Tíminn - 29.05.1962, Blaðsíða 9

Þinghús. Þar var barnaskóli frá því fastur skóli tók til starfa í þorpinu
til síðustu áramóta. Einnig samkomustaSur þorpsbúa.
MWMMMBMMi
gerðir. Þá hefur starfað hér
vélaverkstæði nokkur undan-
farin ár. Og nú er komin hér
mjólkurstöð. Og loks eru það
verzlanirnar, sem veita tölu-
verða atvinnu. Hjá kaupfélag-
inu er t.d. 21 starfsmaður og
4 hjá Sigurði Pálmasyni. Auk
Sigurðar eru hér 2 aðrar kaup
mannaverzlanir en báðar frem
ur smáar. Og svo má nefna það
sem raunar er áður að vikið, að
þorpsbúar eiga töluvert af
skepnum. Hefur búpeningseign
aukizt mikið síðan kauptúnið
fékk sín eigin landsafnot. Hef-
ur um 900 fjár verið slátrað úr
Hvammstangahreppi undanfar-
in ár.
— Og þið stundið aðallega
sauðfjárbúskap?
— Já, fyrst og fremst Naut
gripum hefur fækkað síðan
mjólkurstöðin tók til starfa. Þó
munu kýr hér skipta tugum.
Hinsvegar er lítið um hross þó
að til séu þau að vísu.
— Og þið hafið nóg landrými
fyrir fénaðinn?
— Ójá. Við byrjuðum með
því ag kaupa Kirkjuhvamm af
Hannesi Jónssyni fyrrverandi
alþingismanni og kaupfélags-
stjóra. Keyptum einnig land af
Guðmundi Gunnarssyni. Síðast
var svo keypt af Sigurði Davíðs
syni en hann átti allt fyrir
sunnan læk. Landeign kaup-
túnsins fylgir allmikið fjall-
lendi svo við megum heita vel
settir hvað áhrærir haga fyrir
búfénaðinn. Sennilega mundi
þetta einhvers staðar ekki
þykja þjölskrúðugt atvinnulíf
en samt má afkoma manna hér
almennt heita góð-
Framkvæmdir
— Hvað um framkvæmdir í
kauptúninu?
— Það er nú kannski ekki
um auðugan garð að gresja þar.
En ætli við siglum þá ekki fyrst
að bryggjunni. Hún er 80
faðma löng og góð, það sem
hún nær. En nauðsynlegt er að
lengja hana enn nokkuð til
þess að stærri skip geti athafn-
að sig þar. Sá hængur er þó á,
að að henni vill berast sand-
ur og leir. Þyrfti annan garð
innar til þess að stöðva fram-
rás sandsins. Tækist það yrði
hér bezta höfn við innanverðan
Húnaflóa. Þá er það vatnsveit-
an, sem er töluvert mannvirki,
3ja km. löng og þó meira því
þegar mjólkurstöðin var byggð
var lögð hliðarlína í aðalleiðsl-
una til þess að auka vatnið.
Skolpveita er um kauptúnið og
var byrjað á henni áður en
vatnsveitan var lögð. Með vatns
veitunni sköpuðust lí’ka skil-
yrði til stór bættra brunavarna
því kauptúnið á dælu, — og var
ekki vanþörf á. Af meiri hátt-
ar byggingaframkvæmdum má
nefna hið nýja verzlunar- og
skrifstofuhús kaupfélagsins.
Gamla húsið hans Jóns Hans-
sonar var búið að duga vel og
lengi. Það var mikil höll á sinni
tíð en tímarnir hafa breytzt síð
an um aldamót og vinnuaðstaða
öll var þar óhæg orðin fyrir
svo umfangsmikla starfsemi.
sem kaupfélagið rekur.
Mikil nauðsyn var orðin á
byggingu barnaskólahúss. Úr
henni hefur nú verið bætt með
nýrri byggingu, sem flutt var i
um síðustu áramót. Aður var
kennt í gamla þinghúsinu. Fyr-
ir mörgum árum starfaði hér
unglingaskóli, rekinn af As-
geiri Magnússyni frá Ægissíðu.
Ásgeir var harðduglegur áhuga-
maður. Honum tókst að sann-
færa sýslunefndina um að
stækka þyrfti þinghúsið svo
þægilegra yrði að kenna þar.
