Lesbók Morgunblaðsins - 28.02.1998, Blaðsíða 9

ALHEIMURINN skoðast ekki efniskökkur fyrst og fremst eða hlutrænt fyrirbæri neinskonar, held-
ur voldug athöfn - líktog andardráttur. Og sá andardráttur óendanleikans veldur þessu sem við
skynjum sem hlutræna tiiveru.
heimspeki. En hann bendir á að mystík
og dulspeki er ekki bundin við Indland
eitt eða Austurlönd, og hann hafði áhuga
á öllum þeirm hreyfingum sem fengust
við slíkt, hvort sem Austurlandafólk eða
vestrænir dulhyggjumenn fengust við
slíkt.
Ég hef ekki gert neina tilraun til þess
að rekja hvaðan hugmyndir Sigvalda eru.
Sjálfur greinir hann frá mörgum bókum
sem hann las og reyndar sökkti sér niður
í, og hann kynntist mörgum sem höfðu
langa og djúpa reynslu af iðkun dulfi-æða.
í ritum hans kemur oft fram að hann hef-
ur margt lært af tíbetskum búddisma og
kenningar þeirra fræðimanna sem lagt
hafa fyrir sig hindúasið móta vafalaust
hugmyndir hans á eðli og árangri jóga-
iðkana.
Hvað olli því að Sigvaldi heillaðist af
austrænum heimspekikerfum og mystík?
Var guðspekin ef til vill einhvers konar
andsvar við „hinum endanlega sannleika"
sem kirkjan boðaði? Leitaði hann dýpri
skilnings á sjálfum sér og tilverunni en
hann fann í kristnum kenningum? Var
hann ekki vísindamaður í eðli sínu, maður
sem leitaði svara sem hann taldi byggð á
öruggum grunni rökfræði og skynsemi?
Hvað fann hann? Tókst honum að upp-
lifa hina dularfullu einingu alls? Því verð;
ur ekki reynt að svara hér nema óbeint. I
Indlandsbókinni Tunglskin í trjánum er
brot úr dagbók sem hann skrifar í fjalla-
héraði á Suður-Indlandi. Það hljóðar svo:
Nú er að verða dimmt, ryðrautt þrumu-
ský í vestri, til hliðar þver skýjabakki
furðulega dökkgrár. Svo er einsog rifni á
hann göt og sér í heiðan kvöldhimin.
Um þetta leyti var bóndi að reka kýrnar
heim. Ég var í annarlegu skapi einsog
stundum kemur fyrir. Það er að segja: ég
var í ágætu skapi enda held ég að ég sé
ekki sérlega mislyndur, en á bakvið þetta
sem við getum kallað „skap“ voru ein-
kennileg umbrot. Ég kannaðist orðið við
þessi umbrot, einsog eitthvað í mér sé að
láta undan, eitthvað að eyðast eða
springa, klaki að bráðna. Þegar svoleiðis
kom fyrir mig þegar ég var lítOl drengur
norðurí Svartárdal þá fór ég einforum og
vissi ekki hvaðan á mig stóð veðrið. Nú-
orðið kann ég að gera ekki neitt og vera
ekki neitt og lofa þessu furðulega X-i,
hinni óþekktu stærð þess að vera til, að
brjótast framí vitundina
Allt kvöldið gekk ég um einsog ekki-neitt.
Raunar er ég alltaf einsog ekki-neitt, en
stundum er ég meira ekki-neitt en vanalega.
Litlu síðar heldur frásögnin áfram:
að kemur yfir mig geysiskýr tilfinn-
ing fyrir veruleika þessa staðar.
Fyrst þetta óskaplega stóra land og í
því þessi óskaplega stóri skógur, og
hér örfáar mannlegar verur í litlu húsi í miðj-
um skóginum. Kýr jórtra í hlaðvarpanum.
Drengur stendur í dyragættinni... Þungur
dynur í lofti eins og fjarlægur söngur hnatt-
anna á endalausri för um geiminn - og á bak-
við þögnin einsog mjúkur móðurbarmur, -
hún ein ríkir, á hana er öll tilveran máluð.
