Lesbók Morgunblaðsins - 08.02.1997, Blaðsíða 10

4
HVERNIG er hægt að gera
öllum til hæfis? Ef ég
sem of alvarlega tónlist,
er mér tjáð að þetta sé
of mikil óperutónlist. Ef
ég sem létta tónlist, þyk-
ir hún of lágkúruleg. Ef
ég sem dægurlag er ég
sakaður um að skrifa fyrir skrílinn, en semji
ég engin dægurlög, segja menn að ég sé
„þurrausinn". Semji ég eitthvað sem er
erfitt fyrir söngvarana, er sagt: Það er nú
ekki ætlast til að þetta séu óperusöngvar-
ar. En semji ég létta söngkafla, segja gagn-
rýnendur: Ja, öðruvísi var það hér áður
fyrr, þá fengu söngvaramir eitthvað til að
syngja. Ef ég sem vals þar sem mér finnst
að vals eigi að vera í verkinu, segja menn:
Vals, vals, vals, alltaf þessir endalausu vals-
ar. En semji ég engan vals, er sagt: Það
vantar einn góðan vals í verkið. Ef úr fell-
ur eitt ár og ég sem enga nýja óperettu,
segja menn: Hvað er nú að Lehár - ætli
hann sé ekki búinn að syngja sitt síðasta.
- Því bið ég ykkur öll um hjálp. Hvað skal
gera?“
Orð þessi eru úr grein sem austurríska
tónskáldið Franz Lehár ritaði í dagblað eitt
í Vínarborg í tilefni af sjötugsafmæli sínu
árið 1940. Líkast til hefur þá sem nú verið
fátt til ráða - útilokað er að gera öllum
til hæfís. Engu að síður er óhætt að full-
yrða að Lehár hafí, þrátt fyrir allt, komist
nær því en margur - með óperettunni
Kátu ekkjunni. Var hún samin árið 1905
við texta sem Victor Léon og Leo Stein
byggðu á gamanleik franska leikritaskálds-
ins_ Henrys Meilhac, Sendiráðsfulltrúanum.
í upphafi blés þó ekki byrlega. Þegar
Lehár lék tónlistina, sem stakk að hluta í
stúf við ríkjandi óperettuhefð, í fyrsta sinn
fyrir leikhússtjóra Theater an der Wien
haustið 1905, mun annar þeirra hafa mælt:
„Þetta er ekki tónlist!" Æfíngar hófust
engu að síður um haustið - en gengu brösu-
lega. Forráðamenn leikhússins höfðu svo
litla trú á verkinu að þeir vildu helst engu
til kosta. Hörpu í hljómsveitina? Hlægilegt!
Búninga? Er ekki hægt að tína til eitthvað
sem minnir á Balkanlöndin? Og leikmynd?
Er ekki til nóg af máluðum baktjöldum?
Æft á nóttonni
Tónskáldið lét hins vegar ekki deigan
síga og af eldmóði og innblæstri æfði hann
söngvara og hljómsveit undir drep. Aðalleik-
endurnir og dálæti leikhúsgesta í Vínar-
borg, Mizzi Gúnther, sem leika átti ekkj-
una, og Louis Treumann, sem fara átti með
hlutverk Danilos greifa, höfðu jafnframt
óbilandi trú á verkinu og því var, undir það
síðasta, æft á nóttunni eftir að sýningum
var lokið til að frumsýningin gæti orðið á
tilsettum tíma. Á lokaæfingu kom síðan
fyrsta viðurkenningin þegar einn virtasti
tónlistargagnrýnandi borgarinnar, sem
laumast hafði inn í salinn, lét bravóhrópin
dynja á listafólkinu.
Starfsbræður hans stilltu hrósyrðunum
hins vegar í hóf þegar óperettan var frum-
sýnd daginn fyrir gamlársdag og aðsókn
var dræm. Það var ekki fyrr en hún var
flutt í annað leikhús og hróður ekkjunnar
fór að berast út fyrir borgarmörkin að
Vínabúar tóku að flykkjast á sýninguna -
svo um munaði. Tveimur árum síðar voru
sex hundruð sýningar að baki og fímm
árum síðar átján þúsund í tíu löndum. Ekkj-
an var lögð í langferð út í hinn stóra heim
- ferð sem ekki sér enn fyrir endann á.
Signý Sæmundsdóttir, sem leikur kátu
ekkjuna í uppfærslu íslensku óperunnar,
og Garðar Cortes, sem fer með hlutverk
Danilos greifa, eru á einu máli um að það
sé öðru fremur tónlistin sem tryggt hafí
ódauðleika Kátu ekkjunnar. Sígildur sögu-
þráðurinn standi svo sem fyrir sínu, „strák-
ur elskar stelpu og stelpa elskar strák“, en
tónlistin sé einfaldlega skör ofar. „Hún er
hreint frábær,“ segir Signý og Garðar gríp-
ur orðið: „Hver melódían af annarri flæðir
fram - þarna eru fjölmörg lög sem allir
FERÐ ÁN E
ísienskq óperan frum-
sýnir í kvöld eina vinsæl-
ustu óperettu allra tíma,
Kótu ekkjuna eftir austur-
ríska tónskóldió Franz
Lehór. ORRI PÁLL QRM-
ARSSON ræddi við að-
standendur sýningarinn-
ar og rifjaði upp fyrstu
uppfærsluna í Theater
an der Wien fyrir 92
órum en þegar leikhús-
stjórinn þar ó bæ heyrði
verkið flutt í fyrsta sinn
lét hann svo um mælt:
„Þetta er ekki tónlist."
Fóir hafa verið honum
sammóla.
VALENCIENNE hin þokkafulla (Marta G. Hall-
dórsdóttir) duflar við fransmanninn Camille de
Rosillon (Þorgeir J. Andrésson).
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. FEBRÚAR 1997
-4