Lesbók Morgunblaðsins - 15.04.2000, Blaðsíða 15

Monterosso, þorpið í Liguria þar sem Montale dvaldist oft.
ÖRMJQIR
ÞRÆÐIR LIFSINS
Eugenio Montale var eitt kunnasta skáld Itala á tuttug-
ustu öld og hlaut Nóbelsverðlaunin. ELENA MUSIT-
ELLI skrifar um þennan landa sinn, líf hans og list.
Montale þótti aldrei auðvelt skáld en vegur hans hefur
farið mjög vaxandi á undanförnum árum. Með grein-
inni fylgja nýjar þýðingar á Ijóðum eftir skáldið.
EUGENIO Montale fæddist í Genúa 12.
október 1896 og ólst þar upp. Faðir
hans var kaupmaður og ungi Eugenio
hóf þess vegna nám við verslunarskóla
en hætti eftir stuttan tíma af heilsufarsástæð-
um. Hann stundaði einnig söngnám en fyrst og
fremst lagði hann sig eftir bókmenntum. Stór-
an þátt í þessu átti systir hans, Marianna, sem
veitti honum innsýn í forngrísku, latínu og
heimspeki. Rithöfundar sem höfðu mest áhrif á
menningarlega þróun Montales voru Ugo
Foscolo, Giacomo Leopardi, Giovanni Pascoli,
Gabriele D’Annunzio, Dino Campana, Vincenzo
Cardarelli og Guido Gozzano meðal ítala en
meðal útlendra rithöfunda má nefna Edgar All-
an Poe, William Butler Yeats, Charles Bau-
delaire, Paul Valery, Marcel Proust og Rainer
Maria Rilke. Montale var auk þess mjög hrifinn
af heimspeki Henry Louis Bergson, Henry
James, Giovanni Gentile og Benedetto Croce en
hann var skoðanabróðir Arthurs Schopenhau-
ers hvað varðar kenninguna um „að lifa fyrir
stundina".
Frá 1905 til 1925 eyddi hann sumarfríinu á
ströndinni í Monterosso, litlu frumstæðu þorpi í
Liguria, við Miðjarðarhafið. I kvæðum hans má
sjá minningar frá sjónum og flóru og fánu
Miðjarðarhafsins og tíðar myndir eru t.d.
tröllatré, yllir, eyðimerkurlilja, skræðskaði,
gaukur og ugla. I Monterosso byrjaði hann
einnig að mála en hann elskaði myndlist og hélt
áfram að mála alla ævi.
Hann var yfirmaður landhers meðan á fyrri
heimsstyrjöldinni stóð en að henni lokinni lagði
hann einungis rækt við bókmenntir. Hann
vandi komur sínar á bókakaffi og sótti mjög oft
bókasöfn, þar sem hann las sína uppáhaldshöf-
unda: bresku skáldin, Stéphane Mallarmé,
Jean Pellerin, Maurice de Guérin, Jules Lema-
itre, Arturo Onofri, Étienne Boutroux, Miguel
Cervantes og Alessandro Manzoni. Samtímis
einbeitti hann sér einnig að erlendum tungum-
álum; hann lærði ensku og spænsku og bætti
frönskúkunnáttu sína.
I júní 1922 birti mánaðartímaritið Prímo
Tempo ljóðmælin Accordi (Samhljómar) og
Ijóðið Riviere (Fjörur), þar sem koma fram í
fyrsta skipti hin frægu „smokkfiskbein" (ossi di
seppia), sem næstu ljóðmæli Montales voru
kennd við. Hann vann að ljóðunum frá 1921 til
1925 en Gli ossi di seppia (Smokkfiskbeinin)
komu út 1925, nokkrum dögum eftir fasíska
valdaránið (3. janúar 1925). I þessum ljóðum
tjáir Montale raunasögu heimsins og harmleik
manna, vanmátt þeirra eftir að gömlu gildin
hafa liðið undir lok. Á tímabili þar sem allt er úr
sér gengið og eyðilagt, ekkert er eftir nema
„flök“, á borð við hin táknrænu smokkfiskbein
sem ljóðmælin eru til vitnis um.
