Tíminn - 29.05.1962, Blaðsíða 8

Ekki gefinn fyr-
ir opinber störf
Magnús Gísiason ræðir við Gústav Halldórsson
á Hvammsfanga
Faktorshús, heltlr nú Hvammur.
Blöndalshús, sem verið hefur pósthús um mörg ár.
— Hér þykir mér senni-
legt, að við finnum hann
Gústaf. Og bílstjórinn nem-
ur staðar við frystihús
Kaupfélags Vestur-Hún-
vetninga á Hvammstanga.
Við knýjum dyra og opn-
um. Hurðin marrar geð-
vonzkulega á frosnum hjör-
unum. Það er eins og hún
finni það á sér, að komu-
menn séu ekki þarna mætt-
ir til að kaupa kjöt og eigi
því lítið erindi. En innan
dyra blasir Gústaf við,
klæddur eins og heim-
skautafari utan hvað hann
er berhentur.
— Og þú ert allan daginn
hér í þessum bölvuðum bruna?
spyr ég Gústaf er við höfum
heilsazt.
— Já, eiginlega má það nú
heita svo, svarar Gústaf og
kímir. Sér líklega að mér er
ekki alltof hlýtt innan í úlp-
unni.
— Og er þér aldrei kalt?
— O-nei, ekki get ég nú sagt
það. Eg þoli kulda allvel og
svo venst maður þessu. Það er
náttúrlega betra að búa sig
sæmilega. Eg mundi ekki mæla
með því, að neinn væri að spíg
spora hér á náttfötum einum
saman. Og svo er það bót í
máli, að þegar ég kem út þá
finnst mér alltaf vera hlýtt í
veðri.
Eins og lesendur þessara
lína, ef einhverjir eru, hafa nú
e.t.v. rennt grun í, þá er Gústaf
Halldórsson starfsmaður kaup-
félagsins á Hvammstanga og
hefur verið það nokkur undan-
farin ár. A Hvammstanga hef-
ur Gústaf lengi átt heima og
gegnt þar ýmsum störfum.
Hefur alla tíð verið mikill fé-
lagsmálamaður og starfað mik-
ið á þeim vettvangi. Er við
sitjum yfir kvöldkaffinu heima
hjá Gústaf dettur mér í hug að
fræðast eitthvað af honum um
þennan stað, sem við erum nú
staddir á.
Á sjötugsaldri
—Hvenær myndaðist fyrsti
vísirinn að Hvammstangakaup-
túni, Gústaf?
— Ja, Hvammstangi fékk
verzlunaréttindi skömmu fyrir
aldamótin seinustu. Og það er
í raun og veru upphafið að því,
að hér myndaðist þorp. Það
var Riis kaupmaður, sem byrj-
aði á því að taka hér fisk og
í því skyni reisti hann hér salt
skúr, en áður var hann farinn
að reka verzlun á Borðeyri. Og
með þessum fiskkaupum hans
hófst hér verzlun. Riishúsin
stóðu þar sem nú eru kaupfé-
lagshúsin. En Riis var ekki
lengi einn um hituna því Jó-
hann Miiller á Blönduósi hóf
hér verzlun upp úr aldamótun-
um og reisti þá hús það, sem
heitir Sjávarbakki. Þótt Riis
byrjaði að verzla hér fyrir
aldamótin byggði hann ekki
íbúðarhús fyrr en að þeim af-
stöðnum þannig að fyrstu íbúð-
arhúsin hér voru ekki byggð
fyrr en rétt upp úr aldamót-
um. Bæði þessi hús eru enn við
líði og í þeim búið en bæði hafa
þau verið flutt af hinum upp-
haflega grunni. Þriðja verzlun-
arhúsið hér reisti svo Jón Hans
son. Hann byggði fyrir sunnan
ána. Hús hans var mikil höll
á þeirra tíma vísu. Jón var af
Natansætt, eins og föðurnafn-
ið bendir til. Fremur var stutt
í verzlun hans og er hann hætti
keypti Garðar Gíslason stór-
kaupmaður eignirnar og verzl-
aði hér í nokkur ár. Þegar svo
Garðar skundaði héðan keypti
kaupfélagið húsið og þar rak
það sína verzlun alla stund þar
til það flutti í hið nýja og glæsi
lega verzlunarhús, sem nú er
bækistöð þess. Þegar rætt er
um þessi elztu hús má ekki
gleyma Blöndalshúsinu, sem
Sigvaldi frá Brekkulæk byggði.
Það er nú pósthús en var lengi
læknisbústaður. Nefnt eftir
Birni Blöndal lækni, sem þar
bjó og eftir hann Ólafur lækn-
ir Gunnarsson á öndverðum
læknisárum sínum hér. í tíð
Ólafs var svo gamli læknisbú-
staðurinn byggður og sömuleið
is spítalinn gamli. Eg skal ekki
fullyrða hvort Blöndalshúsið
eða Faktorshúsið, (Riishúsið),
er eldra, en þau munu vera
elztu húsin hér í kauptúninu.
Eftir að þessi hús höfðu verið
reist tók byggðin smám saman
að myndast út frá þeim og
þeiiri starfsemi, sem þar var
rekin.