Það var vel af sér vikið. Síðan
var húsið sagað sundur, efri
lilutanum lyft og nýrri hæð
skotið inn í. Sennilega hefur
Ásgeir byrjað með skólann um
1913 og hélt honum gagnandi
fram undir 1920. Síðan hefur
ekki verið rekinn hér unglinga-
skóli, enda bættu Reykir í
Hrútafirði úr þörfinni þegar
kennsla hófst þar. A læknisár-
um Ólafs heitins Gunnarssonar
var byggður læknisbústaður og
spítali. Nú er nýtt sjúkrahús
risið af grunni og elliheimili í
sambandi við það. Er það talin
fyrirmyndarbygging af þeim,
sem vit hafa á. í gamla spítal-
anum voru aðeins 3 sjúkrastof-
ur og skurðstofa. Er þarna mik
il breyting á orðin til bóta,
bæði fyrir sjúklinga, lækna og
hjúkrunarlið. Þó held ég að
okkur hafi aldrei haldizt verr
á læknum en síðan nýja sjúkra
húsið var tekið í notkun. Von-
andi horfir það þó til bóta og
þó sótti enginn er héraðinu var
síðast slegið upp. Það er eins
og embættismennirnir vilji
helzt ekki vera annars staðar
en í Reykjavík. Hún er sú
mauraþúfa, sem allt er látið
suúast um og allir safnast að.
En annars höfum við verið
heppin með lækna. Þetta eru
góðir læknar og prýðisdrengir,
sem hér hafa verið. En 3 þeir
síðustu hafa verið hér að ljúka
sinni skylduþjónustu.
Eg vil nú þakka það kvenfé-
lagasambandi sýslunnar,
Kvennabandinu, öðrum frem-
ur, að nýtt sjúkrahús er risið
hér af grunni. Það bauð fram
stórfé til byggingarinnar, ef
sýslan vildi leggja á móti. Og
sýslunefndarmennirnir voru,
sem betur fer, veikir fyiir kven
fólkinu, eins og fleiri. Það
gerði gæfumuninn. Þeim gekk
betur en mér, blessuðum, þeg-
ar ég skrifaði sýslunefnd fyrir
einum 20 árum, um nauðsyn
þess, að koma upp elliheimili
Eg fann sárt til þess þegar ég
var hér oddviti, að ekki skyldi
vera neinn samastaður fyrir
aldrað fólk, en annað tveggja
gat ekki séð um sig sjálft eða
verið hjá aðstandendum.
— Og fékkstu daufar undir-
tektir?
— Ójá, fremur. Mér var svar
að því.^ð^y^.y^i að sjá um
'sín gamalmenni. En það voru
nú reyndar aðrir tímar en nú.
— Nú, geta má þess, að verið
er að byggja póst- og símahús.
Er þa‘ð nú langt komið. Og
loks má ekki gleyma kirkjunni
Áður var kirkja í Kirkju
hvammi. Þegar söfnuðurinn
byggði kirkju var hún færð og
stendur nú í brekkunni hér
efst í kauptúninu. Og svo kem
ur sr. Gís'li Kolbeins og prédik
ar yfir okkur öðru hvoru.
Svo við víkjum aftur að kaup
félaginu og starfsemi þess þá
rekur það að sjálfsögðu slátur-
hús. Húsið er, að stofni til,
langt frá þvi að vera nýtt en
hefur verið aukið og endurbætt
hin síðari ár. Er hægt að slátra
þar 1200 fjár á dag. Frystihús-
ið er gott. Tekur að vísu ekki
alla kjötframleiðsluna í einu
og þarf því að flytja nokkurt
magn burtu. í frystihúsánu
var komið upp frystihólfum og
eiga flest sveitaheimili á fé-
lagssvæðinu aðgang að slíkum
geymslum. Þá höfum við og
sérstakan innyflafrysti til þess
að frysta slátur. Mjólkurstöð er
nú tekin til starfa og binda
margir miklar vonir við hana
Kaupfélagið á Borðeyri tók
þátt í byggingu hennar að ein-
um fimmta hluta. Hér er all-
mikil bílaútgerð, bæði í sam-
bandi við mjólkurflutninga og
svo er haldið uppi föstum áætl-
unarferðum til Reykjavíkur,
tvisvar í viku árið um kring ef
fært er. Mikið af vörum þeim,
sem hingað koma, er flutt land
leiðina.