í mars 1927 ílutti hann til Flórens, þar sem
hann vann fyrir útgefanda Bemporad og skrif-
aði bókmenntagagnrýni fyrir blöð og tímarit.
Hann var skipaður formaður Gabinetto Viess-
eux-bókasafnsins en í desember 1938 var hann
rekinn af því að hann var ekki félagi í fasista-
flokknum. Hann hélt þó áfram að skrifa bók-
menntagagnrýni og að yrkja og árið 1939 komu
út næstu Ijóðmæli hans, Le occasioni (Tækifær-
in). I þessum ljóðum kemur fram hugboð um
myrka og vonlausa framtíð og teikn um ósköp
styrjaldarinnar. Skáldið er hér sorgmætt en
æðrulaust vitni að þessu hruni.
í Flórens þekkti hann Drusilla Tazi Maran-
goni og þau giftust eftir nokkui’ ár. Á þessu
tímabili hélt hann uppi sambandi við gamla vini
sína, Sergio Solmi, Italo Svevo, Piero Gobetti
og Roberto Bazlen og seinna vingaðist hann við
Umberto Saba, Elio Vittorini, Carlo Emilio
Gadda, Vasco Pratolini, Thomas Stearns Eliot
og Ezra Pound.
Sumarið 1940 var hann aftur kallaður til
vopna og var í hemum í tvö ár. í ársbyrjun 1942
orti hann 15 Ijóð sem komu út ári seinna í Lug-
ano í Sviss af því að á Ítalíu höfðu þau ekki
sloppið í gegnun ritskoðun fasistanna.
I janúar 1948 flutti hann til Mílanó og var
ráðinn til starfa sem ritstjóri blaðsins Corriere
della sera og sem tónlistargagnrýnandi blaðs-
ins Corriere d’informazione.
I Mílanó byrjaði hann einnig að skrifa prósa
um nokkra atburði í lífi sínu. Þetta undurfagra
prósaverk, Farfalla di Dinard (Fiðrildi Din-
ards), kom út árið 1956.
1956 birtust Ijóðmælin La bufera (Illviðrið).
Montale leitar hér eftir sambandi á milli jarð-
neska heimsins og andlegs veruleika. Þátttak-
andi í þessari leit er „engil-kona“, sem er raun-
veruleg menneskja en jafnframt njótandi
dulspekilegrar ástar. í leitinni felst þó ekki
lausn á persónulegum hannleik Montales;
frelsun er einungis möguleg fyrir aðra en ekki
hann sjálfan. Samtíminn býður eingöngu upp á
sorglegar og neikvæðar myndir og trúin veitir
ekkert traust. Þetta viðhorf endurspeglast í
tungumálinu, sem er kalt, fjarlægt, fastmótað.
Veigamikil ljóð í þessu Ijóðasafni eru Illviðr-
ið, Um óskrifað bréf og Yftr Llobregat. í fyi’sta
Ijóðinu kemur fram það álit að lífið sé illt í eðli
sínu: því er líkt við illviðri sem ber í sér eyðingu,
smell, myrkur, fordæmingu og í öðru Ijóði eru
tóm aldan, flöskupósturinn og önnjóii’ þræðir
lífsins tákn fyrir þjáningu og dauða. I síðastn-
efnda ljóðinu, Yfir Llobregat, eru ljóðlínumar
fáar en þýðingarmiklar. Skáldið upplifir fegurð
náttúrunnar sem birtist í söng gauksins en ein-
föld hreyfing nægir til að fegurðin hverfi snögg-
lega. Þessi hreyfing er í huga Montales tákn
fyrii’ kaldlyndi í ástarsamböndum nútímans.
20 óktóber 1963 dó Drusilla Tazi Marangoni,
eiginkona hans. I minningu hennar orti Monta-
le Ijóð sem birtust í Ijóðmælinum Xenia árið
1966.
-A. j J
J jivuy j/t-.. / 1 >
IJUm ^
C*MAr0*\ .
