómi.
sem hann á skilinn, segip
Stefán Pétursson, þjóðskjala-
vörður að lokum.
Frá- dögum Snorra
Samtalinu við þjóðskjalavörtl
er lokið. Hann leggur hið forna
handrit frá dögum Snorra Sturlu
sonar, varlega inn í möppu og
lokar henni. •— Við göngum
hljóðlega til baka til hins eld-
trausta steinklefa. Járnhurðin ep
opnuð og Reykholtsmáldagi er
aftur á sínum stað.. Bak viS
þessa hurð Iiggur elzta frumrit-
að skjal á norræna tungu, sem nú
er til í heiminum Hvers virði ep
þessi gulnaði kálfsskinnsbleðill?
Hann er virði klyfja gulls og eðal
steina. Hann er sameign margra
kynslóða, sem fæddust og dóu ör-
snauðar — en voru þó vellríkar.
f þúsundir ára munu hin fornu
kálfsskinnshandrit halda áfratn
að vera menningarleg kjöifesta
okkar fámennu þjóðar, hvort
sem þau verða geymd við
Hverfisgötu í Reykjavík eða
Kristjánsbryggju í kóngsina
Kaupmannahöfn.
— S. Bj.
Bíleigendur athugið
Hjólbarðaviðgerðir — Rafgeymahleðsla
Opið yfir hátíðarnar
Aðfangadag frá kl. 10 f.h. til 5 e.h.
Annan dag í jólum frá 10 f.h. til 11 e.h.
Gamlársdag frá 7 f.h. til 6 e.h.
Nýársdag frá 7 f.h. til 11 e.h.
H jólbarðasföðin
Langholtsvegi 112 B
(Beint á móti Bæjarleiðum)
ÓDÝRT ÓDÝRT
Greni- og jóla-
skreytingar
SKIPHOLT 21.
Gengið inn frá Nóatúni (Brautarholti 22).
Gróðrastöðin við Miklatorg. — Simar 22822 og 19775