Af fyrirtækjum einstaklinga
má nefna t.d. vélaverkstæði
Hjartar Eiríkssonar. Þar vinna
að jafnaði 4 menn, stundum
fleiri þegar mest er að gera.
Trésmíðaverkstæði er í upp-
siglingu fyrir atbeina Snorra
Jóhannessonar. Annars vantar
Framhalri » iS siðn
Aöalfundur Aburðar-
verksmiðjunnar h.f.
Kafli úr ræSu stjórnarformanns
Hér fer á eftir kafli úr ræðu,
sem stjórnarformaður Áburðar--
verksmiðjunnar h.f. flutti á aðal-
fundi fyrirtækisins hinn 8. þ.m.
Þaö hefur verið nokkuð róstu-
samt í blöðum kring um þetta
fyrirtæki um skeið, en nú síðustu
daga hefur þó keyrt úr hófi með
dylgjur og rógburð í tveimur viku
blöðum. Þykir mér því rétt hór
á þessum hluthafafundi fyrirtcek-
isins, að taka fram eftirfarandi:
Mér er ánægja að lýsa því yfir,
að samstaða hefur alla jafna verið
mikil og sérstaklega góð í stjórn
Áburðarverksmiðjunnar h.f.
Til dæmis má nefna, að allar
ákvarðanir um framkvæmdir við
byggingu verksmiðjunnar, ráðn-
ingu erlendra verkfræðinga til
skipulagningar verksmiðjunnar, á-
kvarðanir um innkaup á vélum og
tækjum og öðru, sem til stofnunar
verksmiðjunnar þurfti, voru allar
undantekningarlaust gerðar með
einróma samþykkt allra stjórnar-
manna.
Að gefnu tilefni þykir mér rétt
að minna hér á nokkur atriði, sem
gefa glögg dæmi um hve vel stjórn
in hélt á hagsmunum fyrirtækis-
ins.
1. Þegar íyrsta stjórn hlutafé-
lagsins tók við, var henni meðal
annars afhent tillaga til samnings
um verkfræðilega þjónustu frá
bandarísku verkfræðingafyrirtæki,
sem vildi taka að sér að vera leið-
beinandi og skipuleggja verksmiðj
una. Á það var lögð alveg sérstök
áherzla af sumum hér heima, að
samið yrði við þetta fyrirtæki. —
Þegar stjórn Áburðarverksmiðj-
unnar h.f. hafði látið athuga mögu
lei'ka til samninga við þetta fyrir-
tæki og fleiri, var ákveðið að gera
útboð í Bandaríkjunum og aflað
tilboða í þessa þjónustu. Nokk-
ur fyrirtæki gerðu tilboð,
og var samið' við Dr. C. O.
Brown og Singmaster og Breyer,
sem voru lægstir allra, sem buðu,
og höfðu auk þess hin ágætustu
meðmæli. Tilboð þeirra og þeir
voru samþykktir af Marshall-stofn
uninni. Þegar lokið var verki, varð
heildargreiðsla til þeirra rúmlega
600,000 dollarar. En fyrirtækið,
sem fyrst var hér nefnt og sem
kapp var lagt á, að samið væri við,
hafði áskilið sér yfir 900,000 doll
ara fyrir störfin.
Með því hvernig stjórnin hélt á
þessu byrjunarmáli varð þessi út-
gjaldaliður um 300,000 dollurum
lægri en orðið hefði, ef farið var
eftir ráðum þess, sem semja vildi
við fyrsta fyrirtækið.
300.000 dollarar eru með núver
andi gengi nærri 13 milljónir kr.,
sem þannig var sparað.
2. Kaup á öllum stærstu vélum
og megintækjum til verksmiðjunn
ar voru gerð með þeim hætti, að
óskað var samkeppnistilboða frá
ýmsum fyrirtækjum, og var svo
bezta boði tekið. Til þess að fylgja
enn fastar eftir og tryggja lægsta
fáanlegt verð og beztu kjör á aðal
vélum og tækjum, fékk stjórnin
lánaðan hér heima æfðan og harð-
srúinn kaupsýslumann, sem fór til
Bandaríkjanna til þess að ganga
frá kaupsamningum við þau fyrir-
tæki, sem beztu tilboðin gerðu —
Þessi sendimaður stjórnarinnar
gekk ötullega fram, og á nokkrum
vikum hafði honum heppnazt að
fá lægstu boðin enn lækkuð um
samtals rúmlega 40.000 dollara.
