Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.1968, Blaðsíða 10

Safnahúsið við Hverfisgötu.
Finnbogi Guðmundsson, /andsbókavörður:
Undsbókasafn
Islands
150 ára
Síðari hluti
Þegar aldarafmælis safnsins var minnzt
hótíðlega 1918, var bókaeign þess orðin
100 þúsund bindi, en er nú í dag, hálfri
öld síðar, 270 þúsund bindi. Þar af
hafa safninu bætzt um 100 þúsund bindi
á síðustu 20 árum eða 5 þúsund bindi
að méðaltali á ári. Handritasafnið var
hins vegar árið 1918 alls rúm 7000 bindi.
Á því ári kom út fyrsti hluti fyrsta
bindis • skrárinnar um handritasöfn
Landsbókasafnsins eftir Pál Eggert Öla-
son. Hinir þrír hlutar bindisins komu
síðan út í áföngum, hinn seinasti 1925.
Var hér hrundið af sta'ð einu allra merk-
asta verki, er unnið hefur verið á veg-
um Landsbókasafns, og verður síðar
skýrt frá framhaldi þess.
Jón Jacobsson lét af störfum 1924, ag
tók þá við embætti hans Guðmundur
Finnbogason, er verið hafði bókavörð-
ur í safninu 1911—15, en síðan kennari
í hagnýtri sálarfræði við Háskóla ís-
lands. Guðmundur fleytti Landsbóka-
safninu yfir örðugan hjalla kreppuár-
anna. Val á erlendum bókum til safns-
ins, erfitt viðfangsefni, lét honum vel
bæði vegna fjölþaettrar þekkingar og
víðtækra áhugamála, auk þess sem
safninu áskotnuðust margar góðar gjaf-
ir, er gefnar voru a.m.k. öðrum þr_~ði
fyrir vináttu sakir gefenda við hann.
Páll Eggert lauk í tíð Guðmundar
stórvirki sínu, skránni um handritasöfn
Landsbókasafnsins, er varð þrjú mikil
bindi, og fóru seinast lyklar að henni,
þ.e. efnis- og höfundaskrá. Þegar prent-
un handritaskrárinnar, þessum áfanga
hennar, var lokið, námu handritin 8600
binö^m.
Guðmundur Finnbogason lét af emb-
ætti fyrir aldurs sakir 1943, og tók þá
við forstöðu safnsins Þorkell Jóhann-
esson, er verið hafði. bókavörður í safn-
inu síðan 1931. En Þorkell hvarf frá
Landsbókasafni ári síðar, er hann varð
prófessor í sögu við Háskóla íslands.
Þorkell Jóhannesson sat í nefnd, er
menntamálaráðherra skipaði 1947 til að
fjalla m.a. um verksvið Landsbókasafns
og Háskólabókasafns og endurskoða
gildandi ákvæði um skyldueintök rita
handa bókasöfnum, en varð síðar, þá
orðinn rektor Háskóla íslands, formað-
ur í nefnd, er núverandi menntarr 'la-
ráðherra skipaði haustið 1956 til að at-
huga, hvort hagkvæmt mundi að sam-
eina Háskólabókasafn og Landsbóka-
safn að einhverju eða öllu leyti.. Störf
nefndarinnar 1947, er þeir sátu í auk
Þorkels Bjöm Sigfússon, Finnur Sig-
mundsson, Jakob Benediktsson og Sig-
urður Nordal, leiddu til samþykktar
nýrra laga og reglugerðar um Lands-
bókasafn og prentski'lalaganna 1949, en
af störfum nefndarinnar 1956, er skipuð
var auk Þorkels og forstöðumanna safn-
anna þeim Birgi Thorlacius og Bjarna
Vilhjálmssyni, spratt þingsályktunartil-
lagan frá 1957, þar sem alþingi álykt-
ar, að sameina beri Háskólabókasafn
Landsbókasafni eins fljótt og unnt
sé á næstu árum, þannig að Lands-
bókasafn verði aðalsafn, en í Há-
skólabókasafni sé sá þáttur starfseminn-
ar, sem miðast við handbóka- og náms-
þarfir stúdenta og kennsluundirbúning
og rannsóknir kennara, og alþingi á-
lyktar ennfremur að fela ríkisstjórn-
inni að gera nauðsynlegar ráðstafanir
í þessa átt.
Alþingi kaus þá að orða þetta sein-
asta atriði svo, en bókasafnsnefndin
hafði hins vegar í greinargerð sinni
lagt til, að reist yrði bókasafnshús í
næsta nágrenni við Háskólann, til þess
að sameining safnanna yrði framkvæm-
anleg. Áður en ég þó vík nánar að
þessu efni, sný ég aftur til ársins 1944,
er Finnur Sigmundsson tók við forstöðu
Landsbókasafnsins af Þorkatli Jóhann-
essyni.