Hér var snemma rekin greiða
sala og þótti koma sér vel í
löngum og stundum slarksöm-
um verzlunarferðum. Fyrsta
maneskjan, sem hér rak þess
konar verzlun var kona, Guð-
rún Ólafsdóttir að nafni. Greiða
söluhús Guðrúnar var nokkuð
nýstárlegt. Það hafði að vísu
veggi og sömuleiðis þak, enda
líklega hæpið að nefna það hús
að öðrum kosti. Hins vegar var
það opið í báða enda svo greitt
var þar bæði inn- og útgöngu,
þótt tjaldað væri raunar fyrir
stafnana. Húsið var fiskhjall-
ur frá Syðrahvammi. En þótt
hjallua-inn væri vinsæll stað-
ur og kæmi sér oft vel þótti
hann þó fremur kuldalegur í
misjöfnum veðrum og því
byggði Sigvaldi frá Brekkulæk
bráðlega annað veitingahús fyr
ir Guðrúnu og þar rak hún
greiðasölu í mörg ár. Síðar, lík-
lega um 1907, byggðu svo syst-
kin, Sveinbjörn og Anna, ann-
að greiðasöluhús og ráku all-
mörg ár. Á þessum tímum mun
allvel hafa þótt séð fyrir veit-
ingum og vínsala var þá frjáls-
ari en nú er.
Til að byrja með voru ein-
göngu byggð timburhús. En
það mun hafa verið um 1909 að
hingað fluttist skósmiður frá
ísafirði, Guðmundur að nafni.
Og hann gerðist þér brautriðj-
andi í byggingarmálum ’áð þvi
leyti, að hann reisti steinhús.
Það hús er enn til þó að ókunn
ugir eigi raunar ekki auðyelt
með að koma auga á það. Sig-
urður kaupmaður Pálmason
eignaðist það nefnilega síðai
og byggði utan um það. Stend-
ur það nú í norðvesturhorninu
á húsi hans.
Eg kom fyrst hingað til
Hvammstanga 1911, fermingar-
árið mitt, og dvaldist þá hér í
1 ár. Þá voru hér 13 timbur-
hús og 1 steinhús. Auk þess
nokkrir bæir, byggðir úr torfi
og timbri. Heita má, að byggð
og íbúatala stæði nokkuð 1 stað
alllengi eftir þetta. Húsum
fjölgaði að vísu smátt og smátt
þótt hægt færi og nú hafði
steinn leyst timbrið af hólmi
sem byggingarefni. Verulegur
fjörkippur kom þó ekki í bygg
ingar hér fyrr en upp úr stríðs
árunum síðari. Þá komst íbúa-
talan upp í 300 manns og mun
nú vera 320—330. Eg held, að
tengslin við Kirkjuhvamms-
hrepp hafi háð viðgangi kaup-
túnsins. Vildi stundum verða
nokkur togstreita þar á mili,
eins og gengur. En 1938 var
Hvammstanga skipt úr Kirkju-
hvammshreppi og varð þá kaup
túnið sjálfstætt sveitarfélag. Eg
býst við að það hafi orðið báð-
um aðilum til góðs.
Atvinna og afkoma
— Hvernig var atvinna
manna og atvinnuskilyrðum
háttað hér fyrrum?
— í raun og veru var um
enga fasta atvinnu að ræða í
þorpinu í þá daga nema að-
eins fyrir þá, sem unnu við
verzlanirnar. Margir urðu því
að leita atvinnu annars staðar
Ýmsir fóru á veiðar, suður eða
vestur og sinntu kaupavinnu á
sumrin. Sumir áttu fáeinar
skepnur og höfðu af því nokk-
urn stuðning. Róðrum heima
var lítið sinnt enda afli oft
tregur, Eg man ekki eftir nema
einu verulegu fiskisumri síðan
um aldamót. Það var 1917. Þá
virtist fjörðurinn fullur af
fiski en heita mátti að útgerð
lægi þá niðri. Fyrrum var hins
vegar mikið stundaður sjór,
bæði af Heggstaðanesi og Vatns
nesi. Af vestanverðu Hegg-
staðanesi var einkum róið frá
Bálkvík og Búðarvík en af Nes
inu austanverðu frá Seltanga
og Fögruvík og svo frá Hamr-
inum úti á Vatnsnesinu. f þá
daga var oft góður afli jafnvel
hér inni á firðinum. Fyrsta þil-
farsbátinn, sem héðan var gerð
ur út, keyptu þeir Jón á Sönd-
um, Jóhannes á Útibleiksstöð-
um, Guðmundur á Illugastöð-
um og Sigfús á Stöpum. Það
var 4—5 smálesta bátur. En sú
útgerð varð ekki langæ. Alls
voru keyptir hingað 7 dekkbát
ar en enginn þeirra stóð lengi
við. Mun reksturinn hafa bor-
ið sig illa enda hittist svo ólán-
Iega á, að allir voru þessir bát-
ar hér á ördeyðutímabili. A ár-
unum frá 1930—1940 var oft
knappt um atvinnu og þá bætti
fiskurinn þó nokkuð úr þótt
stopull væri.
— En nú er útgerð með öllu
lögð niður, segirðu og hvað
hefur þá komið í hennar stað?
Fara menn kannski enn þá á
vertíð?
— Nei, nú er búið með það
að mestu. Hins vegar fara
venjulega nokkrir í vegavinnu
yfir vorið og sumarið. Oft er
nokkur vinna vlð byggingar og
aðrar framkvæmdr í kauptún-
inu. Brúarsmiður er hér búsett
ur og hefur flokkur manna héð
an verið með honum við brúar
8
TÍMINN, þriðjudaginn 29. maí 1962