Nokkru seinna fór bóndinn að láta inn
kýrnar. Komið logn, leifturfluga svífandi í tré
(1974:155-156).
Þetta er ákaflega merkilegur kafli og sýnir
okkur djúpt, inn í hugarheim Sigvalda. Hann
virðist hafa frá unga aldri haft tilfinningu fyr-
ir einhverju sem hann vildi kynnast nánar,
hann vildi reyna á reynslu sína ef mér leyfist
að koma svo að orði. Hin djúpa tilfinning
hans fyrir náttúrunni verður honum upp-
spretta gagntakandi reynslu, þar sem smáat-
riðin, alltaf smáatriðin, eru það sem opna vit-
undina fyrir hinu ósegjanlega, en mjög svo
raunverulega.
Sigvalda verður í verkum sínum tíðrætt
um hinn hljóða huga, þegar honum finnst
sem allt birtist eins og í tæru vatni. Hann
segir:
Og svo kemur það - eins og þruma eða blíð-
ur blær, tilefnislaust eða einsog af einhverju
óverulegu tilefni, þegar minnst varir.
Og allt breytist þótt ekkert sé breytt -
nema þú.
Allt verður undarlega skýrt sem er afleið-
ing óvenjulegrar vöknunar. Það er eins og að
vakna án þess að hafa sofnað. Og yfir breiðist
einskonar þögn - sú þögn sem hávaði ekki
rýfur, heldur er hún svo máttug að hún kæfir
allan hávaða.
Þú rennur saman við allt, bráðnar saman
við allt sem er í kringum þig, einsog aðgrein-
ing vitundarlífsins sé skyndilega þurrkuð út.
Vera má að þér finnist þú vera að deyja,
jafnvel að þú deyir. Og það er ekki í þér
nokkurt „ég“. Ég-ið er hætt að vera til.
Um leið og ég-tilftnningin er horfin finn-
urðu greinilega að hún er ekkert annað en
eitt af þessu rekaldi hugsunarstarfseminnar
sem flýtur á stranda- og skeijalausu úthafi
vitundarinnar, eða eins og skýhnoðri á heið-
um himni (1973:93).
Á nokkrum stöðum hér að framan lýsir
Sigvaldi líka ástandi sem vafalaust byggist á
eigin reynslu og í bókinni Stefnumót við al-
heiminn (1982) er ítarleg umfjöllun um
mystík og esóterísk fræði. Þar er margt
merkilegt og þó flest af því sagt áður, en með
nokkuð öðrum hætti.
Mörg fleiri dæmi mætti rekja í bókum
hans sem benda eindregið til þess að hann
hafi þekkt yfirþyrmandi mystíska reynslu, og
margt bendir einnig til þess að hann hafi náð
tökum á flóknum og erfiðum sviðum jóga-iðk-
unar. Um það treysti ég mér ekki að ræða.
Hitt er ljóst, að hann hafði gengið skipulega
til verks og leitast við að kanna sjálfur margt
það sem hann fræddist um í bókum og í við-
ræðum við fólk.
r
g sagði í upphafi að Sigvaldi hafi verið
mikill hversdagsmaður, en jafnframt
er hann einhver óvenjulegasti maður
sem ég hef kynnst. Hann var hvers-
dagsmaður í þeirri merkingu að hann lifði
hversdaginn af jafnmikilli alúð og hann
fékkst af kappi við að stunda dulfræði og
heimspeki. Blaðagreinar hans og kaflar í Ind-
landsbókinni bera vitni um hve ríkan þátt
hann tók í hinu daglegu lífi landa sinna og
fólks um heim allan. Hann tók þátt í amstri
og baráttu fjöldans, gleði og sorg samtíðar-
manna sinna, stjórnmálakarpi og umræðu
um menningu oglistir.