Finnur réðst að safninu 1929 og átti
þar því að baki 35 ára starfsferil, er
hann lét af embaetti fyrir aldurs sakir
1964. Þegar þess er gætt, hvílíkur verk-
maður Finnur hefur verið um dagana,
er ekki að undra, þótt hann hafi mörgu
sinnt í safninu á svo langri tí'ð. Hann
vann á fyrri árum lengi að færslu að-
fangaskrár og samningu efnisskrár blaða
og tímarita, ennfremur skráningu hand-
rita, og ýmsum öðrum verkefnum. Rit-
aukaskránni, er prentuð hafði verið,
sem fyrr _ segir, frá árinu 1888, sneri
hann í Árbók Landsbókasafns þegar
árið 1945, er Árbók 1944 kom út. Er
þar birt skrá um íslenzkan ritauka
hvers árs, svo ýtarleg sem frekast er
kostur, fyrst skrá í stafrófsröð um rit
og höfunda, en síðan efnisskrá, flokkuð
eftir tugakerfi Deweys. Þá var þegar í
Árbóitinni 1945 tekið að birta skrá um
rit á erlendum tungum eftir íslenzka
menn eða um íslenzk efnd, þau er safn-
inu höfðu bætzt árið áður, og hefur
sú venja haldizt síðan.
Finnur hefur loks birt nokkrar aðr-
ar skrár og fjölda ritgerða eftir ýmsa
höfunda um íslenzka bókfræði og bók-
menntir í Árbókinni, svo að hún varð
í höndum Finns hið merkasta rit.
Annað rit, sem unnið var að í tíð
Finns, er íslenzk bókaskrá, þ.e. alls-
herjarskrá um prentuð rit á íslenzku,
frumsamin og þýdd, og rit íslendinga
á erlendum tungum.
Þorkell Jóhannesson getur þess 1944
í formála fyrir Ritaukaskrá Landsbóka-
safnsins 1943, að álþingi hafi 1943 í
fjárlögum fyrir árið 1944 veitt „nokk-
urt fé til þess að semja íslenzka bóka-
skrá. Er það mikið og torsótt verk,“
segir Þorkell, „þótt undirstaðan sé reynd
ar lögð með hinni ágætu bókaskrá próf.
Halldórs Hermannssonar um Fiskesafn-
ið.“ Til greina kom um hríð, að Hall-
dór Hermannsson tæki að sér þetta verk,
en seinna réðst það svo, að Pétur Sig-
urðsson háskólaritari var ráðinn til
þess, að svo miklu leyti sem hann gæti
sinnt því með fjölþættu starfi sínu í
Háskólanum. Innan safnsins vann Þór-
hallur Þorgilsson bókavörður drjúgum
að bókaskránni. Þegar Pétur léit í árs-
lok 1963 af starfi háskólaritara, gat
hann betur snúið sér að skránni, vann
við hana alla morgna fram til ársloka
1967. Pétur var þarna á fornum slóð-
um, því að hann var á yngri árum,
1925—29, bókavörður í Landsbókasafni
og tók þá m.a. saman Ritaukaskrárnar
um árin 1918—28.
Síðan í ársbyrjun 1966 hefur Ölafur
Pálmason, er þá var ráðinn bókavörð-
ur, unnið nær samfleytt að íslenzkri
bókaskrá, áfanganum frá upphafi prent-
listar á íslandi fram til 1844, er prent-
smiðjan í Viðey var flutt til Reykja-
víkur. Setningu meginhluta skrárinnar
lýkur væntanlega á þessu ári, en síðan
þarf að vinna úr honum ýmsar auka-
skrár, og tekur það allt nokkurn tíma.
Ætlunin er að brúa síðar aldarbilið
frá 1844—1944, er Árbók Landsbóka-
safns tók við. En sennilega fer þar þó
fyrir sem einn þáttur þess mikla verks
rækileg skrá um öll íslenzk tímarit, er
elzti bókavörður safnsins, Geir Jónas-
son hefur unnið að lengi. Dregur senn
að því, 1973, að liðnar verði tvær aldir
frá útkomu fyrsta tímaritsins á Islandi,
Islandske Maaneds Tidender, er Magn-
ús Keti’lsson hóf að gefa út í Hnapps-
ey 1773. Væri skemmtilegt, ef takast
mætti að koma tímaritaskrá Geirs á
prent fyrir eða um tveggja alda afmælið.
En til þess að það geti orðið, þarf að
létta af honum einhverjum störfum í
safninu, svo sem umsjón með prentskil-
um, erfiðu verkefni, sem hann hefur
rækt af mikilli samvizkusemi og lagni
rúm 20 ár.
Tvö aukabindi handritaskrár Lands-
bókasafnsins komu út í tíð Finns, hið
fyrra 1947 eftir Pál Eggert Ólason, en
hið síðara 1959 eftir Lárus H. Blöndal.
Lárus réðst að Landsbókasafni 1942 og
var síðustu árin forstöðumaður hand-
ritadeildar þess. Lárus tók seint á síðast-
liðnu ári við embætti borgarskjalavarð-
ar, og varð þá Grímur M. Helgason
bókavörður forstöðumaður handritadeild
arinnar. Nýtt bindi handritaskrár, um
handritaauka síðustu níu ára, alls 1303
bindi, kemur út síðar á þessu ári, og
hafa þeir Lárus og Grímur samið það.
Handritaeign Landsbókasafns er nú
orðin rúm tólf þúsund bindi, og berast
safninu stöðugt handrit. Hið allra nýj-
asta, er vér munum fá nú einhvern dag-
inn, er hið mikla og merka bréfasafn
Benedikts Jónssonar á Auðnum og fleiri
Lestrarsalur Landsbókasafns í Alþingishúsinu.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
15. sept. 1968