Með núverandi gengi gerir þess
ir 40.000 dollara sparnaður 1.720.
000 krónur.
3. Allar vélar áttu að kaupast
í Bandaríkjunum og greiðast af
Marshall-fé. Engu að síður öfluðu
hinir ráðgefandi bandarísku verk-
fræðingar Áburðarverksmiðjunnar
einnig tilboða frá Sviss í afriðla
og spenna, en þetta voru mestu raf
magnstækin, sem til verksmiðjunn
ar þurfti. Lægsti íbjóðandi í
Bandaríkjunum var Westhing-
house, en svissneska fyrirtækið
bauð þessi tæki fyrir 332.000 doll
urum lægra. Eftir mikla eftirgangs
muni fékkst loks leyfi til að kaupa
mætti þessi svissnesku tæki. —
Stjórn Áburðarverksmiðjunnar
vildi samt, þó svissneska tilboðið
væri svona lágt, láta ganga úr
skugga um, að tilboðið væri það
lægsta fáanlega. Ákvað hún því,
að formaður stjórnarinnar færi til
Zurich til þess að ganga frá kaup
unum. Þetta bar þann árangur, að
þegar kaupsamningurinn var undir
ritaður, hafði söluverðið enn lækk
að um nærri 28.000 dollara. Voru
J þessi tæki því keypt fyrir 360.000
dollurum lægra verði en lægsta
tilboðsverðið í Bandaríkjunum.
360.000 dollarar eru með núver
andi gengi rúmlega 15 milljónir
króna.
Þetta þrennt er hér tilgreint.
sem dæmi um, hve stjórnin var
samhent um að kosta kapps um
að ná sem hagkvæmustum kjörum
og hve henni heppnaðist að gera
hagkvæma samnirtga fyrir Áburð
arverksmiðjuná.
í sambandi við kornastærð
Kjarna áburðarins og það, að korn
in hafa reynzt smærri en áætlað
var og nú er kostað til þess að
gera kornin stærri, er vert. að
minna á þetta:
Fyrst það, að krystallaaðferðin
var valin frekar en perluaðferðin,
af öryggisástæðum fyrst og fremst.
Hefði perluaðferðin verið tekin,
var vissa um, að kornin (perlurn-
ar) voru sæmilega stór. En bæði
framleiðsluaðferðin með perlu-
kornin og áburðurinn sjálfur var
talinn vera mjög mikið varasamari
hvað sprengihættu áhrærði. —
Sprengjuhætta við framleiðslu
krystallanna og krystallaður áburð
ur var talinn miklu hættuminni
eða hættulaus. Þetta réð mestu
um valið.
Ætla ég, að allir, sem að þessu
máli komu þá, hafi verið á einu
máli um þetta val Stjórnin var
einhuga í því.
Annað var svo það, að perluað-
ferðin var miklu dýrari í stofn-
kostnaði en krystallaaðferðin. —
Þetta átti alveg sérstaklega við um
svo litla verksmiðju, sem hér var
um að ræða. Bændur eru því búnir
að njóta ódýrari áburðar þessi
liðnu átta ár, vegna þess að kryst-
allaframleiðslan var valin. Og það
sem nú er kostað til kornastækk
unar í viðbótartækjum kostar ef
til vill ekki meira en hvað perlu-
aðferðartækin hefðu orðið dýrari
í upphafi.
Þetta hvort tveggja mættu þeir
hafa í huga, sem nú tala hæst um
mistök í þessu sambandi.
Að lokum skal svo það sérstak
lega fram tekið, að stjórnin hefur
haft fulla samstöðu um alla 6amn
ingagerð við hina bandarísku verk
fræðinga, þar með talið einnig
lokauppgjörð við þá. Allt þessu við
komandi hefur verið samþykkt
samhljóða af öllum stjórnarmönn-
um.
TIMINN, þriðjudaginn 29. maí 1962
9