Þetta var í samræmi við það sem hann leit-
aði að og það sem hann kenndi. 011 athöfn
sem unnin er af alúð og án undirhyggju eða
vonar um laun er góð. Hann fylgdi þar út í
æsar boði Krishna í Bhagavad-Gita. En eins
og fram kom þegar ég ræddi um útleggingu
hans á karma-kenningunni aðhylltist hann
ekki afstæðishyggju. Sá sem náð hafði valdi á
huga sínum og þar með athöfn sinni gerði
ekki neinum illt viljandi. Samúð og náunga-
kærleiki var ekki eitthvað sem var úthugsað
heldur viðbragð þess sem hafði náð valdi á
huga sínum og athöfn.
Og dulhyggjumaðurinn, mystíkerinn, er
manna hversdagslegastur, glaður á góðri
stund, fullur samúðar á sorgarstund, hjálp-
samur, tryggur, og haggast lítt þótt á móti
blási. Mitt í önn dagsins er hægt að stunda
hugrækt, og hafa þá gát á sjálfum sér, sem
Sigvaldi lagði svo mikla áherslu á.
Hann segir á einum stað: „Einfalt líf er í
ætt við heiðríkjuna og fjöllin, að mæta hverri
stund lífsins eins og hún er, hvemig sem hún
er“ (1968:31).
Og hin ósíngjarna athöfn er hápunktur
mannlegrar viðleitni.
Sigvaldi Hjálmarsson hafði gaman af þver-
stæðum, andstæðum sem oft mynda einingu
þegar nánar er skoðað. Hann var manna létt-
astur í máli og allur hátíðleiki í daglegri um-
gengni var honum fjarri skapi. Ég ætla því að
leyfa mér að ljúka þessu rabbi með því að
birta síðasta ljóðið í bók hans Vatnaskil.
Ljóðið heitir reyndar Eftirmáli.
Nú að lokura
einu vil ég sveigja
og ekki framar lopann teygja:
að orðin
sem ég er að segja
eiga að minna
mig
ogþig
og marga hinna
á sannleik þann:
svofelldan:
aðallt
sem þðrf er á aðsegja
erekkihægtaðsegja,
og því er best að þegja!
Rit Sigvalda Hjálmarssonar sem vitnað er í:
1968, Eins og opinn gluggi
1973, Einskonar þðgn: ábendingar í hugrækt
1973a, Að horfa og hugsa
1974, Tunglskin ftrjánum, ferðaþættir frá Indlandi
1976, Haffdropa:
Þættir um yoga og austræna hugsun
1976, Vatnaskil. Nokkur (jóð
1982, Stefnumót við alheiminn:
Leiðbeiningar um esáteriska iðkun
1984, Víðáttur: Ijóð
í greinunum er vitnað til ritanna með ártali og
blaðs(ðutali. Dæmi 1968:22.
Höfundurinn er prófessor í mannfræði við Hóskóla Is-
lands. Greinin er byggð ó erindi sem flutt var ó fundi
i Guðspekifélaginu 10. okt. 1997.
SIGVALDI
HJÁLMARSSON
ÚR MIKILLI
HÆÐ
Úr mikilli hæð
er ég ekki einu sinni
andlit
og tilveran
eins og nokkur strá
hafi fokið saman
í undarlegt
mynstur
úr mikilli hæð
sést
að hyldýpið
erímér
og stráin
halda áfram
að fjúka
úr mikilli hæð
LÁG
RÖDD
Leyf mér að gista
í garði þínum
þvíég
næ ekki háttum
hjá sumarnóttinni
þegar þú vaknar
verð ég á braut
en skil eftir
lága rödd
í trjánum
LÍTJL
GARA
Logn útá Sundum
logn yfir bænum
lítil gára.
Værð yfir landinu
værð í blænum
Kyrrðíhuga
og kynlegt að greina
að kulið frá sænum
loftið hreina
og h'til gára
leika um hjartað
Þó allt sé í værð
er eitthvað sem vatír
útá Sundum,
lítil gára
sem lifnar og vakir
handanvið hjartað
Ljóðin Úr mikilli haeð og lóg rödd eru úr
Ijóðabókinni Víðóttur, sem kom út 1984.
Ljóðið Lítil góra er úr fyrri Ijóðabók Sig-
valda, Vatnaskil, sem kom út 197ó.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 28. FEBRÚAR 1998 9