*v“\. 'Lw luCe i/om

Eugenio Montale og Ijóð eftir hann skrifað með eigin hendi.
Síðustu Ijóðmæli Montales, Satura (Mettuð),
birtust í maí 1971. I þessum ljóðum eykst efa-
hyggja Montales sem virðist hafa orðið sér enn-
þá meðvitaðri um tilvistarlegan harmleik og lít-
ur hverdagslega atburði á fjarlægari og
írónískari hátt.
Montale hafði hlotið bæði ítölsk og alþjóðleg
bókmenntaverðlaun áður en hann andaðist í
Mflanó 12. september 1981 en mikilvægust
þeirra voru Nóbelsverðlaunin, sem honum voru
veitt 23. október 1975. Þar að auki var hann
sæmdur heiðursdoktorsnafnbót við háskólana í
Mílanó, Róm, Bern og Cambridge og skömmu
síðar voru ljóð hans gefin út í enskum þýðingum
bæði í Bretlandi (1965) og í Bandaríkjunum
(1966). Árið 1967 útnefndi þáverandi forseti
Italíu, Giuseppe Saragat, Montale heiðursþing-
mann „í viðurkenningu fyrir árangursríkt starf
á lista- og bókmenntasviði“. Áhrifa hans gætir.
meðal yngri kynslóða ítalskra skálda og ná
einnig á síðari tímum til hinna svokölluðu „til-
raunaljóðskálda“.
EUGENIO EUGENIO
MONTALE MONTALE
YFIR LLOBREGAT ILLVIÐRIÐ
JÓHANN HJÁLMARSSON
OG ELENA MUSITELLI
ÞÝDDU UÓÐIN
Frá órotnanlegi’i grænku
kamfóru trésins
bárust tværnótur, samhljómur
dúr þríundar.
Gaukurinn, ekki uglan, sagði ég
við þig
en á meðan hafðir þú skyndilega
stigið fastar á bensíngjöfma.
EUGENIO
MONTALE
UM ÓSKRIFAÐ
BRÉF
Vegna skara dagrenninga, vegna
nokkurra örmjórra þráða
sem slaufa lífsins festist við
og verður að hálsbandi stunda og
ára; er það vegna þess sem
höfrungarnir
stökkva yfír haffíötinn hlið við hlið
meðungasína?
Ég vildi að ég vissi ekkert um þig,
að éggæti flúið
glit augnhára þinna. Fleira hefur
jörðin víst að bjóða.
Horfíð get ég ekki, ekki snúið
aftur, seinfær
er ryðrauð smiðja næturinnar,
kvöldin verða löng,
bænin erþjáning og enn hefur
ekki
flöskupóstur hafsins náð til þín,
milli rísandi sjávardranganna.
Tóm brotnaraldan
viðysta nes, við Finisterre.
Les princes n'ont point d'yeux
pour
voir ces grand's merveilles,
Leur mains ne servent plus qu' á
nous persécuter...
AGRIPPA D'AUBIGNÉ: A Dieu.
Illviðríð sem lætur högl
langra þruma marsmánaðar falla
á hörð blöð magnolíutrésins,
(kristaltónar koma þér að óvörum
ínæturbyrgi þínu.
Mást hefur gylling af húsgögnum, "
af kjölum
bókanna, enn logar
dálítil sykurögn
á skel augnloka þinna)
eldingin sem skreytir
veggi og tré og kemur þeim að
óvörum
á þessu andartaki eilífðar -
marmarí manna
og eyðing - eilífð meitluð íþig
sem þú berð sem fordæmingu og
sem sterkar en ástin
bindur þig við mig, ó undarlega
systir -
ogsvo harkaiegur smellurinn,
ómurinn frá trommunum
yfír gi’uggugt síkið,
stapp flamenkódansins ogfyrir
ofan
líkt og ósjálfráð viðbrögð —
Nákvæmlega eins og þegar
þú snerir þér við og með
handahreyfíngu (ennið hreint
af skýjaþykkni hársins)
kvaddir mig - til þess að halda inn
ímyrkrið.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 15. APRlL 2